Democratie onder curatele

Inmiddels is de aandelenmarkt weer gestegen tot het niveau van vlak voor de kredietcrisis en zijn andere bezittingen, zoals huizen, ook in waarde gestegen. Producten in de winkel zijn elk jaar iets duurder geworden (inflatie), terwijl de waarde van bezittingen explosief gestegen is (vermogensinflatie). Kritische analisten waarschuwen nu voor nieuwe bubbels, die net als de Amerikaanse huizenbubbel van 2008 een nieuwe crisis kunnen veroorzaken of, zoals de Europese schuldencrisis, een crisis kunnen verergeren.

Zo zijn er over de hele wereld landen die de afgelopen jaren met het grootste gemak nieuwe schulden hebben kunnen aangaan. Staten (en bedrijven) in Latijns-Amerika en Azië hebben tussen 2009 en 2017 hun schuld met gemiddeld een factor 2.5 zien toenemen, van in totaal 550 naar 1.394 miljard dollar. Onderzoeker Rodrigo Fernandez omschrijft in een rapport van multinationalwaakhond SOMO als nadeel van quantitative easing het grote risico van deze leningen. Samen met stijgende rentes leidt dit volgens hem tot “een gevaarlijke situatie voor ontwikkelende landen en vergroot [het] de kans op nog een wereldwijde financiële crisis”.

Bij Clinton zagen we al dat in tijden van economische voorspoed de druk van de kapitaalmarkt niet te weerstaan is. Zelfs niet voor de machtigste politicus ter wereld. Maar wanneer een land écht in de financiële problemen komt, neemt deze macht helemaal ongekende proporties aan. Hoe groot de gevolgen voor de democratie zijn, werd pijnlijk duidelijk in Griekenland. Door een combinatie van een hoge schuld en een huiverige kapitaalmarkt als gevolg van de crisis van 2008, lukte het de Grieken niet om de schuld die ze uit hadden staan tegen een redelijk rentetarief te herfinancieren. Wat volgde was een lang straftraject, waarbij de Griekse bezittingen werden geplunderd, de sociale voorzieningen werden afgebroken en de binnenlandse vraag, een belangrijke motor achter de Griekse economie, de nek werd omgedraaid. Zelfs een regering van socialisten bleek niet in staat deze verwoesting van de Griekse economie te stoppen.

Velen wezen naar de euro als bron van het Griekse drama. En ongetwijfeld heeft de gemeenschappelijke munt het Griekenland gemakkelijker gemaakt leningen aan te gaan. Tegelijkertijd valt het te betwijfelen of het de Grieken zonder de euro beter was afgegaan. De Griekse schuld moest immers in euro’s worden terugbetaald, waardoor het verlagen van de waarde van een eigen munt weinig soelaas had geboden. De situatie die zich de afgelopen twee jaar in Turkije heeft voorgedaan, laat zien dat een dergelijke devaluatie de problemen juist vergroot. Toen het land vorig jaar om verschillende redenen in de economische problemen kwam, kelderde het vertrouwen in de binnenlandse munt. Hierdoor moesten de Turkse schuldenaren plotseling veel meer lira’s betalen voor de dollars en euro’s die ze nodig hadden om aan hun betalingsverplichtingen te kunnen voldoen.

Wat gebeurt er nu met al die schulden wanneer een urgente crisis, als gevolg van een handelsoorlog of een Brexit, de wereldeconomie plotseling onderuitschopt?