SP Tribune 04/2004: Het wad wacht af

Tribune 16 april 2004

Het wad wacht af

Een door het kabinet in het leven geroepen adviesgroep vindt dat extra gaswinning onder de Waddenzee onder strikte voorwaarden moet worden toegestaan. De kokkelvisserij wordt de wacht aangezegd en is gedoemd te verdwijnen, tenzij de sector zich binnen zeven jaar drastisch vernieuwt. Discussie over een gezamenlijke liefde en ver uiteenlopende standpunten.

De strandtaxi, een jeep zoals veel Terschellingers hebben, houdt stil, even voorbij Paal 16. Het is een bekende plek op het eiland: Cor Bruyn liet er in zijn roman ‘Sil de strandjutter’ het Zweedse meisje Lobke aanspoelen en jarenlang werd het uitzicht op zee vanaf deze plaats bepaald door de mast van de gezonken tanker OK 18. De mast is weg, geknakt tijdens een noordwester storm, maar voor de rest ademen zee, strand en duinen nog steeds de sfeer uit van een eeuw geleden. Of toch niet helemaal? Ger, taxichauffeur en gids tegelijk, heeft zo zijn twijfels. ‘Dit is niet echt een plaats waar je veel badgasten zal tegenkomen, ook niet in het hoogseizoen,’ zegt hij. We lopen richting duinen. ‘Dit is nou dat ongerepte gebied waar mensenhanden minder ingrijpen, waar je zoveel over hoort,’ zegt hij terwijl hij naar een strook weggeslagen duin wijst. Op sommige plaatsen is nieuwe aanplant van helmgras zichtbaar, maar op andere stukken wordt het duin een handje geholpen door tijdelijk geplaatste dennetakken.

Het is een paar dagen voor de presentatie van het langverwachte rapport van de commissie Meijer maar zoals velen is ook Ger al op de hoogte van de uitkomst. ‘Het ziet er naar uit dat gaswinning eindelijk wordt toegestaan en dat een deel van het geld uit de opbrengsten terug zal stromen naar het Wad en dat is hard nodig ook,’ zegt hij fel. ‘Ik hoorde pas nog iemand van Greenpeace roepen dat dit het laatste stukje ongerepte natuur in ons land is. Nou, ik kan je verzekeren dat er vele mensenhanden dagelijks actief zijn om de natuur hier een handje te helpen.’ Ook de voormalige zeelieden op hun bankje voor café het Wakend Oog hopen op snelle maatregelen vanuit Den Haag. ‘De politiek heeft altijd een spelletje gespeeld met de eilanden. Laat ze eens een tijdje hier rondkijken dan zouden ze zelf wel zien dat er veel geld nodig is om de natuur hier in stand te houden. Geef die kokkelvissers een schop onder hun kont en stop het geld van het gas terug in behoud van het Wad,’ is de unanieme conclusie.

Unaniem onbegrip over de lankmoedige houding tegenover de kokkelvisserij

De stemming onder de eilanders is slechts één kant van de medaille. Veel natuur- en milieuorganisaties, met dezelfde liefde en toewijding voor het Wad, tonen zich ook al voor de officiële presentatie van het advies aan het kabinet juist bezorgd. In een gezamenlijke verklaring zeggen zij het oneens te zijn met de aanbeveling om gaswinning toe te staan en de kokkelvisserij een laatste kans te geven. Op het laatste punt is er geen verschil van mening tussen de eilanders en de natuurorganisaties. Beide partijen zijn het er over eens dat de kokkelvisserij de grootste bedreiging is voor het Wad. De natuur- en milieuorganisaties vinden het dan ook onbegrijpelijk en onaanvaardbaar dat de mechanische kokkelvisserij volgens het advies toch kan blijven bestaan. Immers, wetenschappelijk is vastgesteld dat de mechanische schelpdiervisserij schadelijk is: ze is onder meer verantwoordelijk voor de teruglopende aantallen kokkels en scholeksters. De populatie van die voor het Wad kenmerkende Bonte Piet, is in de afgelopen tien jaar gedaald van 260.000 tot 170.000 vogels. Bovendien zorgt de mechanische kokkelvisserij voor een hoge sterfte van andere bodemdieren en werkt ze zowel op de korte als op de lange termijn negatief uit voor de voedselrijkdom van de Waddenzee . De natuur- en milieuorganisaties vinden daarom dat er onmiddellijk een einde moet komen aan het kokkelvissen in de Waddenzee, en dat de schepen moeten worden gesloopt om te voorkomen dat ze hun schadelijke activiteiten elders voortzetten.

Dat vindt ook Wouter van Dieren, milieukundige en grondlegger van de commissie Meijer. Maar over de gaswinning oordeelt hij heel anders. ‘Het uitgelekte advies van de commissie-Meijer over het Waddenzeebeleid vormt de basis voor de redding van het natuurgebied,’ stelt de inwoner van Terschelling. Volgens hem is de politiek te lang laks omgegaan met de zee en is het nu tijd om met gerichte maatregelen de natuur te verbeteren. ‘De milieubeweging eiste jarenlang méér onderzoek, en dat ligt nu op tafel. Een evaluerende bodemdalingstudie van de gasproductie op Ameland, een nieuw waddenrisicomodel en een rapport waarin een nieuw systeem voor beleid, productie, bestuur, controle en sancties wordt voorgesteld. De conclusies liegen er niet om: de schelpdiersector is met stip de meest risicovolle activiteit, gevolgd door onder andere scheepsrampen en klimaatverandering, en tegen gaswinning zijn geen ecologische bezwaren meer te vinden.’ Maar Van Dieren is niet onomstreden. In het bijzonder Greenpeace heeft niet veel met hem op en in discussies klinkt meerdere malen het argument dat Van Dieren er vooral belang bij heeft om het bedrijfsleven te vriend te houden, dat ze vaste klant is bij zijn eigen adviesbureau. Daar wordt op Vlieland, Ameland en Terschelling echter heel anders over gedacht. Een korte mondelinge enquête levert Van Dieren de trefwoorden ‘passie’, ‘onvoorwaardelijke liefde voor het Wad’ en ‘betrokkenheid’ op.

Commissie Meijer: zonder gaswinning komt er geen geld voor het achterstalling onderhoud aan het waddengebied

Een week later dan gepland, dit in verband met het overlijden van prinses Juliana, komt de commissie Meijer op 1 april dan toch met haar rapport. Niet op één van de eilanden maar in het statige Pulchri in de Haagse binnenstad. Veel verrassingen zijn er niet meer. Gaswinning onder de Waddenzee is een voorwaarde voor het behoud van het natuurgebied en van de olie- en gasindustrie in Noord-Nederland, is de boodschap van De Adviesgroep Waddenzeebeleid – zoals de commissie officieel heet – aan het kabinet. Ze pleit voor winning op twee bekende locaties, Lauwersoog en Paesens-Moddergat, en voor proefboringen naar meer waddengas. Aan bewezen reserves is zo’n 40 miljard kubieke meter van onder de zee weg te halen. Uit andere velden onder het natuurgebied zou nog eens zo’n 90 miljard kubieke meter kunnen komen. Om deze laatste reserves aan te tonen zijn acht tot tien proefboringen nodig. Die kunnen net als bij winning vanaf het land schuin onder zee plaatsvinden. Aan totale aardgasbaten voor de staat, verwacht de commissie zo’n 9,5 miljard euro over een periode van dertig jaar. Hiervan is achthonderd miljoen op korte termijn te investeren in verbetering van het natuurgebied en de regionale economie. Blijft de winning uit, dan komt dit geld niet beschikbaar, stelt Meijer. Bovendien, zo concludeert de commissie, is de kans groot dat het waddengas voor altijd blijft zitten als de Haagse politiek nu niet tot benutting ervan besluit. Bij nieuw uitstel zullen de buizen die al bij Lauwersoog en Paesens-Moddergat liggen, verouderen en onbruikbaar raken. Ook bestaat de kans dat de olie- en gasindustrie dan teleurgesteld Noord-Nederland verlaat, met alle negatieve werkgelegenheidseffecten van dien. Blijft de industrie, dan kan deze zich daar ontwikkelen tot een moderne, milieubewuste bedrijfstak.

Over mogelijke blijvende natuurschade stelt de commissie dat al jaren duidelijk is dat extra gaswinning die niet zal veroorzaken. Een positief besluit was eigenlijk in 1999 al te nemen, maar het kabinet durfde het toen niet aan. Inmiddels zijn er van de gaswinning bij Ameland nog meer gegevens beschikbaar die aantonen dat er nauwelijks risico’s zijn. De beperkte kans op schade is te ondervangen door het gas zeer beheerst op te pompen.

‘Eerst een waddenoffensief, dan een eerlijke discussie over gaswinning’

Na de presentatie is het de beurt aan de politiek. Zoals het er nu uitziet, kan het advies rekenen op steun van de Tweede Kamer. Het CDA lijkt zijn mening herzien te hebben en oordeelt nu, in navolging van VVD en LPF, ook positief over het benutten van het waddengas. In 1999 kozen de christen-democraten nog de kant van de linkse partijen, die ernstige bezwaren houden tegen de winning bij Lauwersoog en Paesens-Moddergat. D66 denkt er inmiddels over na om het verzet tegen het waddengas op te opgeven.

De SP wil nog lang niet zo ver gaan. ‘Onder de huidige omstandigheden blijft het winnen van gas onacceptabel,’ stelt Tweede- Kamerlid Krista van Velzen. Volgens haar is het veel beter om onmiddellijk een Waddenoffensief te starten om de teloorgang van de Wadden tegen te gaan. ‘Dat zou moeten bestaan uit een stevig natuurontwikkelingsplan, ecologische criteria voor economische activiteiten, een wetenschappelijke commissie die deze criteria ontwikkelt en de monitoring uitvoert, instelling van één enkel bestuursorgaan, strikte sanctiemogelijkheden en een lange-termijnfinanciering voor dit alles. Pas dan is een eerlijke discussie over gaswinning op zijn vroegst mogelijk.’ Het uit Friesland afkomstige Kamerlid vindt het onzorgvuldig dat de commissie groen licht voor gaswinningen, terwijl ze zelf ook zegt dat eerst de randvoorwaarden vastgelegd moeten worden.’ Toch is Van Velzen niet helemaal negatief over het rapport. ‘Meijer legt de vinger op de zere plek. Het is hard nodig dat er een eenduidig Waddenbeleid komt en dat er strikte ecologische randvoorwaarden komen voor elke activiteit die in het gebied plaatsvindt.’

Positief beoordeelt ze de pleidooien voor herstel van de ecologische waarden van het Waddengebied, voor natuurlijk beheer van de Waddenkust, de aankoop en bescherming van bijzondere gebieden, het aanpakken van de invasie van exoten zoals de Japanse oester en het oprichten van een Waddenacademie. ‘Maar als het kabinet nu groen licht geeft aan gaswinning voordat het noodzakelijke natuurontwikkelingsplan is vastgelegd, dan is voor mij duidelijk dat de Commissie Meijer niets meer dan een dure PR-stunt is om gaswinning te legitimeren.’

Uiterst kritisch is Van Velzen over het advies van de commissie Meijer over de kokkelvisserij. ‘Meijer stelt dat er genoeg onderzoek is gedaan om te stellen dat gas winnen niet negatief voor het Waddengebied zou zijn en daarom mag doorgaan. Volgens dezelfde logica zou hij dan ook moeten stellen dat er genoeg onderzoek is gedaan om te stellen dat de mechanische kokkelvisserij per direct gesaneerd dient te worden. De commissie meet hier met twee maten. Een uitstel van zeven jaar is puur traineren van een zeer noodzakelijk besluit.’ Van Velzen presenteerde vorig jaar al een plan om de mechanische kokkelvisserij uit te kopen. ‘De sector draait slecht, en heeft bewezen dat zij niet duurzaam in een natuurgebied kan opereren. Daarom moet ze uit haar nood geholpen worden. Volledige uitkoop is de beste oplossing voor zowel de kokkelvisserij als de natuur.’

De Waddenvereniging organiseert in mei een wetenschappelijk debat om duidelijkheid te krijgen over gevolgen van gaswinning

Het standpunt van de SP krijgt in grote lijnen steun van een andere belangrijke gesprekspartner over de Wadden: de Waddenvereniging. Als wetenschappelijk bewezen wordt dat gaswinning geen onherstelbare nadelige gevolgen heeft voor het Wad is die bereid haar verzet tegen de boringen op te geven. Om de noodzakelijke gegevens boven tafel te krijgen organiseert de vereniging begin mei, gelijktijdig met het Waddenfestival, op Texel een debat met betrokken wetenschappers. ‘We kunnen niet per definitie nee zeggen,’ aldus directeur Henk Tameling. ’Ons standpunt blijft nee, mits er wetenschappelijke inzichten bestaan die nieuw voor ons zijn. Duidelijk moet worden of het ecosysteem van het Wad veerkrachtig genoeg is om de gevolgen van bijvoorbeeld bodemdaling door gaswinning op te vangen. ‘We willen weten wat de risico’s van gaswinning zijn en of dat aanvaardbare risico’s zijn.’ De Waddenzeevereniging presenteerde eerder samen met acht andere grote natuur- en milieuorganisaties een pakket aan maatregelen voor het Waddengebied ter waarde van zeshonderd miljoen euro. Tameling benadrukt dat dit niet bedoeld is als wisselgeld voor gaswinning. ‘Wij sluiten geen deals. Dat doet de politiek. Het is niet zo dat wij zeggen, geef ons die zeshonderd miljoen en dan kan er wel naar gas worden geboord.’

Dezelfde verdeeldheid over mogelijke oplossingen die landelijk losbarstte na de presentatie van het rapport van de commissie Meijer is op Terschelling terug te vinden bij de stamgasten van café De Groene Weide van zanger Hessel. ‘Nu gas winnen’, ‘nooit gas winnen’ en ‘gas winnen, mits’. Wel is iedereen eensgezind dat er snel geld moet naar de Wadden. ‘Rijkswaterstaat voert al jaren een laat-maar-waaienbeleid. De natuur krijgt steeds meer invloed op de Boschplaat en nog even en dan is het Amelandergat niet eens meer bereikbaar. Ze hebben het dan steeds over gewijzigde inzichten, maar alles is het gevolg van bezuinigingen!’