Marx is dood, leve Marx

Op 5 mei van dit jaar was het precies 200 jaar geleden dat een van de beroemdste en misschien ook wel beruchtste denkers uit de geschiedenis geboren werd: Karl Marx. De uit Trier afkomstige filosoof, journalist en revolutionair, die bij het grote publiek vooral bekend is vanwege Het Communistisch Manifest (1848) en Het Kapitaal (1867) en vanwege zijn associatie met het “reëel bestaande socialisme’ in de Sovjet-Unie. Vooral dat laatste stond lange tijd een onbevooroordeelde blik op zijn werk in de weg. Dat veranderde na de val van de Muur in 1989. Toen werd het mogelijk om zonder de ideologische bagage van de Koude Oorlog en zonder zijn denken als doctrine te beschouwen naar het werk van Marx te kijken. Hierdoor kwamen veel meer nuances en twijfel in zijn gedachtegoed naar voren, dan zijn volgelingen hadden doen voorkomen.

Zeker na het uitbreken van de financiële crisis in 2008 is er weer meer aandacht voor Marx gekomen. Geen denker heeft immers zo overtuigend de werking en zwaktes van het kapitalisme blootgelegd als hij. Daar zijn vriend en vijand het over eens. Zelfs de niet bepaald linkse krant The Economist riep in mei van dit jaar de mondiale elite op Marx te lezen om zo de zwakke punten van het kapitalistisch systeem beter te leren begrijpen. Zolang het kapitaal “zoals een vampier teert op de levende arbeid”, zal de naam van Marx verbonden blijven met een verlangen naar bevrijding en met een steeds weer terugkerende poging om de mechanismen van dat kapitaal te ontmaskeren.

Een van de redenen waarom Marx nog altijd velen inspireert is zijn intellectuele betrokkenheid. Zijn enorme honger naar kennis, de veelheid aan onderwerpen waarover hij heeft geschreven en zijn verlangen om de wereld te begrijpen om haar te veranderen. “De filosofen hebben de wereld slechts verschillend geïnter­preteerd; het komt erop aan haar te veranderen”, luidt niet voor niets een van zijn beroemdste uitspraken.

Grote vraag is nu wat de betekenis van Marx is voor de huidige tijd. In hoeverre is de belangrijkste criticus van het negentiende-eeuwse indus­triële kapitalisme nog relevant om het grenzeloze financiële kapitalisme van de 21e eeuw te doorgronden? Welke van zijn ideeën hebben de tand des tijds doorstaan? Kun je zijn ideeën ook toepassen op kwesties waar Marx zelf weinig tot niets over heeft gezegd, zoals klimaatverandering? Dit zijn enige vragen die centraal staan in dit nummer van Spanning, dat volledig aan Marx gewijd is.