Pak de zeggenschap terug

De politiek waakt niet meer over ons algemeen belang. Publieke diensten zijn door de regerende partijen over­gedragen aan de markt. Hoog tijd om de zeggenschap over het publieke belang terug te pakken, stelt SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen.

Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen in 2018 bleef 45 procent van de stemgerechtigden thuis. Bij de recente provinciale Staten- en Europese verkiezingen was het percentage thuisblijvers nog hoger. Bij landelijke verkiezingen vinden we een opkomst van rond de 80 procent hoog. Percentages vertroebelen soms de werkelijkheid. 80 procent klinkt als veel en 20 procent niet-stemmers misschien als weinig. Maar we hebben het dan wel over ruim 2,5 miljoen mensen. Dat aantal vind ik zorgwekkend, ook omdat jongeren en mensen met een praktische opleiding sterk vertegenwoordigd zijn in deze groep. De motieven om thuis te blijven zijn niet voor iedereen dezelfde, maar ze zullen allen in verschillende woorden aangeven dat de politiek niet relevant genoeg is en niet naar hen luistert. Bij een behoorlijk deel van de stemmers leeft datzelfde gevoel.

De politiek dient te waken over ons algemeen belang, maar de regerende partijen zien dat anders. En dat heeft, zoals Herman Tjeenk Willink zo treffend zei, geleid tot betonrot in onze samenleving. “Mijn zorg, zelfs ingehouden woede, is dat we de publieke zaak structureel aan het uithollen zijn. Een hele generatie is opgevoed met het idee dat de overheid een bedrijf is en dat marktwerking goed is in de publieke dienstverlening. Die weg loopt dood. Het denken over Nederland als de BV Nederland, betekent uiteindelijk het failliet van de democratische rechtsorde.”

De private zorgverzekeraars hebben de zorg duurder en ingewikkelder gemaakt. Het openbaar vervoer is duurder en beperkter geworden. De energierekening is geëxplodeerd. De postzegel is duurder en de postbezorging minder frequent. De minister voor Medische Zorg verwees naar zorgverzekeraars, met miljarden op de plank, toen ziekenhuizen failliet gingen. Is het vreemd dat veel mensen dan het gevoel hebben dat de overheid te weinig aan hun zijde staat?

De publieke grip is verzwakt en de kloof tussen mensen en hun overheid is erg groot geworden. Roel Kuiper schrijft in zijn boek (De terugkeer van het algemeen belang), dat er na het project van commercialiseren, dereguleren, verzelfstandigen en privatiseren, telkens drie verhaallijnen terugkeren: 

• De politiek stuurt niet meer en heeft veel publieke zeggenschap verloren en is niet meer aanspreekbaar en verantwoordelijk. 
• Private belangen gaan ten koste van publieke belangen. 
• De veranderingen hebben geleid tot verval en kwaliteitsverlies. 

Dat zijn scherpe en harde consta­te­ringen, die volledig in lijn zijn met wat de SP daarover al, als enige, in 1998 verkondigde: ‘het primaat van de markt verwoest de idealen.’ Volgens Kuiper verklaart het nu “waarom relatief veel burgers van mening zijn dat zijn/haar stem er niet meer toe doet.” Daarom vindt hij “het terug­winnen van de politieke zeggenschap en de terugkeer van het algemeen belang zo langzamerhand de belangrijkste politieke opgave.” 

Deze opvatting vindt steeds meer gehoor. De predikers van de vrije markt zien de publieke opinie de andere kant op gaan, en proberen met het afhalen van de scherpe kantjes, te redden wat er te redden valt. Mark Rutte (VVD) roept met stevige taal op tot flinke loonstijgingen. Hugo de Jonge (CDA) verkondigt ineens dat de marktwerking in de zorg is doorgeslagen. En Rob Jetten (D66) pleit voor de invoering van een miljonairstaks. Het zou mooi zijn als zij ook de daad bij het woord voegen , maar dan nog is het niet genoeg. Fundamentele verandering is nodig om ervoor te zorgen dat  wat van ons allemaal is, ons gezamenlijke publieke belang, ook daadwerkelijk weer van ons wordt. De politiek zal daartoe de zeggenschap weer moeten terugpakken, mensen door middel van een referendum ook rechtstreeks zeggenschap geven en waken over ons algemeen belang.