Democratische gaten bij Eerste Kamerverkiezingen
De laatste Eerste Kamerverkiezingen hebben geleid tot veel rumoer. Een van de oorzaken is dat de kieswet mogelijkheden laat voor in onze ogen ongewenste vormen van strategisch stemgedrag met voorkeurstemmen en lijstverbindingen. Dit ondermijnt de toch al geringe democratische legitimatie van deze verkiezingen.
De Eerste Kamer wordt getrapt gekozen, via de Provinciale Staten. De spelregels voor deze verkiezing zijn echter grotendeels gelijk aan die van rechtstreekse verkiezingen. Dit heeft tot gevolg dat lijstverbindingen ná de uitslag van de Statenverkiezingen kunnen worden vastgesteld en senatoren met slechts enkele voorkeursstemmen kunnen worden gekozen.
De lijstverbinding vergroot de mogelijkheid om een restzetel te winnen. Bij rechtstreekse verkiezingen is daar weinig mis mee, omdat deze blokvorming plaatsvindt voorafgaand aan de verkiezingen. Als je niet wilt dat jouw stem op partij A via een lijstverbinding partij B steunt, kun je dat laten meewegen. De lijstverbindingen voor de Statenverkiezingen hebben echter géén betrekking op de verkiezingen van de Eerste Kamer. Na de Statenverkiezingen kunnen voor de senaat opnieuw lijstverbindingen worden gesloten.
Dat kan leiden tot ondoorzichtige rekenarij. Bij de laatste Eerste Kamerverkiezingen koos GroenLinks voor de Partij voor de Dieren, een combinatie die geen rol speelde bij de Statenverkiezingen. Ook de gelegenheidscombinatie van VVD, D66 en de Onafhankelijke Senaatsfractie leverde een extra zetel op.
Een tweede democratisch gebrek is het gebruik van voorkeursstemmen. Voor de verkiezing van de Tweede Kamer is de voorkeursdrempel bij een gebruikelijke opkomst ca. 16.000 persoonlijke stemmen. Voor de Eerste Kamer kan de bevolking echter niet aangeven op welke kandidaat zij een voorkeursstem zou willen uitbrengen. De senaat wordt gekozen door 564 Statenleden; de kiesdeler bedraagt niet meer dan een handvol Statenleden.
Het gewicht van de stem van een Statenlid is afhankelijk van de bevolking van een provincie. Een Statenstem uit Zuid-Holland telt ruim zes keer zo zwaar als een stem uit Zeeland of Flevoland. Twee Zuid-Hollandse Statenleden kunnen samen één van beiden tot senator kiezen.
Om deze democratische gaten te dichten zouden lijstverbindingen voor de Eerste Kamerverkiezingen voortaan tegelijk moeten worden ingediend met de kieslijsten voor de Statenverkiezingen; een lijstverbinding kan dan op het stembiljet voor de Provinciale Staten worden vermeld. Bovendien zou de mogelijkheid moeten vervallen om bij de Eerste Kamerverkiezingen een voorkeursstem uit te brengen. Nog eenvoudiger is om de samenstelling van de Eerste Kamer in de toekomst direct te koppelen aan de uitslag van de Statenverkiezingen.
