EU marchandeert met eigen waarden
Minister Koenders heeft gelijk wanneer hij zegt dat Europa alleen kan werken als landen hun afspraken nakomen (Opinie AD 30-9). Het is dan ook juist dat hij de Poolse en Hongaarse leiders aanspreekt op hun laakbare opstelling tegenover vluchtelingen en hun pogingen om onder een eerlijke verdeling uit te komen. Het door de Hongaarse premier Orban uitgeschreven referendum over migratiequota was des te stuitender, omdat van Hongarije slechts een bescheiden bijdrage wordt gevraagd: 1.294 in totaal. Maar als we een Europa willen waar de mensenrechten daadwerkelijk vooropstaan, volstaat een moreel appel op landen die lak aan deze zaken hebben geenszins.
Het EU-lidmaatschap is niet vrijblijvend. De criteria van Kopenhagen, die gelden als maatstaf om te bepalen of een land klaar is voor toetreding tot de EU, zouden permanent van kracht moeten zijn. Daarom zou een periodieke toetsing van de kwaliteit van de rechtsstaat en het al dan niet voldoen aan de fundamentele waarden van de EU op zijn plaats zijn. Hongarije is hard op weg om inderdaad de 'illiberale democratie' te worden die Orban in 2014 in een infame speech afkondigde. Polen viel door de mand toen bleek dat het land Tjetsjeense vluchtelingen terugstuurt voordat ze asiel hebben kunnen aanvragen. Beide landen hebben een erbarmelijke reputatie als het gaat om de scheiding der machten en de vrije pers. De EU kent echter weinig sanctiemechanismen die landen kunnen dwingen om zich aan de regels te houden. Polen ligt weliswaar onder de loep van de Europese Commissie, maar dat is een langdurig en gevoelig proces. Daarom zou er opnieuw gekeken moeten worden naar de voorwaarden die verbonden zijn aan het ontvangen van Europese gelden.
Daarnaast is zelfreflectie van onze regering, die de EU-Turkije-deal steunt, op zijn plaats. Deze overeenkomst betekent dat we als EU schendingen van de mensenrechten toestaan door de Turkse regering. De bedenker van de Turkije-deal, directeur van de denktank European Stability Initiative Gerald Knaus, noemt de uitwerking van de afspraak zelfs een schande. Ondertussen gelooft onze regering president Erdogan wanneer deze zegt dat de aantijgingen jegens Turkije over de beschietingen van Syrische vluchtelingen aan de Turkse grens flauwekul zijn. De EU heeft met de Turkije-deal bewezen dat zij vooral hecht aan het stoppen van vluchtelingenstromen, niet vies is van koehandel en met haar eigen waarden marchandeert.
Het kan ook anders: afgelopen week werd een motie van de SP en CU aangenomen over het opschorten van de financiële steun die Turkije als kandidaat-lidstaat van de EU ontvangt. Dat gebeurde zonder steun van Koenders' PvdA. Het valt de minister en zijn partij kennelijk zwaar om de daad bij het woord te voegen.
Spanningen
Koenders verwijst verder naar de spanningen in Oekraïne, die inderdaad voor veel turbulentie in Oost-Europa hebben gezorgd. Ook hier heeft de EU, met steun van onze regering, steken laten vallen. Men wil Oekraïne binnen de Europese invloedssfeer trekken met een onzalig associatie- akkoord dat mede aanleiding was tot heel veel bloedvergieten, in plaats van de rol van Oekraïne als bufferstaat te bepleiten. De EU maakt zich dus net zo schuldig aan geopolitiek getouwtrek als Rusland.
De EU geeft lang niet altijd het goede voorbeeld als het gaat om samenwerking die leidt tot stabiliteit en die de mensenrechten respecteert. Er moet serieus werk van worden gemaakt om in te kunnen grijpen wanneer lidstaten te zeer uit de pas lopen. Wil de EU haar rol als hoeder van de rechtsstaat, democratie en mensenrechten behouden, dan moet zij haar geloofwaardigheid vergroten met concrete stappen en fatsoenlijke deals.
EU bewijst met Turkije-deal dat zij niet vies is van koehandel.
Dit artikel verscheen op 7 oktober in het AD
