Dualisering is een Haags koekoeksei

De Eerste Kamer debatteerde deze week over de dualisering van het gemeentebestuur en het provinciale bestuur. Ronald van Raak vindt dat gemeenten meer vrijheid moeten krijgen om zelf hun lokale bestuur te organiseren.

Het lokale bestuur staat steeds meer onder druk. De Wet werk en bijstand en de Wet maatschappelijke ondersteuning geven gemeenten meer taken en grotere financiële risico's. Afschaffing van de onroerendezaakbelasting bedreigt mogelijk de inkomsten van gemeenten. Daarnaast worstelen veel gemeenten met de "dualisering". Die had ooit tot doel om het lokale bestuur te verbeteren, maar blijkt een koekoeksei, dat door de nationale politiek in het nest van de gemeenten is gelegd.

Straatverlichting De dualisering van het gemeentebestuur, die in maart 2002 werd ingevoerd, moest de taken van het college van B&W en de gemeenteraad duidelijker scheiden. Het college moest efficiënter besturen en de raad moest op hoofdlijnen controleren. Het lokale bestuur moest vooral helderder worden. Het tegendeel lijkt echter het geval. Zo is het voor veel wethouders onduidelijk wanneer zij de gemeenteraad nu wél of niet bij de besluitvorming moeten betrekken. Vaak kiezen zij het zekere voor het onzekere en gooien alle mogelijke informatie over de schutting van de raad, waarna de raadsleden verdrinken in het papier. Of ze kiezen voor het tegenovergestelde en regelen zo veel mogelijk zélf.

Veel raadsleden op hun beurt voelen zich buitenspel gezet. Zij moeten het college op hoofdlijnen controleren, maar worden door burgers juist aangesproken op 'details'. Een van de interessante aspecten van het raadswerk was de mogelijkheid om je bezig te houden met relatief kleine problemen, zoals straatverlichting of verkeersveiligheid, die burgers direct treffen.

Raadsleden in vooral kleine gemeenten klagen dat zij steeds meer uren doorbrengen in het gemeentehuis en minder tijd hebben voor contacten met hun kiezers.

Tekentafel Een eerste evaluatie door een commissie onder leiding van Leemhuis-Stout bevestigt het beeld dat de dualisering is mislukt. De volksvertegenwoordigende functie van de raad is niet versterkt en de herkenbaarheid van het lokale bestuur voor burgers is niet vergroot. "De wet lijkt weinig veranderingen ten goede te hebben opgeleverd, alle inspanningen ten spijt." Na deze vernietigende analyse volgt een opmerkelijke conclusie: de dualisering zou een doorstart moeten maken, bijvoorbeeld door nóg meer bevoegdheden over te dragen van de raad naar het college. Een voorstel hiertoe ligt nu ter besluitvorming bij de Eerste Kamer.

Als de Senaat komende dinsdag akkoord gaat met deze omstreden voorstellen zullen de gemeenteraden zeggenschap verliezen aan het college, op onder meer het gebied van monumentenzorg, ziekenhuisvoorziening, onderwijshuisvesting, brandweer en rampenplannen. De raad rest dan slechts het paardenmiddel om het college weg te sturen.

De dualisering was ooit bedoeld om de bestuurlijke efficiëntie van het college te vergroten en de controlerende macht van de raad te versterken. In de praktijk is het tegendeel gebeurd: wethouders hebben minder zekerheid over de steun van de raad en raadsleden hebben minder mogelijkheden om het college te controleren.

Hoe is het zo ver kunnen komen? Het idee voor de dualisering is afkomstig van de Haagse tekentafel. Bij de invoering is dezelfde structuur over alle gemeenten uitgelegd, zonder acht te slaan op de onderlinge verschillen. In Amsterdam ligt het veel meer voor de hand om bestuur en controle uit elkaar te trekken dan in bijvoorbeeld Schiermonnikoog, waar wethouders en raadsleden veel dichter bij elkaar staan.

Dirigisme Typisch Haags is ook de geringe bereidheid om kritiek uit de gemeenten serieus te nemen. In maart blokkeerde een grondwettelijke minderheid van de Eerste Kamer de invoering van de rechtstreeks gekozen burgemeester, nadat toenmalig minister De Graaf weigerde om tegemoet te komen aan bezwaren van raadsleden, wethouders en burgemeesters. Zijn opvolger Pechtold gaat over de dualisering opnieuw de discussie met de mensen uit de praktijk uit de weg.

Tijdens een debat afgelopen dinsdag was een meerderheid van de Eerste Kamer kritisch over het verloop van de dualisering. De fracties van de SP, Groenlinks en de PvdA, maar ook het CDA, de SGP en de ChristenUnie uitten de wens om het lokale bestuur meer vrijheid te laten om de bevoegdheden tussen raad en college te verdelen. Dit verkleint de greep van de landelijke overheid en maakt lokaal maatwerk mogelijk. Voordat we die weg kunnen inslaan zullen komende dinsdag eerst de voorstellen voor de overdracht van nóg meer bevoegdheden van tafel moeten. Daarna kunnen we besluiten om een einde te maken aan het Haagse dirigisme en gemeenten meer vrijheid geven om zélf hun lokale bestuur te organiseren.