Niet alleen Balkenende I maar ook Balkenende IV schond internationale rechtsorde

Het kabinet is er sinds woensdagavond eindelijk uit: de steun in 2003 aan de oorlog in Irak miste een adequaat volkenrechtelijk mandaat.

Dat is geen sinecure. Daarmee erkent het kabinet immers dat art. 90 van de Grondwet, waarin Nederland verplicht wordt zich in te zetten voor de internationale rechtsorde, toentertijd geschonden is. Door zijn handelen toen heeft het kabinet de internationale rechtsorde niet bevorderd, maar integendeel belemmerd en bezoedeld. Bush and Blair trokken illegaal ten strijde en Balkenende gaf hen de zegen mee. Een staatsrechtelijke doodzonde. Maar wie hoort er nu, zeven jaar later, politiek boete te doen?

Balkenende-4 lijkt me. Ik meen me als senator dat oordeel te mogen aanmatigen op basis van het debat hierover tussen regering en Eerste Kamer in de afgelopen jaren. De huidige regering heeft, in debat met de Eerste Kamer in 2007 en 2008, willens en wetens de stellingname van Balkenende-1 overgenomen dat er een adequaat volkenrechtelijk mandaat was geweest. Pas sinds één dag neemt de regering afstand van haar eigen opvatting.

‘Met de kennis van nu’ zat de regering in 2003 fout, zegt het huidige kabinet. Een belangrijke constatering, die van politieke durf lijkt te getuigen. Staatsrechtelijk is immers dit kabinet verantwoordelijk voor wat een eerder kabinet misdaan heeft. Kok-2 trad af voor wat onder Kok-1 misgegaan was in Srebrenica. Dat precedent ligt er en sindsdien door vrijwel niemand als ongepast of overdreven afgeserveerd. Staatsrechtelijk heersende leer, zou je kunnen zeggen.

Of het kabinet werkelijk zo dapper is als het nu doet voorkomen, mag echter worden betwijfeld, nu het kabinet de afgelopen dagen stelselmatig ‘vergeet’ te melden dat de erfenis van Balkenende-1 door Balkenende-4 in de afgelopen jaren willens en wetens is overgenomen. Niet als verborgen gebrek is het deel geworden van de opvattingen van Balkenende-4, maar op basis van een gekende boedelbeschrijving.

Ter opfrissing: in het debat naar aanleiding van de verklaring van het kabinet over het rapport van de commissie-Davids deed de regering het voorkomen dat Balkenende-4 niets anders kon dan leven met wat Balkenende-1 gedaan had. Wat gebeurd was, was gebeurd. Geen kwestie van keuze maar van feiten. Dat klopt echter niet. Nog op 10 juli 2007 verklaarde minister Verhagen namens Balkenende-4 in de Eerste Kamer (tijdens een speciaal debat over de kwestie van het volkenrechtelijke mandaat) dat er in het geheel niet teruggekomen wordt op de verlening van politieke steun ten tijde van de inval in Irak. Verhagen liet er geen enkel misverstand over bestaan dat ook volgens Balkenende-4 er sprake was geweest van een adequaat volkenrechtelijk mandaat. In antwoord op een vraag van mij zei de minister dat daarom in de toekomst in een vergelijkbare situaties op dezelfde wijze gehandeld zou kunnen worden.

Voor mij was dat toen reden aan te kondigen dat de SP-fractie een vervolgdebat in de Senaat nodig achtte. In de maanden daarna legde ik samen met andere fracties een groot aantal prangende vragen voor aan de regering, die, weer na maanden voorbereiding, in december 2008 reageerde – en opnieuw volhardde in de stelling dat er in 2003 sprake was geweest van een adequaat mandaat. De betreurenswaardige kwaliteit van de antwoorden (‘honderdmaal niks‘ moest ik toen constateren) leidde er die maand toe dat ook de fractie van de VVD haar verzet tegen een eventuele parlementaire enquete door de Eerste Kamer opgaf (‘teveel mist’ zeiden de liberalen). Wat daarna volgde is bekend: het debat werd heropend in de Tweede Kamer, de regering reageerde met het instellen van de commissie-Davids en die commissie stelt nu vast dat er in 2003 inderdaad geen adequaat mandaat voor steun aan de inval was. Na een dag vol crisisdreiging heeft de regering die conclusie nu eindelijk tot de hare gemaakt. Daarmee erkent de regering de facto ook dat haar opstelling in 2007 en 2008, in het debat met de Eerste Kamer over deze kwestie, fout is geweest. Ten onrechte heeft Balkenende-4, met steun van de bewindslieden van Partij van de Arbeid en ChristenUnie, de politieke boedel van Balkenende-1 inzake Irak overgenomen en daarmee art. 90 van de Grondwet geblameerd.

Dat maakt dat de huidige regering niet alleen staatsrechtelijk gehouden is de verantwoordelijkheid te nemen voor wat een vorig kabinet misdaan heeft, maar ook politiek gefaald heeft en de schending van de internationale rechtsorde ten onrechte gedurende haar hele bestaan goedgepraat heeft. Daarom is het in het belang van het geschonden vertrouwen in de Nederlandse politiek, dat dit kabinet ook zijn politieke verantwoordelijkheid voor haar eigen beleid op dit punt neemt. Balkenende-1 zat fout, Balkenende-4 evenzeer.

Aanstaande dinsdag zal de Eerste Kamer nagaan hoe te handelen, nu de regering haar eerdere stellingname in de Senaat in 2007 en 2008 met terugwerkende kracht invalide heeft verklaard. Zonder gevolgen zal dat niet kunnen blijven.