Spanning maart 2009 :: De NAVO als waardengemeenschap: nog een wereld te winnen

De NAVO als waardengemeenschap

Nog een wereld te winnen

Het idee dat de NAVO meer zou moeten zijn dan een militair bondgenootschap, stamt van na het einde van de Koude Oorlog. Naast militaire samenwerking is de NAVO volgens veel van haar aanhangers tegenwoordig ook een waardengemeenschap, die bijdraagt aan een democratische ontwikkeling in de verschillende lidstaten. Daarbij staan respect voor mensenrechten, democratische verworvenheden zoals de rechtsstaat en het internationaal recht centraal. Met name Secretaris-Generaal Jaap de Hoop Scheffer heeft de afgelopen jaren het belang van de NAVO als waardengemeenschap benadrukt. Dit klinkt als een nobel uitgangspunt. Toch voldoet de NAVO op dit moment zelf niet aan de eisen die zij als waardengemeenschap aan zichzelf stelt.

Tekst: Arjan Vliegenthart, SP-Eerste Kamerlid

Dat de NAVO moeite heeft met het ten uitvoer brengen van deze uitgangspunten in haar beleid is historisch gezien niet zo vreemd. Democratische waarden vormden tijdens de Koude Oorlog niet bepaald het hart van het transatlantische bondgenootschap. Veel belangrijker was het denken in invloedssferen waarbij de Sovjet-Unie en haar bondgenoten zo veel mogelijk moesten worden geïsoleerd. Zo kon Portugal, ondanks het dictatoriale regime dat het niet nauw nam met de mensenrechten, vanwege haar strategisch ligging gewoon lid worden van de NAVO toen deze werd opgericht. En democratische waarden speelden ook geen rol bij het lidmaatschap van Turkije en Griekenland die in de naoorlogse periode geconfronteerd werden met militaire staatsgrepen.

Guantánamo Bay

Ook na de val van het communisme zijn de democratische waarden waarvoor De Hoop Scheffer pleit niet tot uitgangspunt van het NAVO-beleid verheven. Sterker nog, tijdens de Kosovo-oorlog in 1999 voerden NAVO-lidstaten zonder toestemming van de Verenigde Naties oorlog tegen Servië en ook de oorlog tegen Irak die voornamelijk door NAVO-lidstaten werd gevoerd was volgens bijna alle experts een schending van het internationaal recht. Maar niet alleen met de interventies in andere landen werden de uitgangspunten van het internationaal recht geschonden, ook binnen de bondgenootschap staan deze waarden onder druk. Tijdens de regeerperiode van Bush vormde de gevangenis op Guantánamo Bay een duidelijke schending van de internationale rechtsorde op het gebied van oorlog en vrede. De vermeende steun van NAVO-lidstaten bij CIA-vluchten naar geheime gevangenissen in Oost-Europa is ook een flagrante schending van de waarden waarvoor De Hoop Scheffer pleit.

Ten slotte staan ook de pleidooien voor de uitbreiding van de NAVO met Georgië en Oekraïne op gespannen voet met het idee van de NAVO als waardengemeenschap. Beide landen zijn op dit moment nog lang geen democratie en met name Georgië heeft de afgelopen tijd juist een terugval gezien. Door het ondoordachte optreden van president Saakasjvili, die een aantal steden in Zuid-Ossetië bombardeerde, had Rusland een aanleiding om Georgië binnen te vallen om de in zijn ogen bedreigde Ossetische minderheid te beschermen. Dat Rusland daarbij buitenproportioneel geweld gebruikte, doet niets af aan het feit dat het te simpel is om alleen Moskou verantwoordelijk te houden voor de oorlog en Georgië als baken van democratie te zien. Die oorlog was het gevolg van het falen van alle betrokken politieke autoriteiten. Geen van hen leek geweld te willen vermijden.

Het gat van Verhagen

Er is dan ook nog een lange weg te gaan, wil de NAVO voldoen aan de waarden waarvoor zijzelf pleit. Daarbij kunnen ook in Nederland de handen uit de mouwen gestoken worden. Allereerst door de Nederlandse regering bij voortduring aan de uitgangspunten van een dergelijke waardengemeenschap te herinneren. Ook bij minister Verhagen is er nog groot gat tussen het beleid en de waarden die worden uitgedragen. Alleen wanneer dit gat duidelijk voor het voetlicht wordt gebracht, kan de regering onder druk worden gezet om haar beleid aan te passen. Wat dat betreft is er een wereld te winnen bij een debat over de NAVO als waardengemeenschap.