Spanning maart 2012 :: Verkiezingen in Rusland: en de winnaar is...

Verkiezingen in Rusland:

Een de winnaar is...

Foto: Vladimir Astapkovich / Hollandse Hoogte

Drie maanden lang volgde SP-senator Tiny Kox hoe de kiezers van Rusland een nieuw parlement en een nieuwe president kozen. Voor de Raad van Europa leidde hij bij beide verkiezingen een internationale waarnemingsmissie. Hij zag wat er gebeurde en veranderde in het grootste land van de wereld.

Tekst: Tiny Kox

‘Wat moet Rusland leren van deze verkiezingen?’ Dat is een van de vele vragen die ik daags na de Russische presidentsverkiezingen op de persconferentie van internationale waarnemers in Moskou moet beantwoorden. Ik antwoord dat het eigenlijk niet moeilijk is om fatsoenlijke verkiezingen te organiseren. Rusland is immers één groot stemdistrict. Het is niet als in de Verenigde Staten, waar kiezers per staat stemmen, waarna die stemmen kiesmannen opleveren die dan uiteindelijk de nieuwe president kiezen. In het recente verleden leidde dat ertoe dat Al Gore de meeste stemmen van de kiezers kreeg maar George W. Bush de meeste kiesmannen achter zich kreeg. Alle Russische stemmen komen op één plek terecht. Elke stem telt. Als het goed is, hoef je dus alleen maar stemmen te tellen en weet je wie de winnaar is.

Het probleem met Rusland is dat niemand erop vertrouwt dat alle stemmen eerlijk geteld worden. De doorsnee Rus heeft absoluut geen vertrouwen in de onpartijdigheid van de Nationale Kiesraad en alle onder die Raad vallende regionale en lokale stembureaus. Als de voorzitter van de Kiesraad Vladimir Churov na de presidentsverkiezingen ronkend zegt dat deze verkiezingen ‘de beste ter wereld’ zijn, is er niemand die hem gelooft. Zelfs Vladimir Putin niet, die juist daarvoor voor de komende zes jaar gekozen is tot nieuwe president van het grootste land ter wereld. Hij kondigt diepgaand onderzoek aan naar onregelmatigheden op verkiezingsdag. Dat klinkt goed. Maar slechts even. Putin vraagt Churov om dat onderzoek te leiden. Dat wordt dus weer niks, denkt de doorsnee Rus dan. En zo wordt de boosheid verder gevoed.

Daags na de verkiezingen lopen duizenden Russen in Moskou te hoop tegen de gang van zaken bij die verkiezingen. Net zoals ze dat – tot ieders verbazing – deden na de parlementsverkiezingen van 4 december. Sindsdien is het niet meer rustig geworden in Moskou en tal van andere Russische steden. Ook daaraan kan de nieuw gekozen president niet voorbij. Nadat zijn voorganger Medvedev na eerdere demonstraties al een ronde tafel bijeenkomst heeft gehad met prominente figuren van de nieuwe protestbeweging, kondigt Putin drie dagen na de verkiezingen aan dat hij ook in gesprek wil met degenen die vol onvrede zitten. Hij hoopt dat ze zich organiseren en een relevante factor in de Russische politiek kunnen worden. Mooie woorden, maar veel vertrouwen boezemen ze die nieuwe oppositie niet in. Sergej Udaltsov, de aansprekende voorman van het kleine maar uiterst luidruchtige Linkse Front, waarschuwt de autoriteiten dat dit protest nog maar het begin is en dat de strijd zal doorgaan. Gennadi Zjuganov, voorman van de Communistische Partij, weigert de uitslag van de verkiezingen te erkennen. Hijzelf haalde bijna 20 procent van de stemmen maar denkt dat er miljoenen stemmen illegaal aan Putin zijn toebedeeld. Zijn drie concurrenten, de nationalist Vladimir Zirinovski, de gematigde sociaal-democraat Sergej Mironov en de rechts-liberale Mikhail Prokhorov, hebben de nieuwe president wel gefeliciteerd met zijn overwinning. Maar de relatief hoog scorende nieuweling Prokhorov, jong en schatrijk, vindt ook dat de verkiezingen niet eerlijk zijn verlopen.

Meteen na de verkiezingen concentreert de aandacht zich op de vele onregelmatigheden die op verkiezingsdag zijn vastgesteld. Ik zeg namens de internationale waarnemers van de Raad van Europa en de OVSE dat de verkiezingsdag relatief goed verlopen is in de ruim 1.000 stembureaus die we bezochten. Maar het proces verslechterde toen de stemmen geteld moesten worden. In bijna een derde van de stembureaus, werden de regels niet gevolgd. En zo gauw de regels niet gevolgd worden, komt er ruimte om dingen te doen die niet bij fatsoenlijke verkiezingen horen. Manipulatie met kiezerslijsten, geen controle op de uitgebrachte stemmen, tot aan het toevoegen van stapels extra stemmen aan de gedurende de dag uitgebrachte stemmen. Bij deze verkiezingen lijken de onregelmatigheden beduidend minder dan bij de parlementsverkiezingen. Toen ging er ook wel heel veel fout wat leidde tot de massale protesten nadien.

Foto: Archief Tiny Kox

Tiny Kox rapporteert zijn bevindingen tijdens een persconferentie van de waarnemers.

Maar verkiezingen duren langer dan één verkiezingsdag. Zelfs als er op de verkiezingsdag zelf minder mis gaat, maakt dat die verkiezingen nog niet fatsoenlijk. Om daar een oordeel over te hebben, moet juist alles wat aan de dag van de verkiezingen voorafgegaan is, in ogenschouw genomen worden. En dan is het oordeel dat ik op de persconferentie moet uitspreken, hard: ‘Deze verkiezingen hebben een duidelijke winnaar opgeleverd, die een absolute meerderheid heeft gehaald waardoor een tweede ronde niet nodig is. Maar de keuze van de kiezers was beperkt, de politieke competitie oneerlijk en zonder onpartijdige scheidsrechter.’ Met zo’n conclusie scoor je geen punten bij de Russische autoriteiten. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken laat weten dat mijn oordeel ‘bevooroordeeld’ is. Als Russische media me om commentaar vragen, meld ik dat in alle lidstaten van de Raad van Europa de vrije meningsuiting gegarandeerd hoort te zijn, dus ook voor ministers van Buitenlandse Zaken. Maar ik voeg eraan toe dat onze conclusies gedragen worden door feiten en we er daarom garant voor staan. En ik zeg dat ik na de parlementsverkiezingen in december ook veel kritiek kreeg, maar nu de complimenten ontvang van de nieuwe voorzitter van het parlement, op wiens verzoek wij de waarneming doen. We zijn geen aliens maar op uitnodiging van het Russische parlement naar Rusland gekomen om te observeren, te concluderen en te adviseren.

Ik ben in de afgelopen drie maanden vijf keer in Rusland geweest. In het parlement, bij de ombudsman en bij de binnenlandse criticasters. Ik heb meerdere malen gesproken met alle presidentskandidaten, minus Vladimir Putin. Die heeft zich willens en wetens buiten de officiële verkiezingscampagne gehouden en zich tot het laatst toe gepositioneerd als hardwerkende minister-president die geen tijd voor campagne voeren had. Maar de directe omgeving van Putin heeft ons wel te woord gestaan, onder wie zijn campagneleider, de prominente filmregisseur Stanislav Govorukhin. We hebben meerdere malen met de omstreden voorzitter van de Nationale Kiesraad, Churov, de gang van zaken in de verkiezingscampagne doorgenomen en onze kritiek op de erg strenge regelgeving die vooral nieuwe partijen en kandidaten het leven moeilijk maakt. Zo moest bij deze verkiezingen een kandidaat wiens partij niet in het parlement zit, tenminste twee miljoen steunhandtekeningen overleggen, die hij binnen enkele weken moest ophalen. Ik heb gemeld dat ik als activist een ervaren handtekeningenophaler ben en dus kan zeggen dat het een bizarre eis is. Dat is nu breed erkend, vooral onder druk van de landsbrede protesten. Bij het Russische parlement zijn voorstellen door de regering ingediend om de registratie van zowel politieke partijen als presidentskandidaten ingrijpend te vereenvoudigen. Er is meer gebeurd dat vermeld moet worden. Na het gerotzooi met stembussen op 4 december hebben op 4 maart in 30 procent van alle stemlokalen nu doorzichtige stembussen gestaan, waarin je ook slechts één stembiljet tegelijk kon stoppen, zoals de voorzitter van de Kiesraad me demonstreerde. En, reagerend op alle kritiek van binnenlandse en buitenlandse waarnemers in december, heeft Putin er persoonlijk voor gezorgd dat er in alle 100.000 stembureaus op 4 maart twee webcamera’s hingen, waardoor iedereen die zich daarvoor aangemeld had, on line de gang van zaken kon volgen.

Foto: Archief Tiny Kox

Russen naar de stembus. Onder grote belangstelling van veel jonge (Russische) waarnemers.

Dat zijn substantiële verbeteringen. Maar ze zullen niet voor duurzame verbetering zorgen zolang er geen onpartijdig toezicht op de gang van zaken in de verkiezingscampagne komt. Een ingrijpende reorganisatie van de Nationale Kiesraad en de daaronder ressorterende regionale en lokale stembureaus is daarom een van onze meest dringende adviezen. Daarnaast moet er een einde komen aan de ongelimiteerde bevoordeling door de staatstelevisiezenders, van één kandidaat – die van de regeringspartij – ten koste van alle andere kandidaten. In de afgelopen maanden heb ik zelf kunnen zien hoe Vladimir Putin het nieuws hier beheerst. Hij is niet van het scherm te slaan. Natuurlijk, er is ook op dit punt iets verbeterd: alle partijen en presidentskandidaten hebben hun deel zendtijd, debatteren op tv volop met elkaar en zijn ook te zien in vrijwel alle nieuwsbulletins. Maar zij treden op als kandidaat, terwijl Putin in beeld komt als de man die het land draaiende houdt. Na alle kritiek is toegezegd dat er een nationale onafhankelijke publieke zender zal komen. Maar zolang die er nog niet is, hebben zowel de parlementaire als de buitenparlementaire oppositie daar weinig vertrouwen in.

Een derde zaak die eerlijke verkiezingen in Rusland belemmert, is de vervlechting van autoriteiten met de regeringspartij Verenigd Rusland. Burgemeesters, schooldirecteuren, fabriekseigenaren, wordt gevraagd er rekening mee te houden dat hoe meer stemmen de regeringspartij en haar presidentskandidaat halen, hoe groter de kans is op subsidies en opdrachten. Dat verleidt er velen toe om de eigen inwoners, leerkrachten en werknemers op het hart te drukken de eigen belangen niet uit het oog te verliezen en gewoon met de genade mee te stemmen, op de partij of de kandidaat die volgens opiniepeilers toch gaat winnen. In dat geval is het pragmatisch om je dan niet te kijk te zetten als het dorp, de gemeente, de school of het bedrijf waar veel mensen tegen de regeringspartij en haar kandidaat stemden. Wie de uitslagen van stembureaus bekijkt, ziet hoe belangrijk die cultuur is, zeker buiten de grote steden.

Tussen december en maart heeft Rusland een nieuw parlement en een nieuwe president gekregen. De uitslag is niet bijster verrassend. Elke opiniepeiling wees erop. Wel is Verenigd Rusland in het parlement haar twee derde meerderheid kwijt geraakt en moet dus coalities vormen om grondwettelijke wijzigingen door te voeren. De nieuwe president is de man die toch al de macht in handen had, als premier. Wat wel verrassend is, is de grote protestbeweging die de Russen zelf in gang hebben gezet, omdat ze het zat zijn als kleine kinderen misleid te worden door een oppermachtige overheid. Het zijn vooral jonge, goed opgeleide Russen die nu de straat maar vooral ook het internet opgaan om voor de toekomst vrije en eerlijke verkiezingen te eisen. Ze zijn minder geïnteresseerd in wie wint dan hoe iemand wint. Nu is het de vraag of die nieuwe politieke kracht zich ontwikkelt. Als dat gebeurt, hebben de Russen zelf de verkiezingen gewonnen.

Lees online