‘Business as usual’ in de Amerikaans-Saudische betrekkingen

Vervolgens lanceerde Mohammed bin Salman vanaf medio 2017, samen met de Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein en Egypte (zich tooiend met het etiket ‘Anti-Terreur-Kwartet’) een stompzinnige boycot van buurstaat Qatar. Het land kreeg een onzinnige lijst van dertien eisen voorgeschoteld (waaronder de verbreking van alle banden met Iran, de sluiting van televisienetwerk Al Jazeera en de stopzetting van de steun aan de Moslim Broederschap). Tot op heden wijst niets erop dat Saudi-Arabië c.s. hun zin krijgen.

Begin augustus 2018 liep een diplomatiek akkefietje met Canada volledig uit de hand. Nadat de Canadese minister van Buitenlandse Zaken in een tweet haar zorgen had geuit over de arrestatie van Samar Badawi (de zus van de eerder tot stokslagen veroordeelde mensenrechtenactivist Raif Badawi) ging de Saudische regering in de overdrive. Niet alleen werd de Canadese ambassadeur tot persona non grata verklaard, ook werd alle (nieuwe) handel met Canada stopgezet, vluchten van de nationale luchtvaartmaatschappij Saudia op Toronto werden gestaakt en duizenden Saudische studenten uit Canada teruggeroepen.

En dan begin oktober vorig jaar nog de moord op Khashoggi in het Saudische consulaat in Istanbul. Trump had het inderdaad niet beter kunnen uitdrukken: ‘The worst cover-up ever.’ Het kostte Saudi-Arabië geruime tijd om te erkennen dat er ‘iets fout was gegaan’ en dat zij verantwoordelijk was voor deze misdaad. Dat gebeurde overigens zonder te impliceren dat de kroonprins zelf ervan geweten zou hebben – terwijl vrijwel niemand, inclusief de CIA, daaraan twijfelt. Het aanzien van Mohammed bin Salman, toch al fors beschadigd, liep opnieuw averij op.

Zestal belangen

Wat zijn de gevolgen van deze reeks onthutsende gebeurtenissen voor de relaties tussen Riad en Washington? Hoe stevig is de decennialange ‘speciale relatie’ tussen de twee? In de jaren veertig van de vorige eeuw zijn Saudi-Arabië en de VS in een innig bondgenootschap met elkaar verstrengeld geraakt (‘olie voor veiligheid’). De oliecrisis van 1973 (een spectaculaire prijsstijging en een Arabisch olie-embargo) en ‘9/11’ (vijftien van de negentien kapers hadden de Saudische nationaliteit) hebben daar weliswaar een rimpeling in veroorzaakt en onder president Obama trad er zelfs een verkilling in de relaties op, maar in de kern is hier sprake van een soort Siamese tweeling. Ze kunnen niet zonder elkaar. Wat weegt er dan zo zwaar?

Een zestal belangen valt hier samen, niet noodzakelijkerwijs in volgorde van belangrijkheid: (1) Wapens. De familie Saoed is voor haar overleven afhankelijk van de Amerikaanse militaire paraplu. Trump maakte dat een tijdje geleden nog eens fijntjes duidelijk toen hij koning Salman toevoegde: ‘Langer dan twee weken houdt u het niet uit zonder onze bescherming.’ Vanzelfsprekend zijn ook Saudische wapencontracten bijzonder lucratief (het koninkrijk is sinds enkele jaren de grootste wapenimporteur ter wereld en de VS nemen daarvan ruim de helft voor hun rekening). Ook al wordt de werkgelegenheidscomponent van wapenexporten regelmatig overdreven, niet in de laatste plaats door de huidige Amerikaanse president, het is en blijft een belangrijk element. (2) Iran. De groeiende aanwezigheid van de Islamitische Republiek Iran in de regio, merendeels via allianties met niet-statelijke actoren zoals shi’itische milities, is zowel Saudi-Arabië (plus de Verenigde Arabische Emiraten) als de VS een doorn in het oog. In samenspraak met Mohammed bin Salman – die Irans Opperste Leider Ali Khamenei als de ‘nieuwe Hitler’ afficheert – is Trump er alles aangelegen om Iran verder in de hoek te drijven. De havik John Bolton, Trumps Nationale Veiligheidsadviseur, roert in dit verband met enige regelmaat de oorlogstrom. (3) Israël/Palestina. De regering-Trump, met in het Israëlisch-Palestijnse dossier schoonzoon Jared Kushner aan het roer, is er alles aan gelegen om de Palestijnen een ministaatje, zonder Jeruzalem als hoofdstad, door de strot te duwen. De goede persoonlijke relaties van Kushner met de kroonprins zijn daarbij van onschatbare waarde. (4) Op het gebied van intelligence, en dan niet alleen in de strijd tegen Islamitische Staat, is samenwerking met Saudische veiligheidsdiensten van cruciale betekenis. Dat geldt overigens ook voor Europa, inclusief Nederland. (5) Olie. Saudi-Arabië blijft op energiegebied een partner om te vriend te houden. Weliswaar importeren de VS nauwelijks nog Saudische olie, een goede relatie met Riad blijft van belang in het kader van de stabilisering van de oliemarkt. In het bijzonder waar het de olieprijs aangaat (ook in verband met de eigen Amerikaanse productie van schaliegas). (6) Investeringen. Tot slot moet het belang van Saudische financiële belangen in de Amerikaanse economie onderstreept worden. Zowel op de schuld- en aandelenmarkten als via investeringen in Amerikaanse bedrijven door onder andere het Saudische Public Investment Fund. Alleen al wat dat laatste betreft, gaat het om tientallen miljarden dollars.

Vooruit kijken

Een breuk in de Amerikaans-Saudische relaties is dus erg onwaarschijnlijk, ook al maakt het Congres zich daar bij tijd en wijle sterk voor. Of dat meer dan symbolische betekenis zal hebben is echter de vraag. Uiteindelijk is het immers Trump die beslist. En dat niet alleen. In de afgelopen weken, onder meer tijdens het World Economic Forum in Davos, heeft een fors aantal vertegenwoordigers van de Amerikaanse zakenwereld te kennen gegeven dat ‘we vooruit moeten kijken’. Kortom, alle tekenen wijzen erop dat het business as usual zal zijn tussen de VS en Saudi-Arabië.