De OV-chipkaart: Hoe je een mooi idee kunt verknallen

Eén chipkaart, voor het gehele openbaar vervoer, maar ook voor een taxirit of een boeketje bij de bloemenkiosk op het station. Geen vier of vijf losse kaartjes in je broekzak en achteraf alle kortingen verwerken, zodat automatisch het goedkoopste tarief wordt berekend. Het had zo mooi kunnen zijn…

Kúnnen zijn, want men is er behoorlijk in geslaagd dit mooie project helemaal om zeep te helpen. Deze week wordt in de metro van Rotterdam de OV chipkaart verplicht en kun je niet meer met een strippenkaart reizen. En dat terwijl ze er nog helemaal niet klaar voor zijn. Er is bijvoorbeeld nog helemaal geen draagvlak onder de reizigers. Slechts 40% van de reizigers in Rotterdam gebruikt nu deze kaart en dat een paar dagen voordat 100% de kaart moet hebben én gebruiken! Bovendien zijn alle consumentenorganisaties uit het overleg gestapt omdat de eerder gemaakte afspraken over de belangen van de reizigers niet worden nagekomen. En ondanks een overleg van zes uur afgelopen week, zijn ze nog geen steek verder gekomen.

Maar het ongemak gaat nog verder. Blinden en slechtzienden kunnen nu niet meer zelfstandig reizen in de metro. De automaten zijn daar niet op berekend en zij kunnen niet zien wat het saldo op hun kaart is, wat er wordt afgeschreven en of zij voor het juiste poortje staan. En studenten, die hebben wel een studentenkaart, maar zonder die chip. Dus die moeten in Rotterdam eerst een ‘sleutel’ halen bij de RET om de poortjes te openen. Maar de ellende is nog groter, want als je bijvoorbeeld in de bus de chipkaart wilt gebruiken mag je wel opletten dat het in- en uitchecken wel goed gaat. Check je bij het instappen in, wordt er vier euro van je kaart geschreven, en bij het verlaten van de bus berekent hij voor hoeveel je gereisd hebt, en krijg je, als het goed is, het teveel betaalde geld teruggestort. Als het goed is, want het gaat vreselijk vaak mis bij dat uitchecken. Soms vergeten mensen dat, maar vaak gaat het gewoon mis, houden mensen de kaart er niet dicht genoeg bij of hapert het automaat en denk je dat je uitgecheckt bent. Weg geld. Dit ging in Rotterdam in 2008 al zo’n 250.000 keer fout, en dan te bedenken dat veruit de meeste mensen deze kaart nog moeten gaan gebruiken! Nog een andere kleine vergelijking, in Londen verdwijnt op deze manier jaarlijks € 18 miljoen pond niet gereisd geld, in de zakken van het vervoersbedrijf.

En alsof dit nog niet genoeg is, werd vorige week ook nog eens aangetoond dat deze chipkaart volledig gekraakt is en zonder enige moeite door een ander te lezen valt en dus gekopieerd kan worden of gemanipuleerd. Hoogleraar Jacobs van de Universiteit van Nijmegen, die tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer demonstreerde hoe mijn OV chipkaart heel eenvoudig te kraken is, noemde deze OV chipkaart totaal onbetrouwbaar als betaalmiddel omdat deze chip inmiddels volledig afgeschreven is. Hij noemde deze OV chipkaart zelfs een ‘open portemonnee’. En daar gaan we Nederland mee verplichten te reizen. En politiek Den Haag zult u dan denken, die blijft Oost-Indisch ‘blind’. We hebben nou eenmaal ja gezegd, nou moeten we ook maar gewoon doorgaan…

Maar de vraag is, hoe heeft dit allemaal zo mis kunnen gaan. Die fout is eigenlijk al helemaal in het begin van dit project gemaakt. Er is toen bedacht een nieuw landelijk reis- en betaalmiddel voor het openbaar vervoer in te gaan voeren, maar de volledige verantwoordelijkheid voor het ontwikkelen en het uitvoeren niet in Den Haag te leggen, maar bij de regionale overheden -de provincies en de stadsregio’s dus- en bij de busbedrijven en de NS. En vervolgens begon natuurlijk de hele poppenkast. 29 overheden en vervoersbedrijven die allemaal naar hun eigen belangen keken en probeerden voor een dubbeltje op de eerste rij te gaan zitten. 29 kikkers die men in een kruiwagen moest zien te houden. Natuurlijk volgde de ene mislukking na de andere. Na een hoop geruzie zijn de commerciële vervoersbedrijven uit het overleg gestapt. Connexxion moest zo nodig geprivatiseerd worden en is er inmiddels dus ook uitgestapt. Zij wachten nu rustig af wat er komen gaat en wie dat uiteindelijk allemaal moet gaan betalen. De NS zag de ellende aankomen en is op tijd op de rem gaan staan.

Ondanks waarschuwingen uit andere Europese steden kozen de overige partijen tóch, uiteraard om financiële redenen, voor een chip waarvan men kon weten dat die zijn langste tijd wel gehad heeft en zit met name de RET, die wél zijn nek heeft uitgestoken om een pilot op te zetten nu op de blaren. Lang leve de marktwerking in het openbaar vervoer. Natuurlijk had dit project van begin af aan landelijk gecoördineerd moeten worden, en natuurlijk hadden de belangrijkste afspraken, bijvoorbeeld over de kosten, de uitgangspunten, het draagvlak en waar en hoe snel gaan we dit invoeren, eerst landelijk moeten worden vastgesteld. Juist dan, en alléén dan kun je garanderen dat de reizigersbelangen voorop staan, en niet de belangen van bijvoorbeeld vervoersbedrijven, want voor een beter reisgemak voor de OV reiziger deden we het toch allemaal. Maar dat zijn de meeste andere partijen in de Tweede Kamer helemaal vergeten, sterker nog, daar hebben ze nu zelfs helemaal geen boodschap meer aan! En de Staatssecretaris? Die hoef ik dus ook niks te vragen, want haar antwoord ken ik al: “dat is niet aan mij, maar aan de decentrale overheden en de vervoersbedrijven.”

Maar het kan natuurlijk nog steeds. Daarvoor is het van groot belang dat we voorlopig géén nieuwe besluiten meer nemen om waar dan ook in Nederland de strippenkaart af te schaffen. Vervolgens moet de Staatssecretaris de coördinatie van de OV chipkaart overnemen en een start maken met de vervanging van deze chipkaart naar een veilige chipkaart die wel van deze tijd is. Daar moet natuurlijk een pakket van eisen en uitgangspunten aan vast zitten die wél in het belang van de reizigers is, zodat het reisgemak oplevert en de prijs van het openbaar vervoer niet duurder wordt. Dan kunnen alle vervoerders in rust naar de nieuwe kaart toewerken, kan de reiziger aan de nieuwe kaart wennen en zal het draagvlak voor deze OV chipkaart zienderogen stijgen.