Tribune 03/2012 :: Pensioen-sprookjes en pensioen-nachtmerries

Pensioen-sprookjes en pensioen-nachtmerries

Tekst: Diederik Olders

Foto: Bas Stoffelsen

In de Zembla-uitzending van 17 februari, met als titel ‘Het pensioensprookje’, worden rampscenario’s geschetst over de toekomst van onze pensioenen. SP-Tweede Kamerlid Paul Ulenbelt komt ook even in beeld, om uit te leggen dat het heel goed gaat met de pensioenfondsen. Hij wordt echter door de voice-over ingeleid met: ‘Ook SP-Kamerlid Ulenbelt gelooft nog in sprookjes.’ Intussen worden kortingen op de pensioenuitkeringen aangekondigd.

› Geloof jij in sprookjes, Paul?

‘Ik heb ze voorgelezen aan mijn zoontje, maar het pensioensprookje zat er niet bij. Ik ken de realiteit van de pensioenen. Objectief gezien gaat het goed met de pensioenfondsen. Er is meer geld in kas dan ooit. Vanaf de jaren vijftig hebben de pensioenfondsen iedere crisis doorstaan, er was nog nooit op pensioenen gekort, er werden rendementen gehaald waar beleggers in aandelen jaloers op zijn.’

› Maar waarom moet er dan nu gekort worden?

‘Echt niet omdat ze niet genoeg geld hebben! Ze worden gedwongen zich arm te rekenen. Om te berekenen hoeveel je nodig hebt om aan je toekomstige verplichten te kunnen voldoen, moet je kijken naar drie dingen. Eén: hoeveel heb ik nu in de pot? Twee: hoeveel moet ik in de toekomst betalen aan pensioenuitkeringen? En drie: hoeveel komt er in de komende jaren binnen? Bij dat laatste gaat het fout. Er komen natuurlijk premies binnen, maar er zijn ook beleggingswinsten. De pensioenpot wordt belegd en je moet een voorspelling doen hoeveel dat oplevert de komende jaren. Probleem is nu dat die voorspelling volgens de wet gebaseerd moet worden op de rente die nu in de markt geldt. En die is historisch – en kunstmatig – laag! De pensioenfondsen moeten rekenen met 2,5 procent, terwijl hun echte rendement over bijvoorbeeld de afgelopen tien jaar 4,7 procent was. Let wel, dat was een periode met twee keer een beursneergang en twee keer een recessie. Zo zie je hoe onrealistisch die 2,5 procent is.’

› Komt het echt alleen door die renteberekening dat het nu slecht gaat met de pensioenpotten?

‘Ja! En het gaat dus níét slecht met de pensioenpotten! Als de rekenrente niet 2,5 procent maar 3,5 procent zou zijn – nog steeds veel lager dan de echte rendementen – dan zouden vrijwel alle pensioenfondsen direct uit de problemen zijn. Dat die rekenrente is gekoppeld aan de dagrente is een historische fout.’

› Hoe kan het dan dat de media volstaan met pensioen-nachtmerries?

‘De liberalen vinden dat pensioenen een individuele aangelegenheid zouden moeten zijn. Er is nu een aanval bezig op het, volgens internationale pensioenexperts, beste pensioensysteem van de wereld. De liberalen zien liever dat een verzekeringsmaatschappij geld verdient aan pensioenen. Dat gebeurt nu niet. Die pensioenpot is een ongelofelijke bult geld waar zij de financiële wereld een graantje van mee willen laten pikken. De aanval om die pot te gelde te maken wordt ook in de media gevoerd met allerlei deskundigen uit de financiële wereld.’

› Maar er zijn toch altijd nog de besturen van pensioenfondsen, waarin ook vertegenwoordigers van de werknemers zitten?

‘Nog wel. Minister Kamp heeft van de week ook nog een wet ingediend over het bestuur van pensioenfondsen. Er komt de mogelijkheid om bestuurders te vervangen door financieel deskundigen. Wil Kamp dan de bankiers daar hebben?’

› En hoe zit het nou met de greep uit de pensioenkas in de jaren negentig?

‘Het gaat inderdaad om een bedrag tussen de 80 en 100 miljard euro. Dat is het bedrag aan premieverlagingen voor zowel werkgevers als, in mindere mate, werknemers. Van pensioenfonds ABP weten we precies om welk bedrag het gaat: 30 miljard euro. Het is ondoenlijk om die premies terug te halen, maar je kunt – zeker voor het ABP omdat de overheid daar de werkgever is – wel wat anders doen. Bijvoorbeeld de premie bij het ABP verhogen, al dan niet tijdelijk. Maar de kritiek blijft staan: in goede tijden krijgen de werkgevers een extraatje, in slechte tijden mogen de werknemers en gepensioneerden dokken.’

› Hoe staat het inmiddels met de pensioendeal?

‘Achter de schermen wordt overlegd over hoe dat moet. Dat loopt helemaal niet lekker. Een van de grote problemen is dat de sociale partners de oude rechten onderbrengen in het nieuwe systeem. Pensioenrechten uit het verleden zijn redelijk hard. Als je die onzeker maakt, ben je eigenlijk aan het onteigenen. Goede arbeidsrecht-advocaten zeggen dat de bonden een heel goede kans maken bij de Europese rechter om dat te voorkomen. Maar als je niet die hele pensioenpot in het nieuwe systeem kunt onderbrengen, heb je geen nieuw systeem.’

› Goed nieuws dus.

‘Het goede nieuws is dat de strijd nog niet is gestreden. Voor de zomer komt Kamp met een hoofdlijnenbrief over hoe het pensioensysteem eruit moet gaan zien. Die hoofdlijnen komen er wel, want Kamp onderhandelt met de top van de FNV. Maar de twee bonden die 90 procent van de pensioenen vertegenwoordigen, Abvakabo en Bond-genoten, blijven terecht dwarsliggen.’

› En komt er nou een Europees pensioenbeleid?

‘De aanval komt van verschillende kanten. Europa heeft een witboek uitgebracht over de pensioenen. Zij willen pensioenfondsen net zo gaan behandelen als verzekeringsmaatschappijen. Die bedrijven moeten, omdat ze geen collectieve basis hebben, heel veel reserves hebben. Ons pensioenstelsel is wél collectief, maar Europa wil toch die zwaardere buffereisen aan onze fondsen. Waar wij in Nederland 105 procent buffer eisen, wil Europa naar 200 procent! En je begrijpt zeker wel wat er moet gebeuren om die extra buffer op te bouwen. Pensioenuitkeringen omlaag en premies omhoog, maar dan alleen voor de werknemers. Want de werkgevers hebben in de nieuwe pensioendeal voor elkaar gekregen dat hun premies niet meer stijgen.’

De Zembla-uitzending is hier te vinden: sp.nl/9z4xp

Dummies

Het vermogen van de pensioenfondsen is hoger dan ooit. Volgens berekeningen van RTL Z, mede op basis van (nog) ongepubliceerde cijfers, komt het totaal uit op 875 miljard euro. Maar liefst 74 miljard euro winst maakten de fondsen in 2011, onder andere door gigantische winsten op obligaties. De redactie van RTL Z: ‘De Nederlandse pensioenfondsen zijn nog nooit zo rijk geweest als nu, het geld klotst over de reling.’

Heldere cijfers zou je denken. Maar in de Volkskrant legt redacteur Sebastiaan Timmermans het nog één keer uit ‘voor dummies’. Zo verklaart hij: ‘Om extra geld te verdienen voor de pot moeten al die aandelenmarkten het wel goed doen. En daar zit nu het probleem. Doordat de wereld al drie jaar in de greep is van grote economische problemen (kredietcrisis, eurocrisis, schuldencrisis), is er juist fors verloren op al die beleggingen.’ De Volkskrant brengt deze uitleg op 6 januari dit jaar. Weliswaar vóór de cijfers van RTL Z werden gepubliceerd, maar zelfs zonder het laatste kwartaal van 2011 geeft deze grafiek toch geen enkele reden tot pessimisme? Is dit jokken of zelf niet weten hoe het zit?

Lees online