Onafhankelijke wetenschap kan niet zonder overheid
De innige relatie tussen medisch onderzoek en farmacie bedreigt de wetenschap. De politiek moet voorwaarden stellen.
Doordat de overheid als financier van wetenschappelijk onderzoek zich steeds meer terugtrekt, raken onderzoekers steeds meer verstrikt in de fuik van de industrie. Dit geldt met name voor het medisch onderzoek, waar farmaceutische bedrijven optreden als sponsors. Natuurlijk is erkenning op zijn plaats voor de belangrijke bijdrage in de volksgezondheid door de ontwikkelingen in de farmaceutische industrie. Maar de commerciële belangen van de industrie in de ontwikkeling van nieuwe medicijnen gaan niet altijd samen met de onafhankelijkheid van wetenschappers en de belangen van patiënten.
Deze economische drijfveer van de industrie leidt tot vervelende bijwerkingen, zoals de medicijnprijzen die gezien de enorme winstmarges van de farmaceutische industrie nog steeds onnodig hoog zijn en de beïnvloeding van het voorschrijfgedrag van artsen door agressieve marketing. Eén bijwerking van economische belangen van de farmaceutische industrie heeft tot op heden minder aandacht gekregen: de aantasting van de onafhankelijkheid van onderzoek. De industrie bepaalt als belangrijkste financier in toenemende mate de richting van het onderzoek. Het meeste geld gaat naar onderzoek naar nieuwe middelen die commercieel interessant zijn, naar veel voorkomende ziekten en voor mensen in rijke landen. Arme markten (ontwikkelingslanden) en kleine markten (zeldzame ziekten) zijn commercieel niet interessant. Bovendien gaat het hierbij vaak om zogenaamde 'me-too' middelen; een bedrijf zoekt naar een kleine variant op een bestaand product, dat genoeg afwijkt om een nieuw patent te verwerven, bijvoorbeeld cholesterolverlagers. Een onacceptabele vorm van onderzoek zijn de 'seeding trails', vooral bedoeld om een nieuw middel op de markt te zetten. Dergelijke 'onderzoeken' zijn een vorm van pseudowetenschap, waarbij artsen worden betaald door farmaceuten voor het voorschrijven van een geneesmiddel. De inspectie voor de Gezondheidszorg ontvangt hierover geregeld klachten.
Een nieuwe ontwikkeling is dat niet alleen toegepast maar ook fundamenteel wetenschappelijk onderzoek door de farmaceutische industrie en andere geldschieters wordt gefinancierd, waardoor ook de onafhankelijkheid van het fundamentele onderzoek onder druk komt te staan. Dit speelt vooral in de biotechnologie, waar zich inmiddels een race om patenten voordoet over menselijke genen. Bij onderzoeksvragen spelen niet alleen wetenschappelijke kennis, maar ook patent-posities een belangrijke rol. Dit betekent dat onderzoek soms afvalt, niet omdat het wetenschappelijk oninteressant of onuitvoerbaar wordt geacht, maar omdat het strijdig is met de patentbelangen. Sponsors hebben niet alleen invloed op de richting, maar soms ook op de uitkomsten van onderzoek.
Gesponsorde research levert vaker gunstige resultaten op voor de sponsor dan niet-gesponsord
Vergelijkingen laten zien hoe gesponsorde onderzoeken vaker gunstiger resultaten opleveren, passend in het straatje van de sponsor, dan niet-gesponsorde onderzoeken. Het voortijdig stoppen of niet publiceren van onderzoek op aandringen van bedrijven, niet zelden met juridische middelen, kan er ook toe leiden dat commercieel ongunstige resultaten niet openbaar worden. Bij geneesmiddelen is dit des te erger, omdat de gezondheid van mensen in het geding is. Het is tijd dat de overheid maatregelen neemt om de onafhankelijkheid van medisch onderzoek te verzekeren. De overheid moet meer geld beschikbaar stellen voor wetenschappelijk onderzoek, ook op het gebied van geneesmiddelen en biotechnologie. Door het instellen van een Nationaal Fonds Geneesmiddelenonderzoek kan een buffer worden ingebouwd tussen financiering en onderzoek. Verder moet in het Reclamebesluit, dat binnenkort aan de Kamer wordt aangeboden, opgenomen worden dat betalingen aan artsen die gekoppeld zijn aan het voorschrijven van een geneesmiddel aan de patiënt niet zijn toegestaan, omdat dit een vorm van marketing betreft. Daarmee komt er een einde aan de seeding-trials.
Ten slotte moeten de eisen aan wetenschappelijk onderzoek worden aangescherpt. Al het medisch wetenschappelijk onderzoek zal aan onafhankelijke Medisch Ethische Toetsingscommissies voorgelegd moeten worden. Deze commissies moeten toetsen op het maatschappelijk nut van het onderzoek, de proportionaliteit van de vergoedingen, voorwaarden voor het niet kunnen stoppen van het onderzoek om niet medische/ wetenschappelijke redenen. Ook de publicatievrijheid van onderzoekers moet verzekerd worden en alle resultaten moeten beschikbaar zijn voor openbaar wetenschappelijk debat.
