Bos droomt van een liberale én sociale PvdA

Op 4 april j.l. hield PvdA-leider Wouter Bos in Londen een speech voor het Policy Network van de Britse Labourpartij onder de titel ‘Modernising social-democracy, back to the future’. Na de ‘truc’ waarmee in het recente verleden liberale concepten voor eigen doeleinden geïncorporeerd zijn, zou de PvdA nu ‘links-populistische’ concepten moeten overnemen om zich te versterken. Kan die truc lukken of moet Bos gewoon kiezen tussen een liberale of sociale politiek?

In zijn ‘ietwat provocerende’ toespraak in Londen legde Bos uit hoe zijn PvdA, die er begin 2006 nog zo florissant voor stond, bij de verkiezingen in november van dat jaar een kwart van haar zetels verloor aan de SP – en hoe de toestand sindsdien er niet veel beter op geworden is voor zijn partij. Bos omschreef voor zijn toehoorders stemmentrekker SP als ‘populistisch links’ en hield hen voor dat er van het succes van ‘populistisch links’ geleerd zou moeten worden. Daarbij maakte hij een bijzondere vergelijking. Hij herinnerde zijn publiek aan de ‘truc’ die de sociaal-democraten eerder uithaalden door concepten en instrumenten van liberale politiek voor progressieve doeleinden in te zetten, en poneerde de stelling dat die ‘truc’ herhaald zou kunnen worden, indien de sociaal-democratie nu elementen van de populistische opvattingen in zich zou opnemen.

Volgens Bos kan dat door minder te focussen op de macrogevolgen van veranderende politiek, systemen en grote schema’s en meer op de micropolitieke consequenties. Daartoe moeten, zo zegt Bos, concepten van empathie, identiteit, vertrouwen en veiligheid het hart worden van de politieke taal van sociaal-democraten. Sociaal-democraten moeten, zo hield Bos zijn gehoor voor, hun veronderstellingen heroverwegen over het vermogen van gewone mensen om verandering en hervorming te aanvaarden. Sociaal-democraten moeten minder ‘statelijk’ worden en meer moralistisch. In onzekere tijden, zo concludeert Bos, willen mensen niet alleen dat politici mooie plannen maken maar ook zelf een morele positie innemen. Daarom moet de sociaal-democratie een politiek van moraliteit ontwikkelen, van waarden en symbolen, tot veel grotere hoogte dan tot nu toe is gedaan. Ten derde, zo zegt Bos, moeten sociaal-democraten hun wortels gaan herontdekken. Nieuwe aanhang winnen en ondertussen oude aanhang kwijtraken schiet niet op. Het incorporeren van liberale concepten als markten, privaat initiatief, vrijhandel, globalisering, ‘empowerment’ en keuzevrijheid in het sociaal-democratisch denken is volgens Bos ´a great job´ geweest. Maar sociaal-democraten in Europa hebben de spanning onderschat tussen deze modernisering en meer traditionele doelen als inkomensherverdeling en werknemersbescherming. De sociaal-democratie heeft onderschat hoeveel onzekerheid die modernisering gebracht heeft in de levens van mensen. En sociaal-democraten hebben het vermogen onderschat van de mensen die minder bevoorrecht zijn om voordeel te halen uit nieuwe en inspirerende mogelijkheden.

Een interessant betoog, zeker. Maar niet helder is wat Bos met herhaling van de ‘truc’ werkelijk denkt te kunnen bereiken. Immers, wat Bos ziet als ´truc´ – het incorporeren van het liberale gedachtegoed in het sociaaldemocratisch denken – is in de ogen van veel kiezers juist een capitulatie geweest voor het neoliberalisme en een afschudden van sociaal-democratische principes. Nu zou je, doorredenerend in Bos´ trant, kunnen denken dat het herhalen van de truc, nu over links, door het incorporeren van ´linkspopulistische concepten´ in de sociaal-democratie, juist zou kunnen leiden tot herwaardering van sociaal-democratische principes en afstand nemen van het eerder geïncorporeerde neoliberalisme. Maar dat is wel al te simpel. Het lijkt eerder alsof Bos droomt kool en geit te kunnen sparen. Hij wil liberaal én sociaal zijn. Het nieuwe liberalisme aan het oude socialisme koppelen. Maar in plaats zo te komen tot een oplossing voor de tobbende sociaal-democratie, schiet de PvdA verder in een politieke spagaat, die de PvdA uiteindelijk zou kunnen splijten.

Bos signaleert terecht dat met het binnenhalen van liberale waarden en concepten veel PvdA-kiezers zich buitengesloten zijn gaan voelen. Velen van hen voelen zich inmiddels politiek beter thuis bij de SP. Maar het idee dat hij hen zou kunnen terugwinnen door het rechtse liberalisme te mixen met ‘links populisme’, doet geen recht aan de oprechte zorg van die kiezers. Zij willen geen modernistische mix van liberale en sociale concepten, maar serieus eerherstel voor sociaal-democratische principes, zoals herverdeling van inkomen, deling van kennis en macht en echte internationale solidariteit.

Als de PvdA dat niet doet, zullen nog meer PvdA-kiezers zich in de steek gelaten voelen. Een nog sterkere SP kan in hun ogen wel eens de laatste remedie zijn om de zwalkende PvdA weer op het rechte pad te krijgen. De PvdA kan dat voorkomen, door beter naar de eigen achterban te luisteren, die genoeg heeft van het liberale en toe is aan een veel meer sociale politiek. Dat kan alleen in een alliantie met de SP. Bos kan dus beter stoppen met dromen en beginnen met kiezen.