Strengere WAO baat niemand
Het aantal mensen dat niet kan werken of geen werk kan krijgen door ziekte of handicap vermindert niet door de WAO-regels strenger te maken. Frans Moor en Jan de Wit vinden daarentegen dat de privatisering van de Ziektewet moet worden teruggedraaid.
We horen weer zeer geregeld dat Nederland ziek is, althans veel zieker dan de ons omringende landen. Zonder enige vorm van bewijs of onderbouwing wordt verkondigd dat het aantal arbeidsgehandicapten in ons land twee keer zo groot is als in de landen om ons heen. Grote verschillen in wetgeving en uitkeringssystemen, maar ook grote verschillen in wettelijke verplichtingen voor werkgevers om arbeidsgehandicapten in dienst te houden of te nemen maken echter een vergelijking met andere landen onmogelijk. In landen als Engeland, Duitsland en België wordt onderscheid gemaakt in de oorzaak van arbeidsongeschiktheid. Een ongeluk op een sportveld met als gevolg arbeidsongeschiktheid geeft hem of haar in deze landen recht op een ander soort uitkering dan wanneer een vergelijkbaar ongeluk op het bedrijf had plaats gevonden. Er zijn echter veel meer verschillen. In de Verenigde Staten van Amerika wordt iemand pas voor de arbeidsongeschiktheidsstatistieken meegeteld als hij of zij 100 procent arbeidsongeschikt bevonden is. In ons land word je al meegeteld als 15 procent arbeidsongeschikt bent. In Denemarken, Duitsland en Noorwegen komt iemand pas in arbeidsongeschiktheidscijfers voor bij een arbeidsongeschiktheidspercentage van meer dan 50 procent. Tenslotte kan ook nog vastgesteld worden, dat werkgevers in ons land nauwelijks enige wettelijke verplichting hebben om gedeeltelijke arbeidsongeschikten in dienst te houden of te nemen. Ook dat is vaak in het buitenland anders geregeld.
Aan de Universiteit van Amsterdam is 20 januari jongstleden de jurist Hendriks gepromoveerd op een onderzoek waarin hij vaststelt dat met enkele aanpassingen van de werkplek een half miljoen (arbeids)gehandicapten meer aan het werk zouden kunnen. De koudwatervrees van de werkgevers is daarbij een zeer belangrijke drempel en de Nederlandse overheid doet daar te weinig tegen. In de VS is daarentegen de discriminatie van gehandicapten bij wet verboden en zijn werkgevers verplicht de werkplek en werktijden aan te passen. Uiteindelijk zou 15 procent van de werkende beroepsbevolking in Nederland kunnen bestaan uit gehandicapten en chronisch zieken. Nu is dat 2 procent.
In Den Haag geldt al jaren de norm dat 5 procent van het werknemersbestand uit arbeidsgehandicapten zou moeten bestaan. Er is echter vrijwel geen werkgever die op basis van vrijwilligheid aan deze zeer bescheiden norm voldoet. Uit een onderzoek onder 40.000 bedrijven en instellingen in het Rijnmondgebied is gebleken dat tweederde van alle werkgevers, ondanks dat ze op de hoogte zijn van alle subsidiemogelijkheden, in geen geval gehandicapten of chronisch zieken willen aannemen. Het weekblad Elsevier noemde vorige week de onwillige houding van de werkgevers één van de belangrijkste redenen voor het blijvend hoge aantal WAO'ers, naast ook weer de problemen met de statistiek omtrent de arbeidsongeschiktheid en de definitie daarvan.
Internationale vergelijking van arbeidsongeschiktheid op de manier waarop dat nu gebeurt, is dus niet zo zinvol. Veel belangrijker is te weten wat de belangrijkste veroorzakers zijn van arbeidsongeschiktheid en wat dááraan wordt gedaan. Hoge arbeidsdruk en slechte arbeidsomstandigheden veroorzaken voor een aanzienlijk deel de huidige arbeidsongeschiktheid. Uit internatonaal gehouden onderzoek blijkt dat Nederland in dit opzicht dan ook slecht scoort. Recent TNO-onderzoek zegt dat 43 procent van de arbeidsongeschiktheid in ons land veroorzaakt wordt door slechte arbeidsomstandigheden. Stress ten gevolge van te hoge werkdruk, blootstelling aan gevaarlijke stoffen, lawaai, te zwaar tillen en psychische klachten zijn vooral de veroorzakers van arbeidsongeschiktheid, dáár moet dus wat aan gedaan worden.
Uit een vertrouwelijk onderzoek van het Landelijk instituut sociale verzekeringen (Lisv) blijkt, aldus de Volkskrant van woensdag 19 januari, dat vooral de arbeidsomstandigheden ten grondslag liggen aan het feit dat momenteel meer vrouwen in de WAO instromen dan mannen. Vrouwen zouden minder gemakkelijk over slechte arbeidsomstandigheden en werksfeer heen stappen. Een extra reden dus om hier iets aan te doen. Een andere belangrijke reden van het grotere WAO-risico van vrouwen is de hoge werkdruk in de zogenaamde 'vrouwensectoren', zoals de zorgsectoren. Nog een reden voor de hogere instroom van vrouwen is de toenemende arbeidsparticipatie van vrouwen en de steeds hogere gemiddelde leeftijd van vrouwen. Dit en de vergrijzing in het algemeen verklaren ook deels de hernieuwde groei van het aantal WAO-ers in de jaren '90.
Ook de privatisering van de ziektewet heeft het aantal WAO'ers doen stijgen. Het leek zo logisch: laat werkgevers hun zieke werknemers ziekengeld betalen in plaats van de Ziektewet. Hoe meer ziekteverzuim op hun bedrijf hoe meer ze moeten betalen aan uitkeringen of aan premie in het geval dat ze het risico zouden onderbrengen bij een verzekeringsmaatschappij. Om dat te voorkomen zouden werkgevers de slechte arbeidsomstandigheden op hun bedrijf wel aanpakken. Zoals dikwijls het geval is ziet de werkelijkheid er heel anders uit dan de regering in Den Haag dacht dat hij er uit zou gaan zien. Want niet de arbeidsomstandigheden of de werkdruk werden aangepakt, maar de toelatingsnormen voor het in dienst nemen van werknemers werden aangescherpt.
Eén ding staat vast: het aantal mensen dat niet kan werken, of die geen werk kunnen krijgen als gevolg van ziekte of handicap vermindert niet door de regels tot instroom in de WAO strenger te maken of mensen over te hevelen van de WAO naar de bijstand. Daar worden alle betrokkenen alleen maar armer van.
Wat wel moet gebeuren is het terugdraaien van de privatisering van de ziektewet. Om de reïntegratie werkelijk een kans te geven zouden grote en middelgrote werkgevers een wettelijk norm moeten worden opgelegd om tenminste 5 procent gedeeltelijk arbeidsongeschikten in dienst nemen en te houden. Maar de belangrijkste maatregel die moet worden genomen is het beter geschikt maken van de arbeid voor de mensen. Werkgevers zouden wettelijk verplicht moeten worden voorstellen te doen om de werkdruk, de veiligheid en de werkomstandigheden te verbeteren. Arbo-diensten, arbeidsinspectie en ondernemingsraden moeten hierbij een belangrijke, onafhankelijk rol spelen.