Eén WAO-drama is genoeg geweest
De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Begin jaren negentig constateerden we met ons allen dat er te veel mensen in de WAO zaten. De werkgevers - bij wie alle mensen die in de WAO zaten eerder gewerkt hadden voordat ze arbeidsongeschikt werden - hadden de oplossing bij de hand: lagere uitkeringen voor een kortere duur. En: strenger keuren en herkeuren. CDA en VVD gingen mee met de werkgeverseisen aan de regering. Wim Kok, destijds minister van Financiën onder Lubbers en politiek leider van de partij voor wie wij toen in de Tweede Kamer zaten, zei aanvankelijk nee en beloofde ons en anderen dat hij een dergelijke aanval op de WAO niet zou meemaken. Een kwart miljoen mensen eisten op het Malieveld dat de politiek de handen van de WAO zou houden. We horen Johan Stekelenburg - toen nog voorman van de FNV - nog zeggen dat ons gezamenlijke protest indrukwekkend genoeg was om op het Binnenhof gehoord te worden. Daarom trokken we niet met z'n allen door Den Haag, langs het ministerie van Kok en naar het Torentje van Lubbers. En daarom ging het land niet plat, hoewel de mensen ertoe bereid leken. Ook wij hoopten dat het tij nog zou keren. Maar het ging anders. Kok brak zijn woord, het kabinet deed zaken en de WAO ging onder het mes. Wij voelden ons in ons hemd staan omdat WAO'ers op grote schaal in de kou werden gezet. De uitkering werd verlaagd, de duur van de uitkering werd verkort en de keuringen werden verscherpt. Ook de mensen die al in de WAO zaten moesten het ontgelden. Ook zij moesten worden herkeurd volgens de nieuwe normen. Bonsaibomen kweken werd het nieuwe beroep waarvoor WAO'ers massaal geschikt gevonden werden. Jammer dat er weinig vraag naar de boompjes was - want daardoor konden grote groepen arbeidsongeschikte werknemers geloosd worden. Mensen die jarenlang WAO-premie hadden betaald werden uit de WAO gekieperd en kwamen in de WW of nog erger in de bijstand terecht. De politiek bewees hoe onbetrouwbaar ze was. Voor ons allebei reden om de meest ingrijpende beslissing uit onze politieke carrière te nemen. We stapten uit de Kamer en uit de PvdA. In dat eerste waren we uniek, in het laatste hadden we duizenden partijgenoten als metgezel.
Het bleef niet bij een striptease van de WAO. Alle sociale wetten werden sindsdien onder handen genomen. Een lijstje: de Ziektewet werd afgeschaft, de Werkloosheidswet werd aangescherpt, evenals de Bijstandswet, en de Algemene Nabestaandenwet werd ingevoerd, hoe duidelijk ook het hardvochtige karakter ervan werd aangetoond door weduwen en weduwnaars. De ene verslechtering na de andere. In enkele jaren tijd veranderde het aanzien van de Nederlandse verzorgingsstaat. Wat trots na de Tweede Wereldoorlog was opgebouwd, werd een kaal en uitgekleed stelsel van sociale zekerheid, waarin het uitgangspunt van solidariteit, van werkenden met werklozen, gezonden met zieken, jongeren met ouderen, rijkeren met armeren steeds verder te zoeken is. Hoe dichter we bij 2000 kwamen hoe meer het beeld ging lijken op 1900.
En nu is het 1999, we zitten in het laatste jaar van de eeuw. Op dit moment zitten er weer bijna 900.000 mensen in de WAO. Met name grote bedrijven blijken de hofleveranciers van nieuwe WAO'ers te zijn. Er lijkt een rechtstreeks verband met hun reorganisaties, stroomlijningen en fusieperikelen. Stress als arbeidsongeschiktheidsoorzaak rukt op. En opnieuw eisen werkgevers dat er maatregelen genomen worden. De grammofoonplaat uit begin jaren '90 wordt afgespeeld. Verlaag de uitkering, maak de duur korter, de toegang moeilijker en jaag meer mensen uit de WAO. En opnieuw lijkt de politiek te luisteren naar het oude deuntje. Formeel wordt er pas na de Statenverkiezingen gedebatteerd over de toekomst van de WAO - en daarmee over de inkomens van bijna een miljoen huishoudens. Opnieuw is de VVD de pinch hitter en speelt de PvdA de beschermer van de zwakken. Maar het kabinet lijkt klaar voor een nieuwe aanval in op de grootste arbeidsongeschiktheidsregeling van ons land. Opnieuw krijgen de WAO'ers de schuld. Terwijl de werkgevers onder aanvoering van Blankert van VNO/NCW, gesteund door hun politieke vleugel, de VVD, dreigen dat zonodig de hoogte en duur van de WAO-uitkering maar moeten worden aangepakt, maakt staatssecretaris Hoogervorst al openingen. Hij zegt de oplossing voor zijn probleem vooralsnog te willen zoeken in het vaker en strenger keuren van de WAO'ers en het onder curatele plaatsen van de keuringsartsen. Vooral de mensen met psychische klachten moeten het ontgelden. Zij horen eigenlijk niet thuis in de WAO, zegt Hoogervorst, en dus zullen vooral zij vaker herkeurd gaan worden.Doodziek worden we er opnieuw van. Natuurlijk zitten er veel te veel mensen in de WAO. Maar dat komt niet door de WAO maar door het werk, zoals dat in Nederland georganiseerd wordt. Wat feiten en cijfers: bijna 2 miljoen werknemers hebben te maken met grote werkdruk. Per jaar komen zo'n 10.000 werknemers in de WAO terecht vanwege stress op het werk. Volgens cijfers van de Arbeidsinspectie vonden er in 1997 ruim 3500 ernstige bedrijfsongevallenplaats. Ruim een miljoen werknemers heeft te maken met problemen op het werk vanwege tillen. Het is duidelijk dat de arbeidsongeschiktheid vooral daar vandaan komt. De arbeidsomstandigheden laten veel te wensen over. Ondanks dat juist de afschaffing van de Ziektewet en de invoering van premiedifferentiatie in de WAO de werkgevers moest prikkelen om iets aan de arbeidsomstandigheden te doen. Mooi niet dus. Trouwens wat schieten we ermee op als iemand die arbeidsongeschikt is geworden vanwege psychische klachten weer teruggestuurd wordt naar zijn werkplek terwijl daar helemaal niets veranderd is? Hij wordt toch binnen de kortste keren weer ziek? Onderzoek van GAK Nederland wijst uit dat de toename in de WAO vooral veroorzaakt wordt - we zeiden het al - door de grote bedrijven zoals NS, Philips, KLM en KPN. De reorganisaties die daar doorgevoerd zijn en worden eisen hun tol. Je kunt niet eindeloos met werknemers sollen.De oplossing van het probleem moet dan ook gezocht worden in het geschikt maken van het werk voor de mens, en niet omgekeerd de mens geschikt maken voor het werk. De afschaffing van de Ziektewet en de invoering van premiedifferentiatie in de WAO zorgen ervoor dat werkgevers selecteren op leeftijd en gezondheid. Vandaar dat ook de reïntegratie van arbeidsongeschikten niet van de grond komt. Wij denken dat niet te ontkomen valt aan het invoeren van een verplichting voor werkgevers om een vast percentage arbeidsongeschikten in dienst te nemen.Wij zien in elk geval niets in de plannen van Hoogervorst. Opnieuw worden de WAO'ers de stuipen op het lijf gejaagd. Meer keuringen, en nog strengere keuringsartsen. We vrezen de uitkomst van het debat hierover in de Kamer. Na de Statenverkiezingen heeft de politiek weer de handen vrij en dat is knap gevaarlijk. Zo gevaarlijk dat wij iedereen die zich met ons zorgen maakt over de vraag met welke sociale zekerheid in het algemeen en welke arbeidsongeschiktheidsregeling in het bijzonder we de 21ste eeuw in zullen gaan, willen vragen om nú iets te laten horen. Het is de hoogste tijd voor een officiële waorschuwing aan het adres van de regering. Begin jaren '90 voelden wij ons genoodzaakt uit de volksvertegenwoordiging te gaan, omdat de politiek het vertrouwen van de kiezers in de gekozenen te zwaar had geschonden. Nu, in 1999, roepen wij de politiek op niet een tweede WAO-drama te veroorzaken en we vragen de burgers van dit land om hun stem te verheffen en met ons te zeggen: Handen af van de WAO.