Alleen een verbod kan orgaantoerisme keren
Om ‘orgaantoerisme’ te voorkomen is volgens Andre den Exter, Agnes Kant en Ineke Palm een verbod op het vergoeden van illegale orgaantransplantaties in het buitenland nodig. En ratificatie van een aantal verdragen.
De slogan waarmee zorgverzekeraar Univé verzekerden tracht te werven (‘daar plukt u de vruchten van’), heeft wel een heel wrange nasmaak gekregen nu bekend is geworden dat hij (indirect) betrokken is geraakt bij de commerciële orgaanhandel door de financiering van een orgaantransplantatie uitgevoerd tegen betaling in Pakistan. Dat een dergelijke vorm van orgaantoerisme naar derdewereldlanden plaatsvindt is niet nieuw. Als gevolg van lange wachttijden voor orgaandonatie in het woonland zoeken Westerse patiënten hun heil in Oost-Europa en Azië waar donoren tegen soms fikse betaling al dan niet bij leven en al dan niet vrijwillig een orgaan afstaan. Ofschoon de handel in organen ook in landen zoals India en Pakistan bij wet verboden is, geeft de praktijk een geheel ander beeld.
Reeds in 2002 deed de Raad van Europa onderzoek naar het fenomeen orgaantoerisme (‘organ trafficking’) in Europa. Daaruit kwam het bestaan van commerciële netwerken van orgaanhandel aan het licht, met name in de landen Moldavië, Turkije, Oekraïne en Israël. Het bestaan van dergelijke illegale praktijken werd mede bevestigd door Europol.
Het onderzoek resulteerde in een belangwekkende aanbeveling aan de lidstaten om het verbod op orgaantoerisme strafrechtelijk te handhaven. Bij deze aanbeveling is het niet gebleven. Het Biogeneeskundeverdrag, eveneens tot stand gekomen via de Raad van Europa alsook het aanvullend protocol over orgaandonatie, zijn volstrekt helder over het verbod op financieel gewin bij orgaan- en weefseldonatie.
De handel in organen exploiteert kwetsbare mensen en ondermijnt het vertrouwen van het publiek in het transplantatiesysteem. In geval van verdragsschendingen, rust op verdragsstaten de verplichting om juridische maatregelen te treffen, al dan niet via het strafrecht.
Kosten In Nederland regelt de Wet op de orgaandonatie (WOD) het verbod op orgaanhandel, maar de betreffende bepaling beperkt zich tot het opzettelijk bevorderen van het uitnemen van organen tegen betaling. Eveneens verboden is het openlijk aanbieden van een vergoeding voor het ontvangen van een orgaan. Een nierpatiënt die een donor een financiële vergoeding aanbiedt die meer bedraagt dan met de operatie gemoeide kosten, begeeft zich op glad ijs en riskeert strafrechtelijke vervolging.
Anders dan de nierpatiënt lijkt de zorgverzekeraar op basis van de WOD strafvervolging te ontlopen, ondanks de uitgekeerde vergoeding voor de illegale transplantatie. Deze onbevredigende situatie stemt tot nadenken. Een verbod op het vergoeden van illegale orgaantransplantaties (orgaantoerisme) in het buitenland ligt dan voor de hand. Daarmee wordt zorgverzekeraars de nodige helderheid verschaft, zo die er niet was want de betrokken medisch adviseur had reeds op basis van bestaande medisch-ethische beroepsnormen medewerking en dus vergoeding van orgaantoerisme door de verzekeraar moeten afwijzen.
Een dergelijk verbod tot vergoeding van illegale transplantaties werd reeds gedaan door de Raad van Europa en is terug te vinden in zowel het Biogeneeskundeverdrag als het bijbehorende protocol. Reden temeer voor de Nederlandse regering om haast te maken met de beoogde ratificatie van deze verdragsteksten.
