Tref strijdende partijen Jemen met wapenembargo
De brute moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi is voor Duitsland aanleiding de wapenexport naar Saoedi-Arabië aan banden te leggen. Nederland stapte eerder al over op een restrictief exportbeleid. Dat is een goede zaak, maar bizar is dat ondanks vier jaar oorlog in Jemen en exportcriteria die dit onmogelijk zouden moeten maken, Europese wapens op grote schaal naar Saoedi-Arabië blijven stromen.
Twintig jaar geleden werden in EU-verband afspraken gemaakt over wapenexport. Heldere criteria werden overeengekomen waaraan moet worden voldaan voordat vergunningen voor export van militair materieel afgegeven kunnen worden. De verwoestende oorlog in Jemen – continue oorlogsmisdaden, tienduizenden doden, miljoenen vluchtelingen, illegale blokkade, hongersnood, ongekende cholera-uitbraak, etc. etc. etc. – maakt pijnlijk duidelijk dat dit systeem niet werkt.
EU-landen mogen geen wapens leveren aan een land indien er een duidelijk risico bestaat dat deze gebruikt worden bij het begaan van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht. Ook staat er in de exportcriteria dat de lidstaten een uitvoervergunning weigeren voor militaire goederen waardoor gewapende conflicten worden uitgelokt of verlengd. Maar in Jemen krijgen kille economische en (geo)politieke belangen voorrang, waarvoor onschuldige Jemenieten betalen met hun bloed.
Sinds de luchtaanvallen van Saoedi-Arabië op Jemen begonnen in maart 2015, zijn voor tientallen miljarden euro’s aan wapens uitgevoerd – wapens die soms direct zijn ingezet tegen burgers. Veel daarvan zijn Amerikaanse wapens, maar ook EU-landen, zoals Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Duitsland en Italië, hebben voor miljarden wapens aan Saoedi-Arabië en andere landen van de coalitie, zoals de Verenigde Arabische Emiraten, geëxporteerd. Ondanks het restrictieve beleid is ook vanuit Nederland militair materieel naar de coalitielanden gegaan.
Alle partijen in het conflict in Jemen maken zich schuldig aan gruwelijkheden, maar hoofdverantwoordelijke voor de massale oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen is zonder twijfel de coalitie onder leiding van Saudi-Arabië. Dat werd onlangs nog eens bevestigd door onderzoek van de Mensenrechtenraad van de VN. Mensenrechtenorganisaties als Amnesty International en Human Rights Watch wijzen ook nadrukkelijk naar Saudi-Arabië, dat bewust burgerdoelen aanvalt en honger inzet als wapen tegen de bevolking van Jemen. Volgens de VN zijn op korte termijn 14 miljoen mensen, de helft van de bevolking, afhankelijk van voedselhulp om te overleven.
De enige passende reactie op de wreedheden in Jemen is een wapenembargo tegen alle strijdende partijen in het conflict en gerichte maatregelen tegen oorlogsmisdadigers, bij voorkeur via de VN-Veiligheidsraad en in Europees verband, maar desnoods op nationaal niveau. Nederland moet hier het goede voorbeeld geven. Het is niet uit te leggen dat (nog) niet tot deze maatregelen is overgegaan.
Minder vergaand, maar niet onbelangrijk, is het instellen van een onafhankelijke commissie die erop toeziet dat wapenexport voldoet aan de Europese criteria. In zo’n commissie kunnen juristen en wapenexperts plaatsnemen om landen te adviseren over voorgenomen export van militair materieel. Dit zal deze handel des doods niet meteen stoppen, maar kan er wel aan bijdragen dat landen er niet zomaar mee wegkomen als zij weer eens veinzen dat het leveren van bommen aan Saoedi-Arabië niet problematisch, want in lijn met de exportcriteria is.
De moord op Khashoggi, die onafhankelijk onderzocht moet worden door de VN zodat het niet in de doofpot belandt of misbruikt wordt voor een smerige (geo)politieke deal, leidt bij verschillende EU-landen tot een herwaardering van de relatie met Saoedi-Arabië. Daar waren de afgelopen jaren al redenen genoeg voor, maar beter laat dan nooit. Het is zeer te hopen dat deze herwaardering eraan zal bijdragen dat de oorlog in Jemen beëindigd wordt. Als het Westen dat wil, als het stopt recht te praten wat niet recht te praten is, moet het genoeg invloed kunnen uitoefenen om dit voor elkaar te krijgen.
Laat Nederland zijn huidige lidmaatschap van de Veiligheidsraad van de VN, het hoogste internationale orgaan over oorlog en vrede, voor dit doel inzetten.
