Koude Oorlog 2.0

De opstelling van minister Blok richting Rusland in de Skripalzaak is een symptoom van een omvangrijker probleem: de opgelaaide Koude Oorlog 2.0. Terwijl er geen bewijs is geleverd voor de aanname van Groot-Brittannië dat Rusland achter de vergiftiging van de dubbelspion en zijn dochter zit, gelooft Nederland premier May op haar blauwe ogen. Op basis van geheime informatie is gekozen voor escalatie.

Inmiddels ligt de Britse minister van Buitenlandse Zaken Boris Johnson alweer onder vuur. Daags na het besluit om Russische diplomaten uit te zetten verklaarde hij dat Britse onderzoekers hadden vastgesteld dat het zenuwgas novitsjok uit Rusland afkomstig was. Dat bleek niet te kloppen. Door deze en andere ontwikkelingen maakt menig analist inmiddels een vergelijking met de Irakoorlog in 2003, toen op basis van leugens een oorlog is ontketend, een oorlog die ons IS opleverde.

Het was verstandig geweest het onderzoek van de OPCW af te wachten, alvorens te veroordelen en maatregelen te nemen. Dit onverantwoordelijke handelen roept de vraag op waar de kennelijke angst voor de Russen en opleving van de nieuwe Koude Oorlog vandaan komen.

Het zou naïef zijn te doen alsof er geen dreiging van Rusland uitgaat en het allemaal koek en ei is. Het militaire optreden van het Russische leger in Oekraïne en Syrië is fout en wordt terecht veroordeeld. Ook laten de mensenrechtensituatie en politieke vrijheid in het land zeer te wensen over. De ontwikkelingen rondom de presidentsverkiezing vorige maand illustreren dat eens te meer.

Dreigingen moeten echter niet groter gemaakt worden dan ze zijn. Cyberdreiging vanuit Rusland is reëel. Maar de Russische inmenging in de laatste Amerikaanse verkiezingen op gelijke voet stellen met de aanslagen van 11 september 2001 in New York of zelfs de Japanse aanval op Pearl Harbor in 1941 raakt kant noch wal. Een dergelijke vergelijking is te meer bizar omdat de VS, zo blijkt uit historisch onderzoek, in tientallen gevallen heeft geprobeerd de uitkomst van verkiezingen te beïnvloeden, nota bene ook in Rusland. Die beïnvloeding bleef lang niet altijd beperkt tot internettrollen of een historisch equivalent daarvan.

Rein Bijkerk en Christ Klep, auteurs van het onlangs verschenen boek De oorlog van nu, erkennen dat Poetin het spel sluw speelt, maar stellen dat Rusland een middelgrote mogendheid is met een economie van het formaat Italië. Zij waarschuwen ervoor het land niet op te waarderen tot wat het niet is: een existentiële bedreiging.

Verder is het van belang de historische wortels van het opgelaaide conflict met Rusland niet uit het oog te verliezen. Wie teruggaat naar het einde van de Koude Oorlog, ziet dat toen fouten zijn gemaakt, waar nu de wrange vruchten van worden geplukt.

De hereniging van Duitsland, in 1990, is cruciaal. Uit recent vrijgekomen archiefmateriaal in de VS blijkt andermaal dat westerse politici president Gorbatsjov van de Sovjet-Unie keer op keer beloofden dat de NAVO niet verder naar het oosten zou uitbreiden na de Duitse eenwording. Die belofte werd gebroken toen in 1999 onder meer Polen en Hongarije toetraden tot het bondgenootschap. Later volgden meer dan tien andere landen die eerder in de invloedssfeer van de Sovjet-Unie lagen of er zelfs deel van uitmaakten, zoals de Baltische staten. Tijdens een NAVO-top in 2008 werd bovendien gesteld dat Georgië en Oekraïne in de toekomst lid zouden worden.

Oud-NAVO-secretaris-generaal De Hoop Scheffer uitte hier onlangs stevige kritiek op. De snelheid van de uitbreiding van het bondgenootschap en de belofte van toekomstig lidmaatschap aan Georgië en Oekraïne hebben bijgedragen aan de agressieve opstelling van Rusland, is zijn stelling.

Om tot de-escalatie te komen is het cruciaal dat de NAVO pas op de plaats maakt. De beloften aan Georgië en Oekraïne moeten van tafel. Verdere uitbreiding naar het oosten kan niet aan de orde zijn. Ook moet een begin gemaakt worden met het demilitariseren van het grensgebied tussen de NAVO en Rusland. Zolang hier meer en meer wapens en militairen worden geplaatst, aan beide kanten, neemt het risico op een wereldramp toe. Dat kunnen we ons niet permitteren.