Spanning, oktober 2008 :: Brandhaard aarde: Naar een veiliger wereld

Brandhaard Aarde

Naar een veiliger wereld

Leven we in een veilige en rechtvaardige wereld? De meeste mensen zullen daar, gezien de ontwikkelingen van de laatste tien jaar indachtig, ontkennend op antwoorden. In Nederland maken we deel uit van een bondgenootschap dat de wereld niet veiliger heeft gemaakt, integendeel. Dat heeft te maken met de redenering van de gevestigde leiders. Zo stelt secretaris-generaal de Hoop Scheffer dat we om onze wereld veilig te stellen desnoods duizenden kilometers weg een oorlog moeten voeren. Het voortbestaan van het bondgenootschap hangt ervan af, zegt hij. Die redenering is in feite een aanzet tot permanente oorlog.

Tekst: Harry van Bommel Foto: Army.Mil / Flickr.com

In Afghanistan bijvoorbeeld zijn de guerrilla’s niet te verslaan en dat betekent een eeuwig verblijf voor de NAVO-troepen in dat land. De omgekeerde redenering, namelijk dat onze aanwezigheid daar juist de haat voor het Westen aanwakkert, wordt zelden gehoord.

Afghanistan en Irak zijn beide binnengevallen door troepen van de NAVO, geleid door de VS. Door ons op sleeptouw te laten nemen door de bondgenoot dreigen we ook deel uit te maken van de imperiale avonturen van de VS – in feite zijn we al vele malen een slaafse aanhanger geweest van het Amerikaanse beleid. De filosofie van dat beleid is een simpele: het recht der sterkste staat voorop, de internationale orde is vooral een machtsorde, waar degenen met de grootse kanonnen hun zin krijgen. Het is een recept voor permanente oorlog.

Wij socialisten staan in een heel andere traditie. Wij willen een rechtvaardiger wereld waar de ongelijke verhoudingen van rijkdom en macht enigszins zijn rechtgetrokken en waar oorlog niet meer gezien en gebruikt wordt als een ‘oplossing’ voor sociaal-politieke problemen. Daarmee sluiten we aan bij een lange traditie van de sociaal-democratie, die altijd een sterke anti-oorlogvleugel heeft gekend. Daarbij moeten we ook erkennen dat op beslissende momenten, zoals in 1914, de sociaal-democratische partijen het lieten afweten en tegen elkaar ten strijde trokken. Dat mag niet weer gebeuren.

Een nieuwe wereldorde

Voor ons, vandaag en in de toekomst, is het van belang om een andere wereldorde neer te zetten, die niet gebaseerd is op permanente oorlog, maar op toepassing van het internationale recht. Onze filosofie daarover hebben we in deze notitie Brandhaard Aarde uiteengezet in het eerste hoofdstuk. In de andere twee hoofdstukken beschrijven we de problemen die opgelost moeten worden en de instituties die daar een rol in moeten spelen.

Deze notitie sluit aan op onze eerdere notities Heel de wereld uit 2005, Een beter Europa begint nu uit 2006 en de notitie over ontwikkelingssamenwerking , Een betere wereld begint nu uit 2007. Deze notities geven aan wat wij als SP nodig achten voor het verzet tegen de dominantie van een brute internationale machtsorde en voor de inzet voor een solidaire internationale rechtsorde.

We realiseren ons dat zowel onze mogelijkheden als die van de Nederlandse politiek en samenleving in zijn geheel beperkt zijn. Een te grote mond over internationale politiek is dom en soms zelfs gevaarlijk. Nederland is niet in staat wereldwijd orde op zaken te stellen.

Maar dat is geen enkele reden om niet alles wat mogelijk is, ook daadwerkelijk te doen. En goed voorbeeld doet nog steeds goed volgen – een volkswijsheid die ons misschien moed geeft om een bijdrage te leveren aan wat ooit, in de donkerste dagen van onze moderne geschiedenis, als enige redding voor de menselijke beschaving werd gezien.

Onze voorstellen zijn gebaseerd op het inzicht dat internationale samenwerking tussen landen cruciaal

is voor het bereiken en behouden van de internationale rechtsorde die wij voorstaan. Wij steunen ontwikkelingen die die kant opgaan. Tegelijkertijd zullen we moeten werken met de instituties die we hebben. We kunnen ervoor pleiten om ze diepgaand te veranderen, maar wegdoen is geen optie. Wel moeten die instituties een rol krijgen in het veranderen van de wereld in rechtvaardige zin.

Gevaren

Welke problemen en dus ook gevaren voor de wereldvrede zijn er? Die gevaren benoemen we in het tweede hoofdstuk van Brandhaard aarde. Tegengaan van mondiale armoede is niet alleen een daad van solidariteit maar ook een van gezond verstand. Zonder verandering zullen nog meer zwakke landen het slachtoffer worden van globaliserende krachten en daardoor van groeiende nationale tegenstellingen. Landen zoals Somalië hebben we al uit elkaar zien vallen omdat er geen centrale gelegitimeerde staatsstructuur meer bestaat – omdat de staat als zodanig niets te bieden had aan zijn bevolking. Geen veiligheid, geen bescherming, geen ontwikkeling.

Het mag duidelijk zijn dat voor een eerlijker vorm van globalisering een ander ‘recept’ nodig is dan het nu toe gebruikte. Neoliberale globalisering is de afgelopen decennia per saldo geen oplossing gebleken voor de problemen waar vooral Afrika in hoge mate mee te kampen heeft. Problemen zoals gestegen voedselprijzen, klimaatproblemen, de extreme armoede en de enorme schuldenlast.

Belangrijk is het om mondiale instellingen zoals de Wereldbank, het IMF en de Wereldhandelsorganisatie verregaand te hervormen. Beleid dat onder invloed van deze instellingen tot nu toe vooral gericht is op het in sneltreinvaart privatiseren en liberaliseren van publieke diensten in ontwikkelingslanden, ondermijnt de mogelijkheden van ontwikkelingslanden voor het voeren van een effectief armoedebestrijdingbeleid.

Onze voorstellen zijn er op gericht om deze ontwikkelingen een halt toe te roepen.

Terrorisme

Het is ook cruciaal om de omgang met internationale problemen te veranderen. We bestrijden de simplistische kijk op de wereld die alle gevaren reduceert tot internationaal terrorisme. We denken dat de radicalisering van delen van de wereldbevolking die in het uiterste geval gewelddadige handelingen tot gevolg heeft, het beste kan worden bestreden door de oorzaken aan te pakken. Zonder aanleiding nemen mensen namelijk niet snel hun toevlucht tot politiek geweld. Dat de internationale verhoudingen alles behalve rechtvaardig zijn, heb ik boven al beschreven. Ook de dwaze en oorlogszuchtige politiek die vooral sinds het begin van deze eeuw wordt gevoerd door het Westen en die geleid wordt door de Amerikaanse regering, speelt daarbij een rol. Het gaat er dus om de voedingsbodem van het terrorisme weg te nemen, internationale afspraken na te komen en te werken aan een oplossing die niet hypocriet is.

Betere instituties

Om de internationale problemen aan te pakken zijn international instituties van groot belang. In het derde deel van onze brochure pleiten we voor verbeteringen in die instituties. Bij het vormen van nieuwe allianties zijn internationale verdragen essentiële bouwstenen voor een rechtvaardiger wereld. Ze symboliseren de vooruitgang van de internationale rechtsorde. Unilateraal optreden, zeker militair, past daarbij niet en dient met kracht te worden bestreden. Nederland moet zichzelf verplichten in internationale organisaties nooit meer dergelijk unilateraal optreden te accepteren.

Beelden van menselijke rampspoed, tegenwoordig breed uitgemeten op tv in de welvarende wereld, vormen een sterke stimulans voor pleidooien om ‘iets te doen’. Het concept van humanitaire interventie, uiteengezet in het Canadese document Responsibility to protect was een officiële uitingsvorm hiervan. In essentie wordt daarin een formele redenering opgebouwd die als rechtvaardigheidsgrond moet dienen om een land binnen te vallen. Dat zou moeten kunnen als de burgers niet beschermd worden door de staat. Daarbij wordt de besluitvorming van de Veiligheidsraad omzeild.

Dit beleid houdt grote risico’s in. Er is immers door de VS van vergelijkbare argumenten gebruikt gemaakt om de aanval op Irak te rechtvaardigen. Elk besluit buiten de Veiligheidsraad om wordt immers gerechtvaardigd door nobele motieven: de binnenvallende macht zegt altijd te handelen in het belang van de bevolking. Er zijn tientallen voorbeelden van dit soort invasies en interventies sinds de oprichting van de VN, die door veel landen heel anders werden beoordeeld.

Naast ons verzet tegen de ondergraving van het inter-nationale recht bestaat er nog een praktisch argument. Elke militaire operatie heeft zijn eigen dynamiek. Ondanks de gemakkelijke beeldvorming waarbij soldaten de slachtoffers te hulp schieten, wordt vaak niet nagedacht over de praktische gevolgen. Ten eerste is het maar de vraag of hulp kan worden geboden onder oorlogsomstandigheden. Ten tweede zal de aanwezigheid van een buitenlandse militaire macht tot gevolg hebben dat vele landen, vooral landen die dichtbij liggen, zich tegen de invasiemacht keren. Daarbij is de precedentwerking van immens belang: zelfs al accepteert men dat er sprake is van gerechtvaardigde interventie, wie zegt dan dat een volgende invasie niet heel andere belangen dient?

Om die reden handhaven we grote terughoudendheid in het militair interveniëren in andere landen. Een belangrijke leidraad in onze adviezen is dan ook dat een rechtvaardige wereld nooit met militair geweld kan worden afgedwongen.

De nota is te downloaden.