Spanning maart 2009 :: Van crisis naar crisis - een andere economie is nodig

Van crisis naar crisis

Een andere economie is nodig

Tekst: Sjaak van der Velden

Op zaterdag 14 februari vond in Brussel een bijeenkomst plaats over de vraag wat de conclusies van links over de huidige economische crisis moeten zijn. Omdat daar volgens mij in Nederland te weinig over wordt gediscussieerd ging ik naar Brussel. Ruim honderd mensen waren aanwezig. Sommigen met jaren zeventig Marx-baard, maar verheugend ook een groot contingent jongeren. Allen luisterden ademloos naar een heldere uiteenzetting over de geschiedenis van deze crisis die allang geen kredietcrisis meer is. De spreker, professor Glenn Rayp van de Universiteit Gent, boeide zijn gehoor bijna twee uur lang met het verhaal over de steeds risicovollere leningen tot de ineenstorting van een aantal financiële instellingen.

Het kapitalisme schudt op zijn grondvesten. Na de bankencri­sis stevenen we af op een wereldwijde recessie. De aanhan­gers van het neoliberalisme kloppen aan bij de staat, de overheid, hun vijand. Die vijand wordt gesmeekt om geld te pompen in een systeem in crisis, maar dan liefst zonder te veel eisen aan de bedrijven te stellen.

Het is niet de eerste crisis van het kapitalisme, en het zal ook wel niet de laatste zijn. Het systeem gaat van crisis naar crisis, waarbij iedere keer de zwaks­ten het gelag betalen. Hoe ontstaan die crisissen?

Inkomensongelijkheid

Een interessante hypothese van Rayp luidt dat de sinds 1980 groeiende inkomensongelijkheid een van de structurele oorzaken van de crisis is. Door die ongelijkheid kunnen de verliezers in de maatschappelijke race namelijk minder consumeren. Om de consumptie toch op peil te houden is er een systeem van uitgebreide kredietverlening in de markt gekomen. Statistieken laten inderdaad zien dat in de hele westerse wereld het consumptief krediet gigantisch is toegenomen. En zoals iedere huisvrouw weet, je moet geld verdienen voor je het kunt uitgeven en je kunt het bovendien maar één keer uitgeven. Dat kredietverlening de productie en consumptie tijdelijk op peil kan houden, is duidelijk. Maar tegelijkertijd mag duidelijk zijn dat dit geen structurele oplossing is.

Overigens was de toename van de kredietverschaffing voor particulieren geen truc van de bankiers om mensen te laten consumeren. De eigenaars van kapitaal zagen hierin vooral een mogelijkheid om winst te maken. Zoals men ons jarenlang voorhield, het kapitaal flitst over de wereld om daarheen te gaan waar het rendement het best is. Dat gebeurde ook hier. Wel is het zo dat sommigen willens en wetens handelden in slechte kredieten.

Kredietcrisis of systeemcrisis?

Een van de werkgroepen na de inleidende lezing handelde over Marxistische visies op de crisis en de mogelijke uitwegen. De naam Marx valt tegenwoordig geregeld. Niet omdat hij een blauwdruk voor een nieuwe samenleving zou hebben ontwikkeld, maar omdat zijn methode van analyseren aanknopingspunten biedt voor het begrijpen van de huidige crisis. De oorzaak van de crisis ligt niet in het gedrag van enkele individuen. Het gedrag van die bankiers én van de toezichthouders was verkeerd, maar het probleem is niet alleen een gebrek aan toezicht. Alle belangrijke toezichthouders en wetenschappers zagen de problemen niet aankomen. De herverpakte hypotheekleningen bijvoorbeeld werden gewaardeerd op basis van ingewikkelde economische modellen waarvoor in 2003 de Nobelprijs economie aan Engle en Granger is uitgereikt. Als het Nobelprijs-comité in Stockholm blijkbaar niet in staat is om het hoofd koel te houden, hoe kan men dan verwachten dat een eenvoudige toezichthouder dat wel kan? De huidige crisis hoort bij het systeem. Volgens sommige sprekers verkeert de economie al sinds eind jaren zeventig in een overproductiecrisis, maar de kredietverlening verdoezelde dat. Door de kredieten hebben mensen jarenlang spullen gekocht die ze eigenlijk niet konden betalen.

Hoe verder?

Het kapitalisme leidt tot een ongelooflijke concentratie van rijkdom, waardoor de ongelijkheid in de we­reld nog groter wordt. Daarom is het de hoogste tijd wordt om niet alleen te analyseren hoe het kapitalisme functioneert, maar om ook na te denken over alternatieven. Dat er een alternatief voor het kapitalisme nodig is, wordt immers door deze crisis aangetoond. Die alternatieven zullen we moeten zoeken in de inperking van de macht van de grote ondernemers. Maar misschien moeten we beginnen met het bestraffen van de mannen die willens wetens slechte kredieten aan de man brachten. Wat zij deden lijkt immers op het handelen van een criminele vereniging.

Op 28 maart vindt in Amsterdam een debatbijeenkomst tussen SP Eerste Kamerlid Geert Reuten en Michel Husson over een socialistische kijk op de huidige economische crisis.

Op Globalinfo.nl is een syllabus op te halen met meerdere bijdragen over de crisis.

De moeite waard is ook de visie van Robert Brenner dat de huidige crisis een onderdeel is van de lange neergang die het kapitalisme sinds de jaren ’70 al in haar greep houdt.