Tribune 5/2011 :: ‘In de Arabische lente moet Europa voorzichtig en bescheiden zijn’

Wereld

‘In de Arabische lente moet Europa voorzichtig en bescheiden zijn’

Foto: Kate Brooks / Polaris

Namens de Raad van Europa legt SP-senator Tiny Kox contacten aan de andere kant van de Middellandse Zee. ‘In de Arabische Lente moet Europa voorzichtig en bescheiden zijn. Te lang hebben Europese regeringen dictatoriale regimes daar gesteund.’ Een schip met geld die kant op sturen en de zaak daar overnemen is volgens hem de verkeerde weg. ‘Helpen bij de opbouw van een democratische rechtsstaat kan wel. Heel goed zelfs.’

‘Tot voor kort dacht iedereen dat de verhoudingen in de Arabische wereld in graniet gebeiteld waren. Noord-Afrika, het Midden-Oosten, het blijft daar zoals het is en staatshoofden zoals Ben Ali, Mubarak en ook Khaddafi zitten in het zadel totdat ze doodgaan: tien, twintig, dertig jaar. Dachten we. Maar er kwamen wél veranderingen op gang. Waartoe de verrassende Arabische lente uiteindelijk gaat leiden, weten we niet. Maar het feit dát het beweegt is ontzettend belangrijk. Nog belangrijker is dat het beweegt omdat de mensen dáár in beweging zijn gekomen. Het komt niet van buitenaf. De omwenteling is in eerste instantie door de mensen daar zelf ter hand genomen. En daardoor ziet de rest van de wereld zich genoodzaakt een positie in te nemen. Mooi, maar ook knap ingewikkeld’, vindt Tiny Kox, voorzitter van de SP-fractie in de Eerste Kamer én van de fractie Verenigd Europees Links in de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa, waarin alle Europese landen zijn vertegenwoordigd (zie kader). ‘We moeten uitvinden hoe Europese en Arabische landen in de toekomst beter kunnen samenwerken en hoe we elkaar kunnen helpen.’ De parlementen van Marokko en Palestina hebben onlangs een verzoek ingediend om te komen tot nauwere samenwerking met de Parlementaire Assemblee. Wellicht zal binnenkort ook Tunesië een dergelijke stap nemen. Tiny Kox reisde in maart als rapporteur van de Assemblee naar de Palestijnse gebieden om het verzoek van de Palestijnse Nationale Raad te onderzoeken. In april bezocht hij in Tunesië de nieuwe regering en de rebellen, die een einde maakten aan de Tunesische dictatuur en op zoek zijn naar hoe het nu verder moet.

Is het nou de bedoeling dat straks heel Noord-Afrika en het Midden-Oosten bij Europa komen?

‘Nee, Europa heeft zijn grenzen. Landen als Marokko, Palestina of Tunesië kunnen geen lid worden van de Raad van Europa. Maar die hele strook van Noord-Afrika en het Midden-Oosten bestaat wel uit buurlanden van Europa. Voor die landen is nu een speciale status bedacht: als ze bereid zijn op afzienbare termijn te voldoen aan de criteria van de Raad van Europa over mensenrechten, de rechtsstaat en democratie, dan is nauwere samenwerking zinvol. Die samenwerking kan van twee kanten goed zijn. Het betrekt Europa op een betere manier bij wat ginder gebeurt en het geeft ontluikende democratieën toegang tot ervaring en expertise van Europese landen en organisaties. Na 1989 hebben we hier heel wat bijgeleerd als het gaat om transitie van autoritair naar democratisch.’

Noem eens een concrete voorwaarde die de Raad van Europa stelt?

‘Een van de heel erg goede dingen die onder de paraplu van de Raad van Europa gebeurd zijn, is dat in Europa geen doodstraffen meer worden voltrokken. Behalve in Wit-Rusland, maar dat is geen lid van de Raad van Europa. Wie wil samenwerken, moet duidelijk maken dat naar een moratorium op de doodstraf gestreefd wordt. Dat past bij het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, volgens mij de enige echte Europese Grondwet. Zo gelden er nog andere voorwaarden: een doorzichtig verkiezingsstelsel en een onafhankelijke rechterlijke macht bijvoorbeeld. Zulke voorwaarden voorkomen dat elk land zich aanmeldt voor nauwere samenwerking en aankomt met iets wat lijkt op een parlement maar niks met echte democratie van doen heeft. Dan krijg je precies het tegenovergestelde van samenwerking; dan ga je samen dingen versluieren en misstanden verdoezelen. Dat is, met medeweten van Europa, al veel te veel gebeurd in Noord-Afrika en het Midden-Oosten.’

Libische en Egyptische jongeren demonstreren samen in Caïro.

Bij Marokko denk je aan een land dat een ander land, de Westelijke Sahara, illegaal bezet. En Palestina wordt grotendeels, ook illegaal, door Israël bezet. Inderdaad knap ingewikkeld allemaal.

‘Zeker. Wie naar ideale situaties zoekt, moet niet in de Arabische wereld zijn. Vraag is of en hoe je kunt helpen vooruitgang te boeken, in vaak moeilijke omstandigheden. Dus moet je tegen het Marokkaanse parlement zeggen dat er veel meer werk gemaakt moet gaan worden van de VN-resoluties over het zelfbeschikkingsrecht van de bevolking van de Westelijke Sahara. Zonder voortgang op dat punt is duurzaam samenwerken niet mogelijk, vind ik. Ik heb daarover ook goed contact met Polisario, dat de Westelijke Sahara vertegenwoordigt. Met Palestina ligt het ook ingewikkeld. Op dit moment erkennen 115 lidstaten van de Verenigde Naties de onafhankelijkheid van Palestina al, waaronder Rusland, China, India, Brazilië en Zuid-Afrika. Maar Israël heeft daar geen enkele boodschap aan. Dat bezet de Palestijnse gebieden al meer dan veertig jaar. Binnen zeer beperkte mogelijkheden proberen de Palestijnen toch democratische instituties te ontwikkelen, een onafhankelijke rechterlijke macht op poten te krijgen en wetten aan te nemen die helpen bij de opbouw van een Palestijnse rechtsstaat. Ikzelf ben onder de indruk van wat er tot nu toe gepresteerd is. Dat is nog nooit vertoond, in een bezet land. Nauwere samenwerking van de Palestijnse Nationale Raad met de Raad van Europa is volgens de Palestijnen van groot belang voor verdere opbouw van een democratische samenleving. Ik ga na hoe breed die wens wordt gedragen. En hoe reëel de vooruitzichten zijn. Israël ligt dwars, maar onlangs lieten de regeringen van Frankrijk, Duitsland en Engeland weten dat ze het streven naar onafhankelijkheid van Palestina steunen. In september gaat de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties er weer over spreken. Het is belangrijk dat er ook ondertussen geprobeerd wordt verzoening te bewerkstelligen tussen de regering en Hamas, dat in Gaza momenteel de baas speelt. De Palestijnse president Abbas vertelde me in Ramallah dat hij daar alles aan wil doen. Want dat is nodig om weer parlements- en presidentsverkiezingen te kunnen organiseren. Zonder verkiezingen werkt een democratie niet, dat is ook de Palestijnen duidelijk.’

Hebben de Palestijnen daar nog zin in? De vorige verkiezingen werden door het Westen genegeerd.

‘Nog erger: ik was er in 2006 namens de Raad van Europa bij, toen de Palestijnen voorbeeldige parlementsverkiezingen hielden maar een dag later al uit Amerika en Europa te horen kregen dat de verkeerde partij gewonnen had, namelijk Hamas. Daarna werd allerlei toegezegde steun gestopt en de nieuwe regering onder leiding van Hamas niet erkend. Dat heeft er zeker toe bijgedragen dat het later ook botste tussen Hamas en Fatah en dat het land in twee delen werd opgesplitst: Gaza, waar Hamas in 2007 de macht gegrepen heeft, en de Westelijke Jordaanoever, waar de Palestijnse regering beperkte zeggenschap heeft maar waar in werkelijkheid de Israëlische militairen de dienst uitmaken.’

President Abbas komt naar Nederland. Dat hoorde je tijdens je werkbezoek aan Palestina?

‘Ja, hij komt in juni naar Nederland om zijn plannen over verzoening en verkiezingen uit te leggen. Dat is nodig ook. Nederland heeft in het verleden veel steun gegeven aan de Palestijnen, dat wordt erg gewaardeerd. Maar de nieuwe regering doet moeilijk over verschillende projecten. Dat hoorde ik toen ik op werkbezoek was. Nuttig werk wordt gestopt omdat Nederland ineens beren op de weg ziet. Een organisatie die in Israël opgesloten gevangenen en hun families helpt, is nu na jaren van samenwerking ineens verdacht. Je denkt dan aan Geert Wilders, die zo ongeveer als laatste wereldburger Palestina nog steeds niet wil erkennen. En Israël is het enige land dat in het regeerakkoord wordt gemeld. Goed dus om het verhaal van de andere kant hier te komen vertellen. Ik heb Abbas voorgesteld om van Nederland meteen door te reizen naar Straatsburg, om de Raad van Europa toe te spreken. Hij zei meteen ja. Korte lijnen, daar houd ik van.’

Wat denk je, krijgen de Palestijnen de door hen gewenste nauwere samenwerking met de Raad van Europa?

‘In oktober breng ik eindadvies uit. Mijn eerste bevindingen zijn positief ontvangen in Straatsburg. Ik heb met zowat alle relevante personen kunnen overleggen, van Hamas tot Fatah, van de president en de minister-president tot vakbonden en mensenrechtenorganisaties. En met de protesterende jongeren in het centrum van Ramallah, die verzoening en verkiezingen willen. Het was mooi om in Straatsburg te kunnen melden dat net nadat ik met president Abbas had gesproken in Ramallah, kopstukken van Hamas en Fatah voor het eerst sinds een jaar daar weer bij hem naar binnen liepen. Abbas preekt niet alleen verzoening, hij werkt er ook echt aan. Met succes: Fatah en Hamas onderhandelen weer over een regering van nationale eenheid en nieuwe verkiezingen.Dat helpt wel om de Assemblee te overtuigen, denk ik.’

Hoe bescheiden en voorzichtig was Europa? De Italiaanse premier Berlusconi omhelst Khadaffi tijdens de ‘vriendschapsdag’ augustus 2010.

Ga je ook met Israël praten?

‘Niet over dit verzoek. Dat is een autonome aangelegenheid voor de Palestijnen. Toestemming vragen aan je bezetter, dat is wel al te bont. Maar ik heb natuurlijk mijn informele contacten en die zeggen dat Israël waarschijnlijk op dit punt geen problemen gaat maken. Ikzelf ben er ook van overtuigd dat het vooral ook voor Israël ontzettend goed is als de Palestijnse gebieden zich kunnen ontwikkelen tot een onafhankelijke, democratische rechtsstaat. Alleen dan kan Israël veilig en voorspoedig verder bestaan.

Bij dit Palestijnse verzoek vond ik het belangrijker om te praten met de Palestijnse vakbonden, mensenrechtenorganisaties en universiteiten. Ik wilde weten of zij voordelen zien in een nauwere samenwerking met Europa. Iedereen die ik sprak, was eensgezind: zo’n samenwerking maakt onze positie hier, tegenover onze regering, ook sterker. We kunnen dan een beroep doen op onze mensenrechten, in ons land.’

Je was in Palestina en zojuist in Tunesië, waar de Arabische Lente begon en redelijk vreedzaam verliep. Maar in buurland Libië wordt volop gevochten en bombardeert de NAVO de troepen van Khadaffi.

Is dat ook nog lente?

‘We leven in vreemde tijden. De Arabische bevolkingen revolteren, de NAVO is druk doende met interveniëren en bombarderen, de Europese Unie denkt na over waar en hoe te investeren. De Raad van Europa wil vooral adviseren en assisteren. Van mij mag het bombarderen meteen stoppen en zetten we in op een staakt-het-vuren in Libië. En we moeten in de andere landen niet meteen weer het eigenbelang vooropstellen als het om investeren gaat, maar zoeken naar duurzame economische samenwerking met de Arabische wereld. Voor wat het adviseren en assisteren betreft, wil ik dat leidend is wat de landen waar is afgerekend met autoritaire regimes, zelf willen. Dan kan een organisatie als de Raad van Europa aangeven wat in die omstandigheden wellicht het meest effec-tieve kiesstelsel is, of welke grondwet het beste past bij wat je wilt. Europa heeft in het verleden vaak bedacht wat goed is voor de Arabische wereld. Nu is het aan de mensen daar om uit te maken wat ze willen. Als wij hen daarbij kunnen helpen, prima. Dan heb je het over echte internationale solidariteit.’

Gaat het goed komen met Tunesië?

‘Het goede nieuws is dat er heel wat in gang is gezet om de revolutie tot een succes te maken. Minder goed is dat er nog veel aanhangers van het oude regime op allerlei posten zitten, bij de politie, in het jusitiële apparaat, in de mediasector. Ronduit zorgelijk is de invloed van de burgeroorlog in buurland Libië. De economische schade is groot, de handel met Libië is stilgevallen, en er komen veel minder toeristen. Dat kan politieke gevolgen hebben. Interim-president Mebazaa is erg bang voor een Iraaks scenario bij de buren en ziet weinig heil in de militaire interventie van de NAVO. Voor je het weet gaat het jarenlang mis in Libië, zei hij. Een begrijpelijke zorg en een extra reden om zo snel mogelijk tot een staakt-het-vuren te komen in Libië.’

Hoe ziet de Arabische wereld er over tien jaar uit, denk je?

‘Dat is niet te voorspellen. Het kan alle kanten op. De geschiedenis van de Arabische wereld is geschreven, de toekomst wordt nu gemaakt.’

www.sp.nl/wereld

De Raad van Europa is in 1949 opgericht om de democratie, de rechtsstaat en de mensenrechten in Europa op te bouwen, na de rampspoed van de Tweede Wereldoorlog. Aanvankelijk was het vooral een West-Europese aan-gelegenheid. Sinds 1989 zijn gaandeweg alle Europese landen lid geworden.

Nu genieten 800 miljoen Europeanen rechtsbescherming van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Daarmee is Europa het enige continent waar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties tot de rechtsorde is gaan behoren. Alle wetgeving in Europa moet ‘EVRM-proof’ zijn. Zo niet, dan kun je bij het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg beklag doen. Dat ziet toe op de naleving van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en doet daar voor elk land bindende uitspraken over. Bij het Hof in Straatsburg lopen ruim 100.000 zaken. Dat laat zien dat er tussen de eisen van het EVRM en de praktijk in de Europese landen nog grote verschillen bestaan. Vooral uit Rusland, Turkije en Roemenië komen veel klachten. Maar geen enkel land is klachtenvrij. Ook Nederland niet.

De 27 lidstaten van de Europese Unie zijn allemaal lid van de Raad van Europa, naast landen als Rusland, Georgië, Turkije, Oekraïne maar ook Noorwegen, Zwitserland en IJsland. Binnenkort wordt de Europese Unie zelf ook lid van de Raad van Europa. Dat staat zo in het Verdrag van Lissabon.

De Parlementaire Assemblee is een van de twee statutaire organen van de Raad van Europa, samen met het Comité van Ministers, dat de regeringen van de lidstaten vertegenwoordigt en Europese conventies vaststelt. Die gaan over onder andere sociale rechten, bescherming van kinderen en het tegengaan van mensenhandel, corruptie en terrorisme in Europa. De Assemblee vertegenwoordigt de politieke bewegingen in Europa en is een platform waar parlementariërs uit 47 Europese landen elkaar kunnen treffen en is, anders dan vaak gedacht wordt, geen onderdeel van de Europese Unie. De Assemblee bestaat uit 318 zetels, komt bijeen in Straatsburg en is de ‘denktank’ van de Raad. Vijf politieke fracties telt de Assemblee: een ervan is Verenigd Europees Links. SP-senator Tiny Kox is daarvan fractievoorzitter.

De Assemblee adviseert het Comité van Ministers over nieuwe conventies en politieke kwesties, en kiest de rechters van het Europees Mensenrechtenhof. De Assemblee kiest ook de Secretaris-Generaal van de Raad van Europa. Momenteel is dat de Noorse oud-premier Törbjörn Jagland (ook voorzitter van het Nobelprijscomité). Alle leden van de Assemblee hebben zitting in de nationale parlementen van de lidstaten.

Lees online