Permanente oorlog schreeuwt om een einde

De vraag hoe het dan wél moet, is niet makkelijk te beantwoorden. Maar zeker is dat wanneer westerse landen niet langer onschuldige slachtoffers maken in het Midden-Oosten en elders, jihadistische organisaties hun belangrijkste argument om aanslagplegers te werven wordt ontnomen.

Daarmee zal de terroristische dreiging tegen het Westen niet ineens van de aardbodem zijn verdwenen. Militair ingrijpen heeft hele generaties – in het Midden-Oosten en elders – van het Westen vervreemd. Dat geldt ook voor bepaalde groepen in de Nederlandse samenleving, en sommige individuen zijn bereid tot onacceptabel handelen.

Daar moet natuurlijk tegen opgetreden worden. Dat is vooral een binnenlandse aangelegenheid. Voor effectieve deradicaliseringsprogramma’s en voor de politie en geheime dienst is voldoende financiering nodig. Belangrijk is ook dat het buitensluiten van migrantengemeenschappen en discriminatie en racisme effectief bestreden worden, want ook dat zijn factoren die een voedingsbodem voor terrorisme vormen. Tegelijk is van belang dat onwenselijke financiering uit onder andere Saudi-Arabië waarmee radicaal, onverdraagzaam gedachtegoed wordt verspreid aan banden wordt gelegd. Dat gaat jaarlijks om miljarden euro’s.

Na zeventien jaar oorlog zonder resultaat is het vooral van groot belang dat de rol van de krijgsmacht in het buitenlandbeleid stevig wordt teruggedrongen. Het is bizar dat westerse beleidsmakers de overtuiging hebben gehad met militaire middelen complexe problemen in verre landen, zoals terrorisme en dictatuur, effectief aan te kunnen pakken. Terwijl de maakbaarheid van de eigen samenleving met de opkomst van het neoliberale denken in het laatste kwart van de vorige eeuw in het Westen werd losgelaten, werd in diezelfde maakbaarheid van landen als Afghanistan en Irak wel geloofd. Nation-building’ werd dat genoemd. Die gedachte moet men laten varen.

Dit moet gevolgen hebben voor de organisatie van de krijgsmacht. De resultaten van de permanente oorlog bieden geen rechtvaardiging voor een leger dat ver van huis en in het hoogste geweldsspectrum op kan treden – waar nu aan vastgehouden wordt, onder andere door de aanschaf van JSF-gevechtsvliegtuigen. Een (stevige) verhoging van het budget voor defensie, waar brede politieke consensus over is, wordt er evenmin door gerechtvaardigd. Terrorisme laat zich niet wegbom­barderen. Het voedt zich juist met oorlogsgeweld.

Tegelijk met het terugdringen van de overtuiging dat militaire interventie ingewikkelde problemen aan de andere kant van de wereld kan oplossen, moet er een herwaardering komen van diplomatie. De geschiedenis onthult haar alternatieve verloop niet, maar wat zou er zijn gebeurd als de wapeninspecteurs van de VN begin 2003 in Irak meer tijd hadden gekregen om vast te stellen dat het land niet over massavernietigingswapens beschikte? Was Irak dan niet op illegale wijze binnengevallen? Zouden meer dan een miljoen doden de mensheid bespaard zijn gebleven? Zou IS niet zijn ontstaan? Zouden gruwelijke aanslagen in Europa achterwege zijn gebleven? Zouden er minder vluchtelingen naar Europa zijn gekomen?

Uit dit alles volgt dat de VN versterkt moet worden. De oorlog tegen Irak, waar zonder VN-mandaat werd opgetreden, en de NAVO-oorlog in Libië, waar een VN-mandaat voor burgerbescherming werd misbruikt voor ‘regime change’, hebben de VN grote schade toegebracht. Recenter illegaal militair optreden, bijvoorbeeld van Turkije in het noorden van Syrië vanaf januari 2018 en de Amerikaans-Frans-Britse aanval op datzelfde land een paar maanden later, tonen aan dat cruciale principes van de VN nog altijd onder grote druk staan. Elke vorm van illegaal optreden buiten de VN om moet voorkomen worden.

In plaats van aan meer geweld hebben de landen waar de VS en hun bondgenoten de afgelopen jaren de ene na de andere luchtaanval hebben uitgevoerd, vooral behoefte aan humanitaire hulp. Geen bommen maar brood. Het is onacceptabel en hypocriet dat ‘coalities van bereidwilligen’ bereid zijn biljoenen dollars – dat is met twaalf nullen – te besteden aan zinloze oorlogvoering, maar dat keer op keer onvoldoende tegemoet wordt gekomen aan hulpverzoeken van de VN. Die verzoeken bedragen slechts een fractie van de kosten van de ‘War on Terror’.

Wederopbouw kan ook een belangrijk middel zijn tegen jihadistische groepen. Neem Irak. Het Iraakse leger en daaraan loyale milities hebben met omvangrijke westerse steun grote delen van het gebied waar IS de touwtjes in handen had tot puin gebombardeerd. Vele honderdduizenden mensen zijn vanwege dit geweld gevlucht en verblijven nu in kampen voor ontheemden. Dat zijn in belangrijke mate mensen met een soennitische achtergrond – de religieuze stroming waarbinnen IS eerder vele duizenden strijders rekruteerde. Als de positie van de soennitische gemeenschap in Irak niet verbetert, kan dat in de toekomst voor nieuwe problemen zorgen. Daarvoor is wederopbouw cruciaal. Daarnaast zijn inclusief politiek bestuur nodig, respect voor mensenrechten en, op een ander niveau, het terugdringen van armoede en ongelijkheid.

Aan extra wapens is al evenmin behoefte als aan bommen. In een land als Syrië, waar tijdens de gruwelijke strijd sinds 2011 al meer dan een half miljoen mensen omkwamen en miljoenen op de vlucht sloegen, is aan zo’n beetje alles een gebrek, van schoon drinkwater tot medische voorzieningen. Maar aan één ding is nadrukkelijk geen gebrek: wapens. Nog meer wapens, of die nou van Rusland of Iran komen of van de VS en landen als Turkije en Saudi-Arabië, betekent nog meer geweld.

Het is in deze context bizar dat Nederland jarenlang militair materieel naar oppositiegroepen in Syrië heeft gestuurd, waarover de Tweede Kamer ook nog eens is voorgelogen. Eufemistisch werd dit ‘niet–letale steun’ genoemd. Als Syrische burgers en burgers in andere, door gewapend conflict verscheurde landen ergens behoefte aan hebben, is het wel aan minder militair materieel en aan een wapenembargo. Wie conflicten van buitenaf voedt met wapentuig, verlengt deze doorgaans.

De vluchtelingencrisis, die door westers ingrijpen in de regio is verergerd, vraagt ook om een serieuze aanpak. Zo’n zeventig miljoen mensen die wereldwijd op de vlucht zijn, worden in overgrote mate in de regio zelf opgevangen. Kampen barsten uit hun voegen. Een land als Libanon, waar maar liefst een op de drie inwoners vluchteling is, kan niet nog meer dragen. Daarom moet het Westen zijn verantwoordelijkheid nemen en oorlogsvluchtelingen opnemen en opvang ter plaatse ruimhartig financieren.

Na zeventien jaar oorlog moet het roer drastisch om. Het is tijd voor vrede. Of, zodat president Trump de boodschap ook begrijpt: ‘Make peace great again!’

Het pamflet 'Permanente oorlog. Waarom de oorlog tegen het terrorisme beëindigd moet worden' is hier te downloaden.