Denk groot
Om onze idealen te realiseren is de buitenparlementaire strategie minstens zo belangrijk als de parlementaire, zo niet belangrijker. De neoliberalen lijken dat de afgelopen veertig jaar beter en succesvoller te doen, en (juist) niet alleen vanuit parlementen. Zij slagen er telkens in om crises te gebruiken om belangrijke veranderingen te realiseren.
Neem de grote financiële crisis van 2008. Hoewel het momentum daar leek voor linkse partijen om hun ideeën te pushen, gingen de neoliberalen toch weer met de crisis aan de haal. In Nederland won de VVD in 2010 de verkiezingen met een programma van 30 miljard aan bezuinigingen en de leus ‘De economie kan wel wat meer VVD gebruiken’. De neoliberalen, hier en in andere westerse landen, maakten het frame dominant dat de crisis ons was overkomen. In plaats van dat de oorzaken fundamenteel werden aangepakt, voerde men de neoliberale agenda versneld door. Er werd massaal bezuinigd op publieke voorzieningen. Belastingen voor de rijken en grote bedrijven werden nog meer verlaagd en de lonen werden via allerlei constructies, zoals flexibilisering, verder naar beneden gebracht. Ondertussen gaat de opwarming van de aarde onverminderd door en nemen de sociaaleconomische verschillen tussen arm en rijk meer en meer toe. Het is dan ook niet de vraag of, maar wanneer de volgende crisis uitbreekt. Met mogelijk nog desastreuzere gevolgen dan in 2008.
Green New Deal
Wat is dan het antwoord van links? In de VS is, na eerdere mislukte pogingen, recent met meer succes de Green New Deal als radicaal alternatief van links gelanceerd. Een soortgelijk initiatief is in het Verenigd Koninkrijk genomen door Labour. Aanvankelijk al in 2009, maar het sloeg pas echt aan in 2018 , toen de partij de Green Transformation vaststelde. Met een Green Jobs Revolution wil Labour de groenste regering ooit formeren. Ook in andere Europese landen komen er steeds meer vergelijkbare initiatieven. Voor de Green New Deal lijkt naast de radicale inhoud, de strategie minstens zo belangrijk.
Voor het snelle succes van de Green New Deal lijken vier strategische elementen in een buitenparlementaire campagne van doorslaggevend belang. Framing speelt bij al die elementen een rol. Hieronder licht ik ze nader toe.
1 Draagvlak
Twee keuzes in de inhoud van de Green New Deal bepalen voor een belangrijk deel het succes van de strategie. Allereerst wordt het klimaatdebat fundamenteel gewijzigd van ‘individuele consumentenverantwoordelijkheid’ in een roep om actie van de staat tegen de grote vervuilers. Ten tweede wordt duurzaamheid van de economie gecombineerd met rechtvaardigheid, geconcretiseerd in radicale eisen. Te weten: een baangarantie, hoger minimumloon, versterken van vakbonden, flink hogere belastingen voor de rijken en forse publieke investeringen in de infrastructuur, onderwijs, zorg en kinderopvang. Zo creëer je draagvlak voor klimaatbeleid.
2 Geen details
Een tweede succesvolle strategische keuze is het ontbreken van details in de inhoud. Er zijn grote ambitieuze eisen geformuleerd, die het waard zijn om voor te vechten. Think big, zoals de Amerikanen graag zeggen en doen: denk groot. Niemand wordt immers enthousiast van een taai en langdurig gevecht over kleine veranderingen. Daarom is niet de parlementaire haalbaarheid leidend, maar de urgentie van de veranderingen. Rond het uitwerken van de radicale eisen in wetgeving wordt een organizing-achtig traject uitgezet. Wat is urgent, wat zijn de deadlines en wat moet er minimaal gebeuren? Hierbij worden experts, activisten, belangenorganisaties en bestuurders betrokken. Met discussie, debat en actie. Zo wordt een betrokkenheid gecreëerd van grote groepen mensen. Bij elke uitwerking is, in verband met het draagvlak, de hoofdtoets wat het effect op de lage en middeninkomens is.
Ook ten aanzien van de financiering vind je geen details maar een paar radicale keuzes, waarmee financiering realistisch lijkt. Er is in de Green New Deal gekozen voor het zwaar belasten van de grote vervuilers en de rijken. De allerrijksten zouden, net als in de jaren zestig, 72 procent belasting moeten gaan betalen. Tevens wordt er gewezen op de hypocrisie van de criticasters van de Green New Deal. Voor het voeren van een oorlog ergens in de wereld of voor het redden van banken worden met het grootste gemak miljarden uitgetrokken. Waarom zou dat dan niet kunnen in de ‘oorlog’ tegen klimaatverandering? Daarnaast zijn voorstanders van de Green New Deal aanhangers van de Modern Monetary Theory. Kort gezegd betekent dat: geld bijdrukken om te investeren en hiermee alle bronnen (zoals arbeid, grondstoffen, industriële capaciteit) activeren. Als de economie oververhit raakt, kun je door belastingheffing weer geld uit de economie halen. Doordat de Green New Deal niet tot achter de komma is doorgerekend, gaat de discussie niet over details maar over dit soort fundamentele keuzes en hervormingen, juist ook voor wat betreft de financiering.
3 Momentum
Bij de succesvolle lancering van de Green New Deal viel een aantal gebeurtenissen samen. In november 2018, tijdens een parlementair reces, was het alarmerende rapport van de IPCC over klimaatverandering verschenen. De Democraten onderschreven formeel de urgentie, maar hadden totaal geen plan. De nieuwgekozen Congresleden waren zich aan het voorbereiden op hun nieuwe functie en de media hadden weinig nieuws. Juist in die periode plande de jongerenorganisatie rond de Green New Deal, de Sunrise Movement, een stevige actie met een ‘redelijke’ eis. Met 200 activisten bezetten zij het kantoor van Nancy Pelosi, de fractieleider van de Democraten. De activisten eisten ‘slechts’ de installatie van een nieuwe parlementscommissie, die aan de slag zou moeten met het alarmerende IPCC- rapport. Dat leek voor de buitenwereld een redelijk onschuldige eis, maar er zat meer achter. De commissie mocht namelijk niet bestaan uit parlementsleden die banden hadden met de olie-industrie, iets wat geldt voor heel veel Democraten. Daarnaast wilden de actievoerders dat de commissie een plan ging uitwerken voor een CO2-vrije economie, een baangarantie, investeringen in de infrastructuur en het kleiner maken van de ongelijkheid. Afgevaardigde Alexandria Ocasio-Cortez kwam, zoals was afgesproken, naar de bezetting om haar solidariteit te betuigen. De talloze camera’s draaiden op volle toeren. Het beeld van een jong, nieuw-gekozen parlementslid dat een radicaal maar sympathiek protest van jongeren leidt, was voor de media onweerstaanbaar. De Green New Deal was meteen stevig gelanceerd. Een succesvolle beweging creëert het momentum, en laat dat niet aan het toeval over.
4 Durf
Om campagne te voeren voor een radicaal plan is durf nodig. Durf om in de aanval te gaan en de voorspelbare weerstand en tegenframes te overwinnen. Bijna alle presidentskandidaten van de Democraten hebben (delen van) de Green New Deal inmiddels omarmd. Maar het is de vraag of de winnende Democratische kandidaat in 2020 in de strijd met Trump ook vol durft in te zetten op de Green New Deal. Dat betekent namelijk dat hij of zij de confrontatie aan zal moeten gaan met de belangen van de fossiele industrie. En de meeste Democraten hebben juist innige banden met de financiële sector en het bedrijfsleven. Daarnaast moet de Democratische presidentskandidaat die de Green New Deal steunt, voorbereid zijn op een ‘smerig gevecht’ van Republikeinse zijde. Durft de Democratische presidentskandidaat dat ‘gevecht’ aan te gaan, of vertrouwt diegene er toch maar op dat de kiezer weet hoe erg men Trump haat? De vraag is dan ook of er een Democratische presidentskandidaat zal zijn die de moed heeft om een dergelijke radicale transformatie van de economie, zoals de Green New Deal voorstelt, inzet te maken van de verkiezingen. En daar als president ook nog eens werk van zal willen maken. Is het antwoord op Trump: terug naar de gewone politiek van vroeger? Of streven we naar iets volkomen nieuws en beters, zoals de Green New Deal?
Eén ding is zeker: met alleen mooie plannen kom je er niet. Je hebt een duidelijke strategie en voldoende massa nodig om je ideeën in de praktijk te kunnen brengen.