Spanning februari 2017: #PakDeMacht

Groningen en Limburg gaven warmte, maar staan in de kou

‘Help!’, schrijft Kris Wijkstra in januari 2014 boven een indrukwekkende open brief. Kris woont met man Jaap en hun kinderen Arian (20), Sanne-Marije (12) en Eva-Linde (3) in een boerderij in Noord-Groningen. Jaap werkte 33 jaar bij een aluminiumfabriek in Delfzijl (Aldel). Totdat de fabriek – een grote werkgever in een regio met hoge werkloosheid – eind 2013 failliet ging. Dochter Sanne-Marije had eerder dat jaar een petitie opgezet om de fabriek te redden. Hart van Nederland en het Jeugdjournaal besteedden er aandacht aan. Minister Kamp stuurde haar vervolgens een mail, waarin hij schrijft dat hij zijn best gaat doen om te zorgen voor een goede afloop.

Kris: ‘Onze dochter is verdrietig. Omdat papa zijn werk kwijt is en wij nog maar moeten zien hoe wij straks onze hypotheek en andere vaste lasten kunnen ophoesten. En zij is verdrietig omdat het huis waarin wij wonen in aardbevingsgebied staat. Maar boven alles treurt zij omdat ze iets geleerd heeft. Ze zei tegen ons: “Mama, die ministers en zo, hè…, die de beslissingen voor ons nemen, die kun je dus helemaal niet vertrouwen. Iemand mag toch niet zomaar zulke dingen schrijven en dan alles kapot maken?”’

De vader van Kris kwam, net als anderen, naar Groningen toen de mijnen in Limburg sloten. Zowel Kris’ vader als haar man werkte bij aluminiumfabriek Aldel. Kris: ‘Nu is dit prachtige bedrijf kapot, staan wij op straat, is ons huis vrijwel onverkoopbaar en wordt ons mooie Groningen net zo uitgewrongen als het land van mijn ouders. Vindt u het gek dat wij ons vertrouwen verloren hebben?’ Het verhaal van Kris staat helaas niet op zich.

Het uitgewrongen land

In Groningen werd in 1959 een groot gasveld ontdekt door de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM, eigen- dom van Shell en ExxonMobil). Sinds de start van de gaswinning heeft Groningen Nederland warmte en rijkdom gegeven. Tot nu toe kwam er 288 miljard euro in de schatkist terecht. De NAM heeft naar schatting 28 miljard euro aan de gaswinning verdiend.

Tot 1986 kwamen er in Groningen geen aardbevingen voor. Toen deze zich wel voor gingen doen, werd stellig ontkend dat ze iets met aardgaswinning te maken hadden. De aardbeving in Huizinge in 2012, met 3,6 op de schaal van Richter, vormde echter het definitieve keerpunt. Sindsdien is voor iedereen duidelijk dat aardbevingen voor schade en onveiligheid zorgen. Volgens experts is er in de toekomst zelfs een kans op een aardbeving met een kracht van
5,0 op de schaal van Richter. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) berekende onder meer dat er overdag in de omgeving van Huizinge 118 doden kunnen vallen bij een dergelijke beving.

Er zijn in Groningen 90.000 mensen met fysieke, erkende schade aan hun huis door de gaswinning. De gaswinning en de aardbevingen hebben grote gevolgen voor de gezondheid
en mensen voelen zich vaak niet meer veilig in hun eigen huis. Als Groningers wordt gevraagd naar hun mening dan vindt het merendeel niet alleen de hoogte van de gaswinning onrechtvaardig (67 procent), maar juist ook de besluitvorming (76 procent), de hoogte van de schadevergoeding (77 procent) en de huidige regelingen voor schadevergoeding (78 procent).

Door massaal protest en rechtszaken hebben Groningers een verlaging van de gaswinning weten af te dwingen. Maar het is nog niet genoeg. Minister Kamp heeft – met steun van de regeringspartijen – vastgesteld dat de komende vijf jaar jaarlijks 24 miljard kuub gas uit het Groningerveld gewonnen mag worden. Deskundigen zijn het erover eens dat daarmee de kans op meer bevingen zeer reëel is. Groningen is dus nog steeds onveilig.

Het herstellen van de schade gaat niet goed. De NAM heeft macht over het vaststellen en afhandelen van de schade en doet er alles aan om zo min mogelijk schadevergoeding uit te keren. Dat is niet alleen kwalijk voor bewoners, omdat hun hele leven erdoor wordt beheerst, maar ook voor de Groninger economie, omdat er van snel bouwen niets terecht komt en het voor imagoschade zorgt. Net als Kris zitten veel mensen vast, omdat hun huis moeilijk tot niet verkoopbaar is. Kees Willemen uit Onderdendam zegt het treffend: ‘Nederland heeft nog steeds een kolonie. De gaskolonie.’ De staat gedraagt zich volgens hem ‘uitbuitend, wegkijkend en paternalistisch.’

Het uitgewrongen land van mijn ouders

Dan naar de andere regio die Nederland warmte gaf. Het land van Kris haar ouders. Decennialang zorgden de mijnwerkers in de kolenmijnen in Zuid-Limburg voor warmte in Nederland. Tot in 1975 de laatste mijn gesloten werd. Maar ook hier hebben huizen schade. Het verontreinigde mijnwater uit de kolenmijnen, dat niet meer wordt weggepompt, kruipt langzaam omhoog. Nu al verzakken huizen en gebouwen die bijvoorbeeld op een oude schacht staan. Het vieze mijnwater, dat met 1 meter per jaar stijgt, dreigt het grondwater te vervuilen en nog meer huizen te laten verzakken. Hoe groot de ramp gaat worden is nog niet bekend. Ook in Limburg verloopt het herstel van schade zeer stroef. Minister Kamp houdt eraan vast dat de schade verjaard is. Volgens de wet kun je mijnbouwschade verhalen tot 30 jaar na het beëindigen van de mijnbouw. Naar de mening van Kamp was dat op het moment dat de laatste mijn sloot. Maar volgens Limburg zelf pas in 1994, toen gestopt werd met het oppompen van het water.

Pak de macht!

Het land van Kris’ ouders en het land van Kris, Limburg en Groningen, hebben Nederland warmte en rijkdom gegeven. Maar nu de Groningers en Limburgers steeds meer ellende ondervinden van de gaswinning en mijnbouw, worden zij in de kou gezet door kapitaal en overheid. Mensen hebben het gevoel er niet meer toe te doen.

Sinds anderhalf jaar zit de SP in beide provincies in het bestuur. Voor gedeputeerden Daan Prevoo (Limburg) en Eelco Eikenaar (Groningen) hebben de schadelijke gevolgen van mijnbouw en gaswinning de hoogste prioriteit.

Daan Prevoo is een rechtszaak gestart tegen de staat, die hij ‘materieel en moreel verantwoordelijk’ houdt voor de geleden schade. Hij zorgde voor een calamiteitenfonds voor mensen met urgente schade. Oud-SP-Tweede Kamerlid, jurist en inwoner van het gebied Jan de Wit, is de voorzitter. Ook investeert het provinciebestuur fors in werkgelegenheid. Want de sluiting van de mijnen zorgde voor hoge werkloosheid en armoede die door het Rijk onvoldoende werd gecompenseerd.

Het verhaal van Eelco Eikenaar is vergelijkbaar. Veel Groningers komen in opstand tegen de gaswinning, met acties op straat en door naar de rechter te gaan. Eikenaar ondersteunt hen. Bijvoorbeeld door samen met 19 gemeenten, de waterschappen en de veiligheidsregio, de hoge gaswinning aan te vechten bij de Raad van State. Samen met inwoners voert Eikenaar actie en komt hij met oplossingen. Ook in Groningen investeert het college in werkgelegenheid.

Voor beide SP’ers staat vast dat er veel meer moet gebeuren. Prevoo: ‘Hoe nu met het gaswinningsgebied en de mijnstreek wordt omgegaan is een grote schande.’

Beide gedeputeerden willen dat de schade snel, goed en ruimhartig wordt vergoed. Dat niet de belangen van DSM of de NAM, maar die van de inwoners de hoogste prioriteit hebben. Dat het Rijk ook investeert in werk, zorg en onderwijs, om daarmee de toekomst voor deze en andere krimpgebieden veilig te stellen.

De SP heeft van alle partijen het verkiezingsprogramma dat hier het verst in gaat. Zo heeft de SP als enige opgeschreven en laten doorrekenen dat de gaswinning moet worden teruggebracht naar 12 miljard kubieke meter per jaar, een halvering van wat er nu gewonnen wordt.

‘Pak de macht’ is de leus waar de SP de verkiezingen mee ingaat. Deze leus is Prevoo en Eikenaar op het lijf geschreven.

Prevoo: ‘We moeten af van machthebbers die ons in de kou laten staan. Dat kunnen we nu veranderen.’ Eikenaar: ‘We moeten de NAM haar macht afpakken. De NAM mag betalen maar niet meer bepalen. Er moet een publiek fonds komen voor schade en investeringen. De inwoners moeten weer macht over hun toekomst krijgen.’ Op 15 maart kunnen we ervoor zorgen dat het uitwringen van de mijnstreek en het gaswinningsgebied stopt.

Lees hier de brief van Kris Wijkstra.

Spanning februari 2017: #PakDeMacht

Blijf op de hoogte!