Tribune, 9/2010 :: Gratis festivals bestaan niet

‘Gratis festivals bestaan niet’

Tekst: Jola van Dijk

Foto's: Bob Walker Illustratie: Marc Kolle

Het is een heel gepuzzel om grote evenementen in goede banen te leiden. Zeker in tijden van grote bezuinigingsdruk op de politiekorpsen. SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak ging op bezoek bij de Vierdaagsefeesten, om te zien hoe de Nijmeegse politie deze puzzel oplost. ‘Politici zullen moeten beseffen hoeveel tijd de politie kwijt is aan evenementen.’

Stipt om half zes wordt Ronald van Raak op het politiebureau in Nijmegen verwelkomd door districtschef Aart Garssen, op woensdagavond 21 juli. De Vierdaagsefeesten zijn dan al vier dagen aan de gang en zullen nog tot vrijdagnacht doorgaan. Met bijna 1,5 miljoen bezoekers is het een van de grootste evenementen van Europa. Toch heeft Garssen vanavond vooral tot taak om het Kamerlid rond te leiden en bij te praten. ‘Als je zo’n evenement goed georganiseerd hebt, zou je als algemeen commandant achterover moeten kunnen leunen in je hawaïshirt.’

Garssen doet zijn uitspraken nog vóór het drama bij de Loveparade in Duisburg, maar de fatale rellen van vorig jaar in Hoek van Holland liggen nog vers in het geheugen. Is de politiechef er echt van overtuigd dat er in zijn stad niets mis kan gaan? Nee, dat niet. ‘Wanneer veel mensen bij elkaar komen loop je altijd risico. Er kan altijd een volstrekt onverwacht probleem ontstaan. Het is wel zaak je zeer professioneel voor te bereiden. Met jarenlange ervaring, een goed informatienetwerk, zoveel mogelijk voorbereiding en direct reageren bij aanwijzingen kun je veel ellende voorkomen.’ Om te zien wat hij daarmee bedoelt, kan Van Raak aanschuiven bij het overleg van de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden. Elke avond komen de leidinggevenden bij elkaar om de voorgaande avond en dag te evalueren en de komende dienst te bespreken. Zijn er bijvoorbeeld signalen dat groepen ruzie met elkaar gaan zoeken? Of kunnen de hoge temperaturen voor problemen gaan zorgen voor wandelaars? De derde week van juli vinden er immers niet alleen ’s avonds talloze gratis optredens plaats in de binnenstad, met zo’n honderd- tot tweehonderdduizend bezoekers. Overdag vindt ook het grootste wandelevenement ter wereld plaats, waarbij veertigduizend wandelaars vier dagen lang door de wijde omgeving van Nijmegen trekken. In 2006 moesten die marsen worden afgelast nadat de eerste dag twee mensen stierven, veel wandelaars bezweken door de hitte en de hulpdiensten overbelast raakten. Het combineren van zo’n wandelevenement met een week lang gratis festivals klinkt als vragen om problemen, maar districtschef Garssen zegt alles onder controle te hebben.

Leuker en goedkoper

Van Raak krijgt uitleg over crowd management. Op de schermen wordt constant bijgehouden hoeveel mensen er per vierkante meter zijn.

Als de districtschef Van Raak apart neemt voor een gesprek om de volledige organisatie van de veiligheid tijdens de Vierdaagseperiode uit de doeken te doen, wordt duidelijk waar zijn zelfvertrouwen op gebaseerd is. ‘Volgende week beginnen we alweer met het organiseren voor volgend jaar. We zijn hier het hele jaar mee bezig en werken daarbij samen met andere korpsen, de gemeente, de organisatie van de feesten en de horeca. Vroeger bleef de politie tijdens feesten in de auto zitten en kwam met de wapenstok naar buiten als het misging. Dit is een heel ander concept, waarbij je problemen probeert te voorkomen.’ De politie maakt nu bijvoorbeeld gebruik van technische snufjes, zoals camera’s waarmee je precies kunt bekijken waar iemand mee bezig is, maar ook het aantal mensen per vierkante meter kunt inschatten.

Van Raak zet wel vraagtekens bij de inzet van camera’s. ‘Camera’s zijn een fantastische aanvulling, maar je ziet nu dat veel gemeentes ze gebruiken in plaats van agenten. Het is dan een bezuiniging, terwijl camera’s alleen nut hebben als er een agent achter zit die in kan grijpen.’ Van Raak wordt op zijn wenken bediend wanneer hij even later de controlekamer crowd management bezoekt. Twee agenten bekijken voortdurend op grote schermen alle beelden, om het publiek en de agenten op straat in te lichten als er te veel mensen bij een podium staan. Dat roept wel meteen een vervolgvraag op. ‘Waar besparen jullie dan op? Want het is weliswaar gelukt om in de Kamer de grote bezuiniging van 192 miljoen tegen te houden, maar de meeste politiekorpsen functioneren nog steeds op crepeersterkte.’ Garssen beaamt dat er ook bij zijn korps noodgedwongen zaken op de plank blijven liggen, maar hamert erop dat geld nooit een argument mag zijn om bijvoorbeeld de ME niet achter de hand te hebben. Hij streeft er daarom naar steeds meer veiligheid te bereiken, met steeds minder geld. Dit lukt door veel samen te werken en wat creativiteit. ‘Informatie is heel belangrijk bij het beheersen van grote massa’s. Als je via lichtkranten aangeeft dat het te vol is bij een podium, zal tachtig procent van de mensen die aan komen lopen niet meer naar dat podium gaan. En je kunt looproutes ombuigen door er twintig agenten neer te zetten, maar met vijf steltlopers bereik je hetzelfde resultaat op een veel leukere én goedkopere manier.’ Het idee van de steltlopers staat Van Raak wel aan. ‘Soms moet je gewoon bij elkaar gaan zitten om leuke dingen te bedenken. Daar moet tijd voor zijn en dat is niet in cijfers uit te drukken. Net zoals je niet kunt plannen om donderdagmiddag het vertrouwen van de horeca te winnen, terwijl je hun steun wel nodig hebt.’

Beveiligers versus politieagenten

Terwijl Van Raak en Garssen op het politiebureau zitten te praten, stroomt de binnenstad vol met feestgangers. Rond half negen is het dan ook hoog tijd om de praktijk van crowd management te bekijken. Districtschef Erik Bomhof van Rivierenland sluit zich bij het gezelschap aan voor het rondje door de stad. Normaal gesproken werkt hij in een andere politieregio, maar deze week draait hij mee als algemeen commandant in Nijmegen. In de stad komt Van Raak nog meer agenten van andere korpsen tegen die al jaren in blijken te vallen tijdens de Vierdaagseperiode en de binnenstad daardoor net zo goed kennen als hun eigen gemeente. Garssen blijkt echter niet alleen extra agenten opgetrommeld te hebben. ‘We krijgen ook hulp van de marechaussee, de bereden politie en natuurlijk de gemeentelijke toezichthouders. Het verkeer wordt zoveel mogelijk geregeld met verkeersregelaars en leerlingen van de politieschool, en veel podia en horecaondernemers huren zelf beveiligers in.’ Daar raakt Garssen opnieuw een gevoelige snaar bij Van Raak, die zich er al jaren tegen verzet dat steeds meer publieke ruimte bewaakt wordt door beveiligers: ‘Zeker in grote steden is er een wildgroei aan beveiligers ontstaan en als het zo doorgaat zijn er straks meer beveiligers dan agenten. Volgens mij heeft niemand hier nog overzicht over en doen we dit alleen maar door geldgebrek. Ik heb nog nooit iemand horen zeggen dat het beter is om particuliere beveiligers te gebruiken dan politie. De publieke veiligheid is altijd een taak van de politie, beveiligers kunnen hoogstens een aanvulling zijn.’ ‘Het liefst hadden we er agenten bij gehad’, beaamt Garssen. ‘Maar doordat we ieder jaar proberen de organisatie slimmer en beter te maken, is het uiteindelijk verantwoord om minder agenten in te zetten. Mensen die geweld mogen gebruiken, moeten wel altijd onder democratisch toezicht staan. Bovendien is eenheid in optreden belangrijk, en moet het voor burgers duidelijk zijn met wie ze te maken hebben.’

Niet gratis en voor niets

Ronald van Raak en Aart Garssen kijken uit op het festivalterrein. Ingangen, podia en bars zijn zo geplaatst dat iedereen bij paniek snel het terrein kan verlaten

Omdat het zachtjes motregent is het deze avond redelijk rustig in de stad, maar het blijft altijd afwachten hoeveel mensen er komen. ‘Omdat we dit evenement elk jaar organiseren, weten we ongeveer hoeveel mensen we kunnen verwachten’, vertelt Garssen. ‘En we hebben plannen klaarliggen voor als er plotseling meer mensen komen, maar omdat het een gratis festival is kun je ze moeilijk tegenhouden. Wel hebben we invloed op de programmering bij de podia en kan in het uiterste geval de burgemeester worden geadviseerd geen vergunning te verstrekken. Onze adviezen zijn tot nu toe altijd opgevolgd.’ Een dag later blijkt dit geen loze uitspraak te zijn. Een van de kleinere podia had niet overlegd over een verrassingsoptreden van de Nijmeegse rockband De Staat. Vorig jaar trok het optreden van deze band op het hoofdpodium al erg veel bezoekers, dus heeft de organisatie van de Vierdaagsefeesten op advies van de politie besloten dit verrassingsoptreden te schrappen. ‘Dat is dan heel erg jammer,’ zegt Van Raak later, ‘maar dat heeft dus met een goede voorbereiding te maken. De spontaniteit gaat er een beetje vanaf, maar je wilt niet dat het zo uit de hand loopt als bij de Loveparade in Duisburg. Ik hoop dat de ervaring die de politie in Nijmegen de afgelopen 41 jaar opgebouwd heeft met de Vierdaagsefeesten ook in andere korpsen gebruikt wordt. Er zijn in het verleden genoeg dingen misgegaan, maar het politiekorps heeft de ruimte en tijd gekregen om met creatieve oplossingen te komen. Nu worden problemen zoveel mogelijk voorkomen door een heel doordacht systeem van toezicht.’ Gemeentes kiezen er nu steeds vaker voor om gratis festivals uit veiligheidsoverwegingen niet door te laten gaan. Zo besloot burgemeester Aboutaleb van Rotterdam vorig jaar tot een tweejarig verbod op alle grootschalige gratis dance-evenementen in zijn stad. ‘De politie heeft terecht een grote stem in welke artiesten er optreden, maar het moet ook weer niet doorslaan. Het moet niet zo zijn dat er in Nederland nooit grote artiesten optreden of grote festivals georganiseerd worden; als er maar wel voldoende politieondersteuning is. Politici zullen moeten beseffen hoeveel tijd de politie kwijt is aan evenementen’, concludeert Van Raak na zijn bezoek aan Nijmegen. ‘Artiesten kosten geld, net zoals de schoonmaak en het organiseren van de veiligheid. Gratis festivals bestaan niet. Je ziet dat als er samengewerkt wordt, en de overheid bereid is te investeren, er veel meer mogelijk is. Maar politiekorpsen komen al agenten te kort. De politiek moet dan ook beseffen dat veiligheid in de buurten, genoeg tijd om zedenzaken op te lossen én de organisatie van grote evenementen zo niet altijd kan.’

Lees online