Tribune, 9/2010 :: De slag om Organon

Wetgeving tegen uitverkoop winstgevende bedrijven broodnodig

De slag om Organon

Tekst: Rob Janssen

Foto: Paul Peters Illustratie: Marc Kolle

De omstreden sluiting van de research-afdeling van Organon in Oss is allesbehalve een gelopen race. Maar voor de SP is één ding al wel duidelijk. Nu de Nederlandse regering opnieuw hulpeloos toekijkt terwijl het zoveelste bedrijf in buitenlandse handen valt en uitgekleed wordt, is het de hoogste tijd voor wettelijke maatregelen. De eerste stappen zijn inmiddels gezet.

‘De manier waarop het gegaan is – ik heb er geen woorden voor. Wij werden in het Engels op de hoogte gebracht, nota bene door een Amerikaan die ook nog eens slecht te verstaan was. Er waren collega’s die het in eerste instantie helemaal niet hadden begrepen.’ Dertig jaar werkt Rina van de Leemput bij Organon/MSD en begin juli werd haar eventjes medegedeeld dat het over was. Volgens Merck, het Amerikaanse moederbedrijf van Organon/MSD, moest de research-afdeling in het kader van een wereldwijde reorganisatie overgeplaatst worden naar de VS.

De ramp voor Oss en omgeving zou niet te overzien zijn. Het besluit van Merck zou een vernietigend domino-effect hebben op de regio, en zelfs op ‘kennisland’ Nederland. De eerste domino-steen wordt gevormd door de 2.175 mensen die direct hun baan verliezen. Steen nummer twee bestaat uit banen bij andere bedrijven. ‘Aan elke baan bij Organon/MSD hangt een andere baan bij een ander bedrijf’, legt Ed de Leeuw van de Osse Industriële Kring uit. ‘Toeleveranciers en andere bedrijven worden ook getroffen. Dan moet je denken aan schoonmaak-, catering-, installatie- en ondershoudsbedrijven, de detailhandel en de woningbouw. Je moet er rekening mee houden dat je in totaal over vierduizend banen praat’, aldus De Leeuw in een uitzending van EenVandaag. Ook de gemeente zou gedupeerd worden; die zal veel geld moeten besteden aan uitkeringen. De Nederlandse academische wereld is ook al niet bepaald gecharmeerd (zie kader). Tot slot is geenszins gegarandeerd dat de circa tweeduizend banen die overblijven in het productiewerk bij Organon, voor de toekomst behouden blijven.

De ramp voor Oss en omgeving zou niet te overzien zijn. Het besluit van Merck zou een vernietigend domino-effect hebben op de regio, en zelfs op ‘kennisland’ Nederland. De eerste domino-steen wordt gevormd door de 2.175 mensen die direct hun baan verliezen. Steen nummer twee bestaat uit banen bij andere bedrijven. ‘Aan elke baan bij Organon/MSD hangt een andere baan bij een ander bedrijf’, legt Ed de Leeuw van de Osse Industriële Kring uit. ‘Toeleveranciers en andere bedrijven worden ook getroffen. Dan moet je denken aan schoonmaak-, catering-, installatie- en ondershoudsbedrijven, de detailhandel en de woningbouw. Je moet er rekening mee houden dat je in totaal over vierduizend banen praat’, aldus De Leeuw in een uitzending van EenVandaag. Ook de gemeente zou gedupeerd worden; die zal veel geld moeten besteden aan uitkeringen. De Nederlandse academische wereld is ook al niet bepaald gecharmeerd (zie kader). Tot slot is geenszins gegarandeerd dat de circa tweeduizend banen die overblijven in het productiewerk bij Organon, voor de toekomst behouden blijven.

In Frankrijk en Duitsland trekt de regering wél aan de bel ‘Organon is door onze opa’s en oma’s en onze ouders opgebouwd’, vertelt Jan Marijnissen. ‘Het is een mooi bedrijf dat al veel goeds heeft voortgebracht voor de mensheid. Het is bovendien een bedrijf dat altijd een fatsoenlijk beleid voor het personeel combineerde met een fatsoenlijk rendement voor de aandeelhouders. Dat was in de tijd dat de bazen zich nog verbonden wisten met de mensen, de fabriek en de stad. Na de eerste overname door het Amerikaanse Schering Plough werd al duidelijk dat er een andere wind ging waaien (Schering Plough, dat Organon in 2007 voor 11 miljard euro overnam, fuseerde vorig jaar met Merck/MSD –red.). Nadat het bedrijf als een koe op de veemarkt weer werd doorverkocht aan MSD, werd het alleen maar erger’, aldus Marijnissen.

Vlak nadat de onheilstijding publiek werd, zijn door het Organon-personeel, de media en de SP tal van acties op touw gezet. Een manifestatie op het Osse Walplein trok op 17 juli ruim duizend bezoekers en er werden huis-aan-huis in Oss tienduizenden actiekranten verspreid. Niet veel later stapte de ondernemingsraad van Organon naar de rechter, omdat de reorganisatie niet met de OR zou zijn gecommuniceerd. En dat had wel gemoeten. Ook de raad van commissarissen van Organon verwees de 2.175 ontslagen naar de prullenmand: ‘Onuitvoerbaar en niet in het belang van de onderneming’, motiveerde chef-commissaris Paul Brons de officiële afwijzing (nrc).

Tijdens een werkbezoek aan Organon gaf minister Van der Hoeven van Economische Zaken aan zich in te gaan spannen om de kennis in Nederland te houden, ten behoeve van het inmiddels veelbesproken ‘Science Park’ dat in Oss min of meer ter vervanging van Organon zou moeten verrijzen. Maar volgens Paul Peters, SP-fractievoorzitter in Oss, is zo’n Science Park nog helemaal niet aan de orde. ‘Als je je nu al erbij neerlegt dat Organon verdwijnt, dan is dat eigenlijk een capitulatie voor Merck. Dat doen wij dus niet. Het is namelijk totaal onduidelijk hoeveel productie en research in dat Science Park straks terecht zouden kunnen, laat staan hoeveel mensen er dan komen te werken en hoeveel gemeenschapsgeld daar dan bij moet. Wij gaan voor behoud van het hele bedrijf, dat winstgevend is en zonder subsidies opereert. Bovendien: het verzet groeit nog steeds en wordt steeds breder.’ Daarbij verwijst Peters ook naar de brandbrief die een groep topwetenschappers uit de universitaire wereld eind augustus naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.

Het gaat om het belang voor Nederland als kennisland Het ministerie van Economische Zaken heeft verder de optie van de zogenaamde ‘octrooirechtelijke dwanglicentie’. Op grond van de Rijksoctrooiwet kan de minister zo’n dwanglicentie aan MSD/Merck opleggen. In dat geval dwingt de Nederlandse regering het bedrijf om aan een andere partij toestemming te verlenen voor voortzetting van het specifieke onderzoek dat in Oss is ontwikkeld. Zo zou de opgebouwde kennis in ieder geval in Nederland blijven, en een doorstart van de research-activiteiten levensvatbaar zijn. ‘Het criterium daarbij is het algemeen belang van Nederland als kennisland,’ legt Paul Ulenbelt uit, ‘en dat is een zéér wezenlijk belang. En ja, als de kennis in ons land blijft dan heeft Merck/MSD er een flinke concurrent bij. Ik ben benieuwd of het bedrijf die verplaatsing dan nog wel de moeite waard vindt.’ Ook zijn er volgens het Kamerlid mogelijkheden op het gebied van de belastingen. Ulenbelt: ‘Kennis vertegenwoordigt economische waarde. Dan praat je over octrooien, patenten en kennis die nog in ontwikkeling is. Als die waarde naar de VS zou gaan, en dus aan Nederland wordt onttrokken, dan zou daar belasting over betaald moeten worden. En vergis je niet: kennis maakt zo’n dertig procent van de waarde van het bedrijf uit. Organon is destijds voor 11 miljard verkocht, dus het kan om heel veel geld gaan. Ook dat zou de Amerikanen wel eens op andere gedachten kunnen brengen.’

Naast deze specifieke mogelijkheden noemt Ulenbelts fractiegenoot Sharon Gesthuizen maatregelen in bredere en algemenere zin. Volgens haar is het zaak dat de werknemers binnen bedrijven meer zeggenschap en bevoegdheden krijgen. ‘Ten eerste zou het zo moeten zijn dat de ondernemingsraad de helft van de leden van de raad van commissarissen kan kiezen. Nu heeft de ondernemingsraad alleen het zogenaamde recht van voordracht, voor maximaal eenderde van de commissarissen. En raden van commissarissen bestaan vaak uit vijf mensen, waardoor er feitelijk meestal maar één indirect door de werknemers voorgedragen persoon in zit. Dat moet dus beter. Werknemers zouden bovendien meer zeggenschap moeten krijgen over investeringen en reorganisaties van het bedrijf. Bij TNT zie je bijvoorbeeld dat er driftig geïnvesteerd wordt in Azië en Zuid-Amerika, terwijl de boel hier afgebouwd wordt. Het zou goed zijn als werknemers een dikkere vinger in de pap zouden krijgen’, aldus Gesthuizen. Parallel hieraan loopt volgens haar de beperking van de macht van de aandeelhouders. ‘Dat kan door de macht van de werknemers te vergroten, maar ook door direct de zeggenschap van aandeelhouders te beknotten.’

Jan Marijnissen en econoom Arnold Heertje in Oss

Gesthuizen: ‘We willen bijvoorbeeld dat het minder makkelijk wordt voor de aandeelhouders om de raad van commissarissen te ontslaan. En het bonussysteem moet verdwijnen, want dat verleidt aandeelhouders en bestuurders om harde maatregelen te nemen die slecht zijn voor het personeel maar wel een hoge en snelle winst opleveren.’ Daarnaast moeten volgens Gesthuizen nu eindelijk de zogenaamde private equity-firma’s worden aangepakt. ‘We zien nu al jaren dat dit soort fondsen met enorme bedragen aan geleend geld bedrijven overneemt. Een overgenomen bedrijf draagt vervolgens echter de lasten van de rente over dat geleende geld. En die lasten mogen van de winst worden afgetrokken, waardoor er nauwelijks nog winstbelasting hoeft te worden betaald. Kijk, op zo’n manier maak je overnames door private equity alleen maar aantrekkelijker. Bovendien: bij zulke overnames zijn werknemers vaak de dupe. Want van de nieuwe aandeelhouder moet de boel worden gereorganiseerd en dan worden vaak allerlei onderdelen en activiteiten afgestoten. Dat kost banen en know-how.’

In de Tweede Kamer kreeg de SP een meerderheid achter zich voor een hoorzitting, c.q. ronde-tafelgesprek, over de noodzaak van een nieuwe industriepolitiek in ons land. De bedoeling is dat daarvoor leidende en bekende economen, ‘captains of industry’ en financieel specialisten uitgenodigd worden. Volgens Sharon Gesthuizen en Paul Ulenbelt stelt de Nederlandse regering zich veel te passief op, lijdzaam toekijkend hoe de uitverkoop van voor Nederland belangrijke bedrijven naar het buitenland zich voltrekt. Want na bedrijven als Stork, ABN Amro, Essent en Nuon zou Organon het zoveelste grote Nederlandse concern zijn dat in buitenlandse handen komt en vervolgens opgesplitst, afgebroken of verkocht wordt.

Gesthuizen: ‘Industriepolitiek wordt door velen nog steeds gezien als een vies woord. Sinds de RSV-affaire in de jaren tachtig (waarbij scheepswerf RSV na miljarden guldens aan overheidssteun alsnog failliet ging –red.) is staatssteun eigenlijk een beetje ‘not done’ in Nederland. Kijk, ik vind niet dat alles in overheidshanden moet. Maar wat je je moet afvragen is: ben je als land bereid om via wetgeving voor je hoogwaardige industrie en werkgelegenheid op te komen, zoals andere landen dat ook doen?’

Maar stel dat de SP-voorstellen inzake industriepolitiek zouden worden aangenomen, loop je dan niet het gevaar dat buitenlandse bedrijven Nederland in de toekomst zullen mijden?

Gesthuizen: ‘Dat is nou precies de standaard-riedel van de liberalen. Of het nou gaat over het milieu, arbo-wetgeving of rechten van werknemers; altijd komen ze met dat argument aanzetten. Nogmaals: ik pleit zeker niet voor een overheid die alles stuurt en controleert. Het gaat hier om de balans; de balans tussen de zeggenschap van werknemers en die van de aandeelhouders. Sinds de economische en financiële crisis begrijpt iedereen dat die laatste groep veel te veel macht heeft. Ook de perikelen bij ABN Amro en TNT hebben laten zien dat de meeste aandeelhouders enkel en alleen uit zijn op steeds méér winst. Kijk, vroeger was een aandeel iets waar men trots op was. Als je een aandeel Philips had, dan had je een stukje van dat bedrijf en hoopte je dat het bedrijf kon investeren en zich kon ontwikkelen. Tegenwoordig zijn aandelen als een berg zand die je van de ene naar de andere plek schuift, en als je dat doet krijg je geld. Voeling of betrokkenheid bij het bedrijf speelt daarbij geen enkele rol meer.’ Waarvan akte.

Maar dan blijft de vraag waarom Merck nu ineens vindt dat het wereldwijd te veel onderzoekscentra heeft en dus moet reorganiseren. Want wat had het bedrijf dan eigenlijk voor ogen, toen het amper twee jaar geleden Schering-Plough, en dus Organon, zo nodig moest overnemen?

Lees online