Spanning 4/2017 • Klimaatstrijd vanaf de frontlinies
Als de politiek het niet doet, moeten we het zelf maar doen. Over de hele wereld voeren allerlei actiegroepen directe actie voor het klimaat. Een compilatie.
Blockadia, noemt Naomi Klein de verzetshaarden tegen de ontginningsdrift van de fossiele industrie. Het zijn bewoners in landen over de hele wereld die hun leefomgeving verdedigen met het laatste middel waarover ze zelf beschikking hebben als hun regering hun proteststem negeert: hun eigen lichamen. Professionele actievoerders of helden zijn het zelden. Het zijn doorsnee burgers met allemaal dezelfde vraag: hoe kan een bedrijf van ver weg mijn leefomgeving vervuilen, de winst daarvan zelf opstrijken, en mij niet eens om toestemming vragen? En een tweede gedeelde vraag: waarom beschermt onze regering ons hier niet?
Dat is namelijk een andere constante: de aanvaringen met politie en private veiligheidsdiensten, die de blokkades vaak hardhandig uit de weg ruimen. Volgens cijfers van de NGO Global Witness zijn in 2015 wereldwijd 185 milieuactivisten vermoord: het hoogste aantal ooit. ‘Waarschijnlijk is het echte aantal veel hoger’, zegt onderzoeker Bill Kyte, ‘omdat veel doden door niemand gemeld worden.’ Groeiende zorg van Global Witness is de groeiende, vaak heimelijke samenwerking tussen bedrijven en overheden. ‘Regeringen pikken graag een graantje mee van grote winsten van private partijen,’ zegt Kyte in NRC Handelsblad.
STANDING ROCK
In augustus 2016 bouwden inheemse Sioux-Indianen uit de VS een kamp aan een meer in de Missouri-rivier, om te voorkomen dat er een oliepijplijn onderdoor aangelegd zou worden. Een lek in deze Dakota Access Pipeline zou de belangrijkste waterbron van de stam in gevaar brengen. Volgens VN-verdragen moet de inheemse gemeenschap om toestemming gevraagd worden. Maar de ondernemer, Energy Transfer Partners (ETP), had de gemeenschap niks gevraagd.
Het was het begin van een beweging van duizenden actievoerders, met steun van milieuactivisten en beroemdheden uit de hele wereld. De hele winter zou Standing Rock stand houden, in sneeuw en vrieskou, in een steeds verder verhardende strijd met de politie en beveiligers van ETP. Meer dan 700 mensen werden opgepakt. Tientallen belandden in het ziekenhuis. De politie zette helikopters, waterkanonnen, traangas en rubberkogels in. Een betoger kreeg een hartaanval, een ander verloor haar arm door een schokgranaat, tientallen activisten werden geraakt door rubberkogels of ijskoude waterstralen die betogers al in de lucht zagen bevriezen.
Eind mei waren vier activisten van Standing Rock in Nederland tijdens hun Europese tour. We spraken met een van hen, Rachel Ashton.
Had je zelf gedacht dat Standing Rock zo groot zou worden?
‘Geen moment. Ik denk dat sociale media enorm aan de verspreiding van de bekendheid hebben bijgedragen. Het protest begon klein, als een lokaal conflict. Maar via sociale media keek de hele wereld mee.’
Standing Rock kwam symbool te staan voor zoveel vergelijkbare protesten in de wereld.
‘Klopt. Om te beginnen voorziet de Missouri-rivier 80 miljoen mensen van water. Het is dus niet alleen het water van Standing Rock, maar dat van een kwart van de VS.
Standing Rock werd symbool voor de strijd van klimaatactivisten die zich keren tegen de logica van de fossiele industrie, die het olie en gas uit steeds kwetsbaarder gebieden wil trekken op steeds vervuilender manieren, om de planeet nog verder op te warmen dan het kritische punt waar het nu al voorbij is.Standing Rock werd symbool voor de strijd van de inheemse Amerikanen, nazaten van een bijna uitgeroeid volk, weggedrukt in reservaten, veel vaker arm en werkloos dan de gemiddelde Amerikaan, en met drie keer zoveel kans om om te komen door een politiekogel. Standing Rock werd symbool voor de ongelijke verdeling van macht en geld. De financiering van de pijplijn,
3.7 miljard dollar, is een miljard meer dan het hele budget van het Bureau of Indian Affairs. Het vermogen van de CEO van Energy Transfer Partners, Kelcy Warren, is 4.2 miljard, volgens Forbes. In het Sioux-reservaat leeft 41 procent van de bewoners onder de armoedegrens. We hebben scholen, ziekenhuizen en goede woningen nodig, maar het duurste stuk infrastructuur in de buurt zou een olieleiding zijn, waarvan het volgens de inheemse gemeenschap niet de vraag is óf die ooit gaat lekken, maar wanneer.’
Wat voor vormen van strijd hebben jullie gebruikt?
‘In Seattle, waar ik vlakbij woon, ontdekten we dat de gemeente drie miljard dollar had staan bij Wells Fargo, een bank die investeert in de Dakota Access Pipeline. In een desinvesteringscampagne vroegen we dat geld weg te halen. Via diezelfde strategie is het project over de hele wereld investeerders verloren. (Zoals ook ABN Amro en ING in Nederland, red.). Op mazaskatalks.org hebben we de hele financiering in kaart gebracht.’
Wat zeg je tegen mensen die het misschien wel met jullie eens zijn, maar zichzelf niet aan de frontlinie zien staan?
‘Ik ben zo iemand. Ik werk in het onderwijs, al 19 jaar. Standing Rock bestaat niet alleen uit de mensen in de actiekampen. Het zijn ook kunstenaars, vertellers, dichters. Het is de logistiek, iedereen op de achtergrond, mensen die ons op sociale media delen. Iedereen is anders, met andere talenten. Het is iedereen die doet waar hij of zij goed in is, en daarmee Standing Rock steunt.’
FOSSIELVRIJ EN DE DIVESTMENT-CAMPAGNE
Fossielvrij is de Nederlandse tak van de wereldwijde divestment-campagne. Het doel ervan is zoveel mogelijk investeringen weg te trekken uit de fossiele industrie. Daarmee verliest de industrie niet alleen geld, maar ook maatschappelijk draagvlak. ‘Het idee is simpel’, zegt Bill McKibben, van Global Divestment. ‘Als het verkeerd is om klimaatverandering te veroorzaken, dan is het verkeerd om winst te maken met het veroorzaken van klimaatverandering.’
De fossiele industrie opereert niet in een vacuüm. Ze heeft werknemers nodig, informatie, investeerders, verzekeraars, overheidslicenties, en de steun van politie of zelfs het leger als er conflicten ontstaan rondom hun projecten – zoals in Standing Rock.
Al deze spelers zijn gevoelig voor maatschappelijk draagvlak. ABN Amro en ING trokken bijvoorbeeld hun financiering uit de Dakota Access Pipeline terug na alle ophef rond Standing Rock, en de NAM (dus Shell en ExxonMobil) staat steeds meer onder druk door de protesten tegen de gaswinning in Groningen.
Precies op dit maatschappelijk draagvlak beweegt Fossielvrij zich. De beweging vraagt allerlei (semi)-publieke instellingen hun financiële banden te verbreken met de fossiele industrie. Dat kunnen pensioenfondsen, banken en universiteiten zijn. Maar ook musea, als die door de industrie gesponsord worden. Zoals het Van Gogh Museum. Op de trappen van dit museum dronken performers van het kunstenaarscollectief Fossil Free Culture NL op 11 mei een zwart suikermengsel uit een Jacobsschelp – het logo van Shell – en lieten het over hun witte jurken lopen. Een paar druppels van het onschuldige mengsel belandden op de grond. De kunstenaars werden gearresteerd op verdenking van lokaalvredebreuk en vernieling, en overnachtten in een politiecel. ‘Die paar druppels rietsuikermelange op de grond staan in geen enkele verhouding tot de gigantische milieuvervuiling waaraan Shell schuldig is,’ zei Liset Meddens, van Fossielvrij Nederland.
De strategie werkt wereldwijd. Meer dan 700 (semi-)publieke instellingen hebben hun geld al teruggetrokken: in totaal 5.450 miljard, ofwel zeven keer de jaaromzet van de hele Nederlandse economie. De CEO van Shell noemde ‘het feit dat de maatschappelijke acceptatie van ons energiesysteem aan het verdwijnen is’ in maart 2017 ‘de grootste uitdaging voor ons nu als bedrijf.’
De strategie is niet alleen ethisch, maar ook financieel. Hoe meer fossiele investeringen als onverantwoord worden gezien, hoe meer financieel risico de overgebleven investeerders lopen. Nu al is er sprake van een Carbon Bubble, een CO2-bubbel, ofwel de overwaardering van aandelen in de fossiele industrie. Om de opwarming van de aarde tot maximaal twee graden te beperken – de doelstelling die in Parijs is aangenomen – moet 80 procent van de nu bekende reserves fossiele brandstoffen in de grond blijven zitten. Als dat afgedwongen kan worden, verliezen investeringen in de sector hun waarde. De ‘CO2-bubbel’ kan spatten, zoals eerder de hypotheekbubbel en de IT-bubbel dat deden.
De Zuid-Afrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu vergelijkt investeren in de fossiele industrie met investeren in het apartheidsregime. Dat mede viel door dezelfde strategie. ‘Zoals we in de jaren tachtig betoogden dat de handelspartners van Zuid-Afrika het immorele systeem van apartheid steunden en in stand hielden, zo kunnen we nu zeggen dat niemand zou moeten profiteren van stijgende temperaturen, de stijgende zeespiegel en het menselijke leed dat wordt veroorzaakt door het verbranden van fossiele brandstoffen.’
Code Rood
Code Rood is een oproep tot ‘massale burgerlijke ongehoorzaamheid’ in de haven van Amsterdam, de grootste benzinehaven ter wereld en de op een na grootste steenkoolhaven van Europa. Volgens dit nieuwe initiatief van onderop is klimaatverandering onderhand zo urgent en zo bedreigend, dat het legitiem en noodzakelijk is dat de acties tegen de fossiele brandstoffen een stap verder gaan. Van grootschalige protesten naar grootschalige, burgerlijke ongehoorzaamheid.
De acties van Code Rood zijn gepland op 24 juni 2017, exact twee jaar na de historische uitspraak in de klimaatzaak, die door de ngo Urgenda samen met 900 mede-eisers werd aangespannen tegen de Nederlandse staat. Het doel is op deze symbolisch belangrijke dag met een massablokkade ‘de normale bedrijfsgang van de fossiele industrie in de Amsterdamse haven sterk te ontregelen.’ Tussen 22 en 26 juni zal er ook een protestkamp opgezet worden, vanwaar de acties zullen worden gelanceerd.
Code Rood wordt al maanden voorbereid, via workshops en trainingen door het hele land. Iedereen kan meedoen aan de actie. Meer informatie: code-rood.org
ENDE GELÄNDE
Met regelmatige bezetting van steeds wisselende slagaders van de fossiele industrie in Duitsland is Ende Gelände een voorbeeld voor Code Rood. Begonnen in 2015 met 1300 deelnemers, en in 2016 uitgegroeid tot de grootste actie van burgerlijke ongehoorzaamheid tegen de fossiele industrie van Europa. Vierduizend actievoerders, onder wie zo’n 150 mensen uit Nederland, trokken de open bruinkoolmijnen van Welzow-Süd en omliggende infrastructuur binnen. Voor de politie waren het er simpelweg te veel om tegen te houden.
De actievoerders bestormden de mijn, de treinrails, laadstations, en de naastgelegen kolencentrale Schwarze Pumpe in verschillende gecoördineerde golven. Van de vierduizend actievoerders bereikten honderden het hart van de infrastructuur. Ze wisten met drie dagen van blokkades de enorme kolencentrale ruim een dag lang vrijwel stil te leggen. ‘Het was directe actie op z’n best,’ schrijft kunstenaar-activist John Jordan, die meedeed, in The Guardian. ‘Niet nog een symbolisch gebaar over het schrijnende onrecht in de wereld, maar een actie gericht op de bron van het probleem - en die de bron stillegt.’
Van 24 t/m 29 augustus 2017 voert Ende Gelände actie in het Rijnlands bruinkoolgebied.
Spanning juni 2017: Spanning 4/2017 • Klimaat en kapitaal
- Spanning 4/2017 • Stop de CO2-vervuiling en de opwarming van de aarde
- Spanning 4/2017 • Kapitaal versus klimaat
- Spanning 4/2017 • 'Shell weet van gevaren klimaatverandering, maar werkt klimaatbeleid tegen'
- Spanning 4/2017 • 'Klimaatbeleid zal rechtvaardig zijn, of het zal niet zijn'
- Spanning 4/2017 • Klimaatverandering versterkt ongelijkheid
- Spanning 4/2017 • Klimaatstrijd vanaf de frontlinies
- Spanning 4/2017 • Energie-democratie in Londen
- Spanning 4/2017 • Kunnen fossiele energiebedrijven van binnenuit veranderen?
- Spanning 4/2017 • Groen en sociaal moet altijd samengaan
- Spanning 4/2017 • 'Nederland is een vervuilersparadijs'
- Spanning 4/2017 • Fundamentele spanning tussen klimaat en kapitaal