Tribune 06/2012 :: De Nederlandse zonsverduistering

René Roovers: ‘Betaalbare energie in lokaal en democratisch beheer.’

De provincie Noord-Brabant, waar de SP sinds een goed jaar deel uitmaakt van het college, staat positief tegenover lokale initiatieven zoals Energie Dongen. Volgens SP-gedeputeerde Johan van den Hout zijn er daar in de zuidelijke provincie momenteel ‘enkele tientallen’ van, variërend van een handvol buurtbewoners die samen zonnepanelen willen aanschaffen tot gemeenten die duurzamere energie tot prioriteit hebben verklaard. Van den Hout: ‘We zijn bezig met een inventarisatie van alle lokale initiatieven. Vervolgens willen we gaan kijken wat onze rol als provincie hierin kan zijn. Daarbij zou je kunnen denken aan een coördinerende rol op het gebied van gezamenlijke inkoop en teruglevering van stroom, informatievoorziening en btw-heffing. Energie Dongen is een voorbeeld van een inmiddels vergevorderd initiatief, dat in de gemeente goed gedragen wordt door burgers en bedrijven.’ René Roovers: ‘We willen laten zien dat we iets kunnen veranderen. Dat betekent ook dat we met onze expertise mensen als het ware willen ‘ontzorgen’, dus dat we de hand reiken aan degenen die nog niet zo goed weten hoe ze het kunnen aanpakken.’

Het doen van een handreiking aan medeburgers was de reden waarom SP’er Fred Ritskes uit Spijkenisse vorige maand in het kader van de Europese Solar Days zijn huis openstelde voor buurtgenoten ‘die meer willen weten over zonne-energie zonder direct bij een leverancier aan te hoeven kloppen’. Ritskes: ‘Ik kan mensen uit eigen ervaring en objectief informeren.’ Zelf heeft hij al zo’n negen jaar zonnepanelen op het dak van zijn huis. ‘Ik vertel de mensen wat ikzelf negen geleden ook ontdekte, namelijk dat het allemaal helemaal niet zo moeilijk is als je misschien geneigd bent te denken. Het plaatsen van de panelen zelf is met z’n tweeën en een gehuurd steigertje makkelijk te doen.’

‘Tegenwoordig is de kwaliteit van de panelen beter’, vervolgt Ritskes. ‘Leveranciers van zonnepanelen geven nu ook ook garantie op hun producten. Wat je verder ziet is dat een bedrijf als Eneco actiever wordt in de zonne-energie en ook bij woningcorporaties merk ik dat het kwartje steeds meer begint te vallen. Kijk, vroeger was het zo dat je met zonnepanelen begon omdat je geld over had. Nu is het gewoon een nuttige investering, die mij nu netto zo’n 35 euro per maand oplevert.’

SP-Tweede Kamerlid Paulus Jansen begrijpt waarom steeds meer mensen zelf kleinschalige initiatieven ontplooien. Volgens hem heeft het reilen en zeilen van de energiesector zelf ‘een calculerende burger gekweekt’. Jansen: ‘Het wantrouwen jegens de mega-energiebedrijven is enorm gegroeid. Steeds meer mensen krijgen in de gaten wat er gaande is en willen onafhankelijk van bijvoorbeeld Nuon en Essent zijn. Zo van: stroomuitval? Dan zit ik goed, want ik heb gelukkig zonnepanelen.’ Hij vervolgt: ‘Over stroomuitval gesproken: herinner je je nog dat de Bommelerwaard twee dagen zonder stroom zat nadat een helikopter tegen een hoogspanningsmast was aangevlogen? Ik kan je zeggen: als daar de energievoorziening had bestaan uit een combinatie van wind-, zonne-energie en biomassa, dan was het normale leven er grotendeels doorgegaan. Omdat de kwetsbaarheid dan een stuk minder was geweest. Dat is een van de grote voordelen van decentrale energievoorziening.’

Volgens Jansen zit de oplossing van het energievraagstuk voor de toekomst enerzijds in de opwekking van energie uit onder meer zon, aardwarmte en wind, en anderzijds in massale energiebesparing. ‘Energie wordt het grootste probleem van de komende vijftig jaar. De fossiele brandstoffen gaan opraken, terwijl wereldwijd het energieverbruik nog steeds met twee procent per jaar groeit. Zonne-energie heeft als voordeel ten opzichte van bijvoorbeeld energie uit biomassa, kern- en kolencentrales en windmolens dat die allemaal op de een of andere manier schade danwel overlast veroorzaken. Voor zonne-energie geldt dat niet of nauwelijks; er worden momenteel al panelen ontwikkeld die je niet eens meer kunt zien liggen, omdat ze de dakbedekking als het ware vervangen. Zonne-energie is bovendien heel gemakkelijk decentraal in te passen, gewoonweg omdat Nederland dichtbevolkt is en er veel daken zijn.’

Maar met duurzame opwekking van energie alleen is genoemd energievraagstuk volgens Paulus Jansen niet op te lossen: ‘Een voorbeeld. Als je álle daken van Nederland zou uitrusten met zonnepanelen dan zou dat goed zijn voor ruim vijf procent van de nationale energiebehoefte.’ Hét sleutelwoord voor de komende vijftig jaar is besparing, zegt Jansen.

Maar juist daar laat Nederland grove steken vallen, vindt de SP’er. ‘Veel mensen denken dat Nederland een voorhoedeland is op het gebied van energie en milieu. Nou, nee. De stichting Natuur & Milieu vergeleek in het rapport Ranking the stars de milieuprestaties van alle lidstaten van de Europese Unie. Nederland staat in die ranglijst over all op de twintigste plaats, achter landen als Hongarije, Litouwen en Roemenië, die toch niet bekendstaan als lichtende voorbeelden op dit thema. Bij hernieuwbare energie staan we zelfs vierentwintigste van de zevenentwintig EU-lidstaten, met een aandeel van 3,8 procent hernieuwbare energie in 2009. Natuurlijk: Nederland heeft veel energie-intensieve industrie en is dichtbevolkt. Daarnaast is ons land relatief rijk en is er dus veel auto- en vliegverkeer. Maar kijken we vervolgens naar de energiebespáring, dan scoort ons land opnieuw erbarmelijk slecht.’ Uit het rapport Energiebesparing, ambities en resultaten van de Algemene Reken­kamer (oktober 2011) blijkt volgens Jansen nog scherper dat de Nederlandse prestaties schril afsteken bij de pretenties. ‘De trend is zelfs dat prestaties alleen maar slechter zijn geworden.’ Conclusie van de Algemene Rekenkamer: het energiebesparingsbeleid levert onvoldoende op.

Volgens Jansen is het technisch al mogelijk om het netto energieverbruik per woning terug te brengen tot nul, onder meer met behulp van goede isolatie en zonnepanelen. Maar pogingen om in ieder geval te komen tot concrete energiebesparing worden door het kabinet in de regel weinig enthousiast ontvangen. ‘Toen ik in het kader van het Bouwbesluit ervoor pleitte om bij toekomstige renovaties de huidige, weinig duurzame radiateuren te vervangen door lagetemperatuurverwarming (ltv), ving ik bot. Het Bouwbesluit moest ‘dunner’, vond de minister. Echt een gemiste kans op energiebesparing, vind ik.’

Nog zo’n gemiste kans: de zogenaamde saldering van de energiebelasting. Weliswaar stelde het kabinet dat door particulieren zelf geproduceerde en teruggeleverde energie van de energiebelasting kan worden afgetrokken. Maar dat geldt vooralsnog alleen als levering en afname via dezelfde stroomaansluiting plaatsvinden. Met andere woorden: als een groep buurtbewoners het plan opvat om samen op het dak van een groot gebouw in de wijk stroom op te wekken en te leveren, dan vervalt het fiscale voordeel dat ze individueel wel hebben. Voor duurzame energie-initiatieven opnieuw een weinig stimulerende situatie. Jansen: ‘Minister Verhagen vreest wat hij noemt een “erosie van de energiebelasting”. Maar als je op deze manier blijft heffen op duurzame energie dan vind ik dat er sprake is van een dubbele moraal van de overheid.’ De SP pleit ervoor om de belastingopbrengst op peil te houden door een kleine extra heffing in te voeren voor grootverbruikers. Immers: bedrijven die meer dan 10 miljoen kubieke meter per jaar verbruiken, betalen slechts 0,8 eurocent per kuub aan energiebelasting. Gewone huishoudens iets meer dan 16 cent; 200 keer zoveel dus. Door middel van genoemde extra heffing worden projecten voor duurzame energie bevorderd en worden tegelijkertijd vervuilende grootverbruikers geprikkeld om energie te besparen, aldus Jansen.

Overigens: voor particulieren werd al in 2010 de rijkssubsidie voor zonnepanelen afgeschaft.

‘Een toonbeeld van duurzaamheid’

Het nieuwe SP-partijkantoor in Amersfoort herbergt een keur aan energiebesparende voorzieningen en duurzame snufjes. Het gebouw beschikt bijvoorbeeld over een warmte-koudeopslag, waarmee het pand op uiterst zuinige en duurzame manier verwarmd en gekoeld kan worden. Het verbruik van gas blijft daardoor tot een minimum beperkt. Bovendien kan met een zogenaamd warmtewiel warme lucht worden teruggewonnen en hergebruikt. Daarnaast is de voorheen betonnen buitenkant van het gebouw compleet geïsoleerd en de ramen zijn vervangen door goed isolerend en dubbel glas. De inpassing van zonnepanelen wordt momenteel nog besproken.

‘Maar het toonbeeld van duurzaamheid is het feit dat gebruikt is gemaakt van een bestaand gebouw’, zegt vastgoeddeskundige Rolf de Poel, die de afgelopen twee jaar nauw betrokken is geweest bij de totstandkoming van het pand.

‘Hergebruik van een dertig jaar oud gebouw betekent immers geen sloop en geen nieuwbouw. Duurzamer kan het niet.’

In Nederland heet hij Jan Modaal, in Duitsland Otto Normalverbraucher. Als het om duurzame energie gaat, legt Jan het af tegen Otto. Otto heeft veel meer ervaring met zonnepanelen dan Jan. Bij Otto is al tien procent van de nationale stroomproductie duurzaam; tweeënhalf keer zoveel als bij Jan. Hoe kan dat?

In Duitsland is de regering zeven jaar geleden grootschalig gaan inzetten op duurzame energie. Leveranciers van duurzame energie (stroom en biogas) krijgen een garantieprijs die betaald wordt uit een opslag op het tarief voor grijze stroom en aardgas. Ook werden gunstige leningen verstrekt aan degenen die zonnepanelen op hun dak plaatsten. De populariteit daarvan stelde producenten vervolgens in staat om massaproductie toe te passen. Zo zijn de Duitsers wereldwijd koploper geworden.

‘Nederland is daarentegen zó weinig opgeschoten’, zegt Paulus Jansen. Als voorbeeld haalt hij de Arnhemse zonnecellenfabriek Helianthos aan. Nuon nam het destijds veelbelovende bedrijf in 2006 over, maar zette het onlangs alweer in de etalage. ‘Waarom? Omdat Vattenfall, de Zweedse eigenaar van Nuon, de miljarden wil terugverdienen die het voor de Nuon-aandelen had betaald aan de Nederlandse gemeenten en provincies! En om dezelfde reden wil Vattenfall nu ook nota bene de isolatiedivisie van Nuon gaan afstoten. Zo zie je: in Nederland is duurzame energie voor een belangrijk deel afhankelijk van de grote energiebedrijven.’

Wat de SP wil

Tribune, juni 2012

Waarom steeds meer mensen er eigen energie in steken

De Nederlandse zonsverduistering

foto Debbie Mous

De prijzen van fossiele energiebronnen zullen de komende decennia aanzienlijk sneller stijgen dan de inflatie en het Nederlandse aardgas is met het huidige winningstempo over dertig jaar op. Dat is slecht voor de rijksbegroting (wegvallen aardgasbaten), voor de betalingsbalans en voor de concurrentiepositie van energie-intensieve bedrijven, waarvan Nederland in Europa het hoogste aandeel in huis heeft. Daarnaast is het gebruik van fossiele brandstoffen de belangrijkste oorzaak van het klimaatprobleem.

Daarom wil de SP onder meer:

• via energiebesparing inzetten op kleinere afhankelijkheid van energie
• het aandeel duurzame energie in het totale primaire energieverbruik verhogen met 1,5 procent per jaar en vanaf 2020 2 procent per jaar
• betere samenwerking met onze buurlanden, in het bijzonder Duitsland en de landen rond de Noordzee
• de betrokkenheid van onderop voor energiebesparing vergroten door meer ruimte te bieden aan energiecoöperaties (geen energiebelasting bij eigen productie van duurzame stroom en gas)
• een moratorium op het vergunnen van nieuwe grootschalige elektriciteitscentrales op gas, kolen of uranium, die de groei van duurzame elektriciteit blokkeren.

Lees online