Tribune 9/2011 :: Links blok verslaat Deens rechts

Links blok verslaat Deens rechts

Johanne Schmidt-Nielsen tussen haar partijgenoten van de Enhedslisten: ‘De regering naar links trekken.’

Op 15 september waren er verkiezingen in Denemarken, het land dat al tien jaar een rechtse regering heeft met gedoogsteun van een PVV-achtige partij, de Deense Volkspartij. Aan het eind van de avond was het feest in het linkse kamp: rechts was verslagen.

tekst en foto: Diederik Olders

Een land waarin een liberale VVD-achtige partij de naam ‘Links’ (Venstre) heeft en de D66-achtige partij ‘Radicaal Links’ (Det Radikale Venstre) heet: dat belooft niet veel goeds voor de kansen van echt linkse partijen. Toen in 2001 de Deense Volks-partij – een anti-immigratiepartij waar Geert Wilders zich sterk mee verbonden voelt – de derde partij van het land werd, kwam er in Denemarken een rechtse gedoogconstructie die we inmiddels ook in Nederland kennen. Tien donkere jaren van rechts afbraakbeleid, gecombineerd met strenge anti-immigratie-wetten, braken aan. Zo worden zonder blikken of blozen voorstellen gedaan om voor gastarbeiders het minimumloon af te schaffen. Verliefd worden op een niet-Deen betekent dat je je, als je jonger bent dan 24 jaar, niet samen mag vestigen in Denemarken. Vele jonge echtparen moesten daarom uitwijken naar vlak over de grens in Zweden of Duitsland, en voor hun werk – dat nog wel in Denemarken is – heen en weer rijden. De lange brug tussen Kopenhagen en het Zweedse Malmö heet sindsdien de ‘Liefdesbrug’.

Er zijn echter wel degelijk linkse partijen in Denemarken. Tot tien jaar terug speelden de sociaal-democraten (een soort PvdA) een grote rol in alle regeringen. Er zijn twee partijen waarmee de SP zich verbonden voelt. De oudste is de Socialistische Volkspartij (Socialistisk Folkeparti, SF). Zij waren in de jaren negentig al eens gedoogpartner van de regeringen onder leiding van de sociaal-democraten. Toen in 2005 Villy Søvndal aantrad als partijleider, begon de SF te groeien. Søvndals boodschap was: maak ons groot, want wij willen een linkse regering met de sociaal-democraten. Die boodschap sloeg aan en in 2007 verdubbelde de partij haar zetels naar 23 van de 179 zetels in de Folketing, het Deense parlement. De andere socialistische partij is de Enhedslisten, de Rood-Groene Alliantie. De geschiedenis van de Enhedslisten is vergelijkbaar met Groenlinks (opgericht eind jaren tachtig uit een aantal linkse partijen), maar hoewel de partij zich duidelijk profileert op duurzaamheid en groen, vaart ze sociaal-economisch een véél linksere koers dan GroenLinks. De partij heeft geen politiek leider, maar een comité. Een aantal jaar geleden is ervoor gekozen om toch maar een ‘woordvoerder’ aan te stellen, die als gezicht van de partij kan dienen: de 27-jarige Johanne Schmidt-Nielsen. De Enhedslisten is nooit heel groot geweest in het parlement. Voor de verkiezingen in september had de Enhedslisten 4 zetels.

Gezamenlijk plan

In 2007, na de verkiezingswinst van de SF, besloot de partij om haar boodschap – stem op een linkse regering – serieus aan te pakken. Rasmus Meyer is campagnestrateeg van de SF en heeft de campagne van Barack Obama in de VS van binnenuit meegemaakt. Hij vertelt over de strategie: ‘Onze boodschap was: stem op ons als je verandering wilt. Om dat zichtbaar te maken hebben we samen met andere linkse partijen en de

vakbonden plannen gemaakt. Om duidelijk te maken wat het alternatief is. Dat betekende dat we van tevoren compromissen moesten sluiten. De pijnlijkste compromissen waren juist op het gebied van anti-immigratiethema’s. We merkten dat we het in campagnes niet konden winnen van de gemakkelijke anti-immigratiestandpunten van rechts. De Enhedslisten verloor bijvoorbeeld in 2007 veel steun omdat er een uitgesproken moslima op hun lijst stond. We hebben geprobeerd om de campagne over sociaal-economische onderwerpen te laten gaan. Maar dan moest eerst de immigratie-discussie van tafel. We hebben gekozen voor verregaande compromissen met de sociaal-democraten, die op dit onderwerp veel verder naar rechts zitten dan wij. De boodschap was: ook wij zijn streng, laten we het dus hebben over écht belangrijke zaken.’ De strategie werkte. De campagne ging inderdaad niet over immigratie, maar over de economie. En juist daar had het ‘linkse blok’ een gezamenlijk plan liggen, waarin heel overtuigend hard werd gemaakt dat er in de duurzame sector banen gecreëerd konden worden, juist ook in crisistijd.

Christian Juhl is vakbondsman bij 3F, de grootste Deense vakbond, en staat hoog op de lijst van Enhedslisten. Volgens hem heeft het idee van een ‘links blok’ goed gewerkt: ‘De samenwerking tussen de vakbond en de linkse partijen was de beste ooit. Je moet je voorstellen dat 10.000 vakbondsleden een half jaar lang langs de deuren gingen – dat hebben we van jullie partij afgekeken – en mensen overtuigden op een van de drie linkse partijen te stemmen, Enhedslisten, SF of sociaal-democraten. Vroeger wilden de vakbonden alleen voor de sociaal-democraten wat doen, dat is nu voorbij. Na tien jaar afbraak van rechten van werknemers is in de vakbond duidelijk dat het steunen van een links blok nu echt moet.’ Volgens Juhl geeft de campagne van SF zijn Enhedslisten veel ruimte aan de linkerzijde: ‘De SF moet al vóór de verkiezingen compromissen sluiten en beweegt daarom naar het midden. De peilingen wijzen uit dat de mensen die daardoor afvallen bij de SF bij ons terechtkomen. Maar we hebben afgesproken dat we in de laatste weken van de campagne praten over de rode regering, en niet over de verschillen tussen de linkse partijen. Vakbondsleden hebben daar veel respect voor; ze hebben het gevoel dat het nu met zijn allen echt gaat lukken.’

Rood wint

Als Denemarken de verkiezingsavond ingaat, zijn de peilingen gunstig voor links. Enhedslisten staat op dikke winst, maar SF lijkt wat zetels te gaan verliezen. Het ‘Rode blok’ staat echter op een meerderheid. Als om acht uur ’s avonds de exit-polls bekend worden, vult de zaal waar Enhedslisten haar verkiezingsavond houdt zich met uitzinnig gejuich. De uitslagen worden op televisie gepresenteerd als stemmen voor het rode danwel het blauwe blok. En links lijkt te gaan winnen. De uitslagen druppelen binnen en de feestvreugde bij de Enhedslisten is niet te stoppen. In belangrijke districten scoort de partij enorm goed, in sommige stadsdelen van hoofdstad Kopenhagen is de partij zelfs de grootste. Na een paar uur geweldige uitslagen wordt duidelijk dat Enhedslisten maar liefst 8 zetels wint en van 4 naar 12 zetels gaat. Dan verschijnt de woordvoerder van Enhedslisten, Johanne Schmidt-Nielsen op een podium tussen de mensen en spreekt hen toe: ‘We zijn er met zijn allen in geslaagd rood te laten winnen. En met deze fantastische uitslag voor Enhedslisten kan onze partij een grote rol spelen bij het naar links trekken van de te vormen regering.’ Enhedslisten wil niet meeregeren, maar wel gedogen.

SF, de partij die wel dolgraag mee gaat regeren, heeft een avond met gemengde gevoelens. Hun plan heeft gewerkt. Door links te verenigen en keihard te werken aan een duidelijk alternatief, komt er een rode regering en gaat de SF zelf voor het eerst in haar historie meeregeren. Tegelijk verliest de partij acht van haar vierentwintig zetels. Dea Donkin is internationaal secretaris van de SF en assistent van partijleider Søvndal tijdens de campagne. Zij heeft het moeilijk: ‘We zijn wel erg hard gestraft voor onze bereidheid om compromissen te sluiten. Wat nog erger is, de sociaal-liberalen (die ook tot het ‘linkse blok’ worden gerekend - red.) hebben ook dik gewonnen en zijn nu groter dan wij. Zij zijn sociaal-economisch heel neoliberaal en zij zullen hun sterke positie gebruiken om de rode regering wat minder rood te maken.’ In de zaal stijgt gejuich op. De reden is bijzonder: op de televisieschermen verschijnt de leider van de sociaal-democraten Helle Thorning-Schmidt, die in de rode regering premier zal worden. Het hartstochtelijk gejuich, zelfs hier en daar tranen, van de SF-leden voor de partijleider van een andere partij toont hoe belangrijk de opoffering van SF voor hen is geweest.

De slechte uitslag van de SF laat ook zien dat de partij er toch niet helemaal in geslaagd is de immigratie-thema’s van tafel te krijgen. De winst binnen het linkse blok gaat vooral naar Enhedslisten en de sociaal-liberalen: de twee scherpste critici van het anti-immigratiebeleid. Ook in het rechtse blok is een dergelijke verschuiving te zien. De Deense Volkspartij verliest voor het eerst zetels ten gunste van de liberalen die (iets) minder anti-immigratie zijn, maar sociaal-economisch een stuk rechtser. De campagne ging over de economie en banen, en daarom heeft links gewonnen. Maar veel kiezers hadden ook nog wat af te rekenen met jarenlang keihard immigratiebeleid. Op dit moment wordt gewerkt aan de vorming van de ‘rode regering’.

Lees online