De strijd tussen goed en kwaad

Welkom!

Het zal u niet verbazen als ik zeg dat we in de afgelopen dagen indringend overlegd hebben of na de vreselijke gebeurtenissen in New York en Washington dit festival nog kon doorgaan. De eerste neiging is om te zeggen: zet er maar een streep door, waarom zou je zo'n bijeenkomst houden nadat juist een onvoorstelbare ramp heeft plaats gevonden? Ik kan u zeggen: als het festival alleen maar feest zou betekenen, dan waren we vandaag hier niet samen geweest. Maar juist omdat dit festival méér is dan alleen maar pret, vonden we dat we juist deze samenkomst moesten gebruiken om uitdrukking te geven aan onze gevoelens. We besloten het festival door te laten gaan, als manifestatie waarop we uiting geven aan onze overtuiging dat niet in geweld en barbarij maar in cultuur en beschaving onze toekomst gezocht moet worden.

Wie deelneemt aan een festival dat zich adverteert als een bijeenkomst waarop de échte waarde van kunst en cultuur voorop staat – die is ook in staat op zo'n festival inhoud te geven aan een welgemeend teken van protest tegen de brutale aanslag op de menselijke waardigheid zoals die afgelopen dinsdag aan de andere kant van de Atlantische Oceaan plaatsvond.

Wij allen zijn verontwaardigd over de afschuwelijke vernietiging van duizenden mensenlevens. Wij allen zijn solidair met de talloze ontredderde nabestaanden van de mensen die dinsdag om het leven kwamen. Laten we hier ons medeleven tonen. Tekent u alstublieft het condoleanceregister bij de ingang van het festivalterrein. Wij zullen ervoor zorgen dat uw blijk van medeleven op de juiste plaats terechtkomt. Maar laten we ook duidelijk maken dat het juist nu óók zaak én taak is om ons gevoel voor beschaving niet te verliezen, ons niet over te geven aan de begrijpelijke, primaire gevoelens van wraak en vergelding. Volgens president Bush zijn de VS 'in oorlog'. En omdat de regering en de Kamer ingestemd hebben met activering van artikel 5 van het NAVO-verdrag, zijn ook wij nu in oorlog. Maar met wie? Met een bende terroristen? Of met een land, een groep van landen, een continent; of een geloofsgemeenschap; of een etnische bevolkingsgroep? Iedereen is het eens met opsporen en berechten van de organisatoren, helpers en financiers van deze aanslag. Maar dat is iets anders dan een oorlog uitroepen, want dat kan álles inhouden. De woorden die nu door president Bush gebruikt worden kunnen verwachtingen wekken die hij later wel móet waarmaken. Ik maak me daar grote zorgen over. We hebben besloten deze bijeenkomst door te laten gaan in de wetenschap dat de kunstenaars, performers, sprekers, muzikanten en medewerkers allemaal mensen zijn die zich verbonden voelen met ons festivalthema, en daarom mensen zijn die in staat zijn in hun optredens op hun eigen kunstzinnige wijze uiting te geven aan hun boosheid over het gebeurde. We hebben hen gevraagd of ze wilden dat het Festival door zou gaan. Zonder uitzondering zeiden ze daar aan te hechten, juist om de hierboven gegeven reden. Juist in dit soort tijden waarin iedereen zich afvraagt 'wat is het dat ons bindt, wat is het dat ons scheidt' zijn kunst en cultuur bij uitstek de middelen om het antwoord te vinden.

Graag wil ik hier en nu ook ingaan op de gebeurtenissen in de VS van de afgelopen week zélf. Het is, naar mijn mening, een vergissing om deze gruwelijke daad te bestempelen tot een daad van agressie tegen alleen de westerse wereld. Het is een daad van agressie tegen álle mensen die menselijke waardigheid en verdraagzaamheid hoog in het vaandel voeren, of zij nu in Amerika wonen, of in Nederland, in Israël of in Egypte, in Soedan of in Zuid-Afrika; of zij nu christen zijn of moslim, atheïst of boeddhist. Ja, je kunt spreken van een strijd tussen goed en kwaad, zoals de afgelopen dagen al zo vaak is gedaan - maar daarbij is 'de westerse wereld' niet automatisch 'het goede', en de Islamitische wereld niet automatisch 'het kwade'. Laten we niet vergeten dat het vooral westerse landen zijn die tot op de dag van vandaag volop steun verlenen aan kwaadaardige islamitische regimes als dat in Saoedi-Arabië. Laten we niet vergeten dat het met name westerse regeringen waren die Saddam Hoessein ooit tot de tanden bewapend hebben omdat het toen zo goed uitkwam in de strijd tegen Iran. Laten we niet vergeten dat terroristen als Bin Laden het vak geleerd hebben van westerse geheime diensten omdat het toen zo goed uitkwam in de strijd tegen de Sovjet-aanwezigheid in Afghanistan Laten we niet vergeten dat westerse geheime diensten wapens hebben geleverd en nog altijd leveren aan islamitische terroristen in Tsjetsjenië en Kosovo. Laten we niet de duizenden onschuldige burgerdoden vergeten die zijn gevallen door westerse bommen op Bagdad en Belgrado, door raketaanvallen op Khartoem en Kabul, om maar een paar voorbeelden te noemen. Laten we ons elke dag weer realiseren: de scheidslijn tussen goed en kwaad loopt dwars door de landen van de westerse wereld, dwars door de Islamitische wereld, dwars door alle samenlevingen van de wereld. Beschaving is in de geschiedenis gebleken een wankel bruggetje te zijn over het ravijn van de barbarij. Het is onze verantwoordelijkheid te blijven vechten voor het behoud van die brug, hier en op de hele wereld.

Het ís de plicht van alle vredelievende mensen in de wereld om te strijden tégen onrecht, geweld en agressie. Maar dat is geen strijd die gevoerd kan worden met kruisraketten, bommenwerpers en vliegtuigen als vliegende bommen – het is een veel moeilijker strijd, een strijd waarin woorden en ideeën, overtuigingen en overtuigingskracht de wapens zijn. De helden van deze strijd, de mensen die ons tot voorbeeld zijn, zijn geen generaals of zelfs maar voetsoldaten. Het zijn de vele, meestal naamloze miljoenen die zich wereldwijd, dag in dag uit, inzetten voor een wereld waarin begrippen als rechtvaardigheid, solidariteit en respect voor de menselijke waardigheid géén loze begrippen zijn. De aanslagen in New York en Washington hebben aangetoond dat we daadwerkelijk allemaal één zijn in onze kwetsbaarheid op deze kleine wereld. Misschien kan deze gebeurtenis in de VS ertoe bijdragen dat dit besef algemeen ingang vindt en dat we er ook naar gaan handelen. Want, als de wereld in één huis woont mág het niet zo zijn dat de helft van de bewoners als paria's in de kelders moeten leven. Wie het terrorisme wil uitroeien zal de voedingsbodems ervoor moeten uitroeien. Terroristen kunnen alleen op die manier met succes worden geïsoleerd. Dat is vele malen effectiever dan een oorlog te beginnen waarbij weer vele onschuldigen het leven zullen laten, de spanningen in de wereld verder zullen oplopen en de wereldvrede in gevaar gebracht wordt.

Terug naar vandaag en ons cultuur-festival. Ik hoop dat u de rest van de dag kunt doen wat u zich voorgenomen had: op een verrassende manier kennis maken met de vele vormen van kunst en cultuur, te ervaren wat de werkelijke waarde van kunst en cultuur is. In het algemeen, maar juíst ook in tijden zoals nu, waarin we niet weten wat de toekomst zal brengen en waarin we ons extra realiseren dat beschaving iets is waaraan elke dag weer gewerkt moet worden. Kunst en cultuur behoren tot de pijlers onder de beschaving. Dat vonden we al toen we het idee voor Festival Tomaat kregen. En dat vinden we in tijden als nu helemaal. Ik wens u een beschaafde, ingetogen en daarom ook plezierige dag toe, hier in de Kersouwe in Heeswijk-Dinther. Ik bedank u nu alvast voor uw aanwezigheid en bedank de optredende artiesten voor hun betrokkenheid en bereidheid in deze bijzondere omstandigheden hun bijdrage te leveren aan ons enigszins aangepaste programma.