Zonder pardon: boek over leven als tweederangsburger
Na een doodgewone Nederlandse kindertijd in Putten, belandt Yosef Tekeste-Yemane in een bureaucratisch spinnenweb. Vijftien jaar moest hij strijden voor een Nederlands paspoort. Zijn boek ‘In Holland staat een huis’ geeft duizenden generaal pardonners die door een falende overheid jarenlang als tweederangsburgers leefden een stem.
Het boek ‘In Holland staat een huis’ begint in het dorpje Putten, op de Veluwe. TekesteYemane: ‘Ik groeide met Nederlandse vrienden op, ging naar school en deed de normale dingen in het leven.’ Het tijdverdrijf dat hij in zijn boek omschrijft – knikkeren, gamen, flippo’s en Pokémonkaarten verzamelen – zal voor veel generatiegenoten herkenbaar zijn.
Maar het leven van Tekeste-Yemane neemt een ingrijpende wending op 10 november 2001, als een deurwaarder en de politie bij zijn gezin aanbellen. Het gezin Tekeste-Yemane is dan inmiddels een half jaar illegaal in Nederland en kampt met financiële problemen. Na een mislukte poging om bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) opnieuw asiel aan te vragen, belandt het gezin zonder pardon op straat.
In zijn boek omschrijft Tekeste-Yemane de IND-locatie in Zevenaar als een soort jeugdgevangenis, waar iedereen in een grote zaal moet slapen. ‘Je kon er enkel de hele dag wachten en op een stoel zitten en hopen op een vergunning’, blikt hij terug. TekesteYemane en zijn familie zouden uiteindelijk tot de groep van 26.000 mensen zonder verblijfsstatus behoren die van toenmalig minister van Vreemdelingenbeleid en Integratie Rita Verdonk (VVD) het land moest verlaten.
Afhankelijk van liefdadigheid
Het gezin vindt uiteindelijk onderdak bij een stichting in Den Bosch, die meerdere opvanghuizen beheert. Enige tijd deelt Tekeste-Yemane samen met zijn broertje en moeder een kamer van twee bij drie meter in een oud klooster. De hygiëne in het klooster, waar het gezin met tachtig anderen woont, is ronduit slecht. ‘De kakkerlakken en ratten worden goede bekenden’, schrijft TekesteYemane over die tijd.
Op school vertelt Tekeste-Yemane niet dat zijn gezin illegaal in Nederland verblijft en afhankelijk is van liefdadigheid. Ondertussen klinkt de roep om een generaal pardon voor vluchtelingen die een asielverzoek hadden ingediend voor de ingang van de nieuwe Vreemdelingenwet uit 2001 steeds luider. Deze groep, waar ook het gezin van Tekeste-Yemane toe behoort, raakt door langlopende procedures en traag uitzettingsbeleid steeds meer geworteld in Nederland.
De jonge Tekeste-Yemane volgt in 2007 tot diep in de nacht via de tv het debat met de toentertijd demissionaire minister Verdonk, die weigert aangenomen moties voor een generaal pardon uit te voeren. Hij weet dat zijn toekomst van dit debat afhangt. Na de stemming in de Tweede Kamer is het generaal pardon een feit.
Rammelende regeling
In het nieuwe regeerakkoord van het kabinet-Balkenende IV wordt een regeling aangekondigd waarmee vluchtelingen die voor 2001 een asielaanvraag hebben ingediend een verblijfsvergunning kunnen krijgen. Deze regeling, Ranov (Regeling Afwikkeling Nalatenschap Oude Vreemdelingenwet), zou echter in 2009 weer voor problemen zorgen. Vluchtelingen die onder deze regeling vallen krijgen een reguliere verblijfsvergunning maar geen asielvergunning.
In 2009 worden de regels voor het aanvragen van een paspoort voor mensen met een reguliere verblijfsvergunning aangescherpt – zonder dat de Tweede Kamer hierover wordt geïnformeerd. Mensen moeten vanaf dat moment kunnen aantonen wat hun land van herkomst is. Voor generaal pardonners zoals TekesteYemane is het verre van eenvoudig om documenten uit het land van herkomst te krijgen. De Ethiopische ambassade wil het gezin niet helpen met het verstrekken van een paspoort en een geboorteakte. In 2014 lukt het slechts 6000 van de circa 26.000 pardonners om de Nederlandse nationaliteit te verkrijgen.
Een brief aan Peter R. de Vries
Tekeste-Yemane kan hierdoor in zijn studententijd niet gemakkelijk op vakantie of stage lopen in het buitenland. Ook heeft hij, hoewel hij de politiek op de voet volgt, geen stemrecht. Rond 2020 accepteert Tekeste-Yemane voor een tijdje zijn lot als tweederangsburger. Toch borrelt uiteindelijk de strijdlust in hem op en schrijft hij politici aan, maar ook journalisten zoals Peter R. de Vries. ‘Als ik geen gehoor ontvang zal ik de handdoek in de ring gaan gooien en met veel pijn moeten accepteren dat ik me nooit Nederlander kan noemen ondanks dat ik hier sinds m’n tweede als een kleine snotneus ben opgegroeid. Het land dat ik mijn thuis noem, maar het land dat me niet wil als burger’, luidt de afsluiting van zijn brief aan de inmiddels overleden crimefighter.
Al snel ontstaat er een correspondentie tussen Tekeste-Yemane en de journalist. De Vries brengt hem in contact met Lilian Marijnissen, zij schakelt vervolgens direct SPKamerlid en woordvoerder Jasper van Dijk in. Van Dijk stelt Kamervragen over de kwestie, maar al gauw blijkt dat verantwoordelijk staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (VVD) niets voor Tekeste-Yemane wil doen. ‘Een aanpassing van het beleid wordt niet overwogen’, luidt haar antwoord. Het SPKamerlid oppert Tekeste-Yemane hierop om een opiniestuk te schrijven. Nadat Trouw het stuk plaatst volgen uitnodigingen voor landelijke talkshows.
Persoonlijk en politiek
In die periode is ook het zaadje geplant voor het boek ‘In Holland staat een huis’. TekesteYemane: ‘Tijdens mijn eerste optreden bij Op1, op 11 januari 2021, liet ik vallen dat ik wel een boek kan schrijven over wat ik allemaal heb meegemaakt. Ik kreeg daarna meteen berichtjes van uitgevers, maar op dat moment was ik daar nog niet mee bezig. Ik had wel het idee dat ik, als ik ooit dat boek zou schrijven, het samen met Jasper zou doen. We hebben het afgelopen jaar een band opgebouwd en het leek mij interessant om ook het perspectief vanuit de politiek in het boek mee te nemen.’ In het boek ‘In Holland staat een huis’ worden persoonlijke herinneringen van Tekeste-Yemane afgewisseld met terugblikken van Van Dijk op bepalende debatten, evenals feitelijke fragmenten (bijvoorbeeld krantenartikelen) over de geschiedenis van het Nederlandse asielbeleid.
Na intensief lobbywerk van Tekeste-Yemane bij diverse politieke partijen, wordt op 4 februari 2021 in de Tweede Kamer een motie van Jasper van Dijk en Madeleine van Toorenburg (CDA) aangenomen die de regering verzoekt om de generaal pardonners een paspoort te geven. BroekersKnol weigert aanvankelijk om de motie uit te voeren, omdat zij eerst de resultaten van een onderzoek wil afwachten. TekesteYemane laat het er niet bij zitten en start een actiegroep met andere generaal pardonners. Ook wordt hij het gezicht van een petitie van Vluchtelingenwerk Nederland. Op 20 april 2021 volgt een tweede motie van SP en CDA.
Overwinning met zwarte rand
Dan beginnen de acties van Tekeste-Yemane eindelijk hun vruchten af te werpen. Als eerste komt er voor vluchtelingen die tijdens het generaal pardon minderjarig waren een vrijstelling van de plicht om een paspoort of geboorteakte uit het land van herkomst te tonen. Dit betekent dat Tekeste-Yemane en zijn broer eindelijk een paspoort kunnen aanvragen, maar zijn moeder nog niet. Van Dijk en CDA-Kamerlid Anne Kuik dienen een derde motie in voor de 7000 pardonners die nog altijd buiten de boot vallen, die wederom een meerderheid haalt. In juni 2021 volgt het nieuws dat alle generaal pardonners een paspoort kunnen krijgen.
Tekeste-Yemane hoort dit nieuws op de dag nadat Nederland is opgeschrikt door de moordaanslag op Peter R. de Vries. Zijn dood werpt een schaduw over de overwinning die Tekeste-Yemane nota bene mede dankzij de onafgebroken steun van de journalist heeft geboekt. ‘De Vries was een persoon waar ik naar opkeek. Als jongen had ik elke zondagavond een alibi, als ik naar zijn programma keek’, zegt Tekeste-Yemane lachend. ‘Maar’, vervolgt hij met serieuze toon, ‘hij kwam ook op voor minderheden en hield altijd zijn rug recht. Gelukkig heb ik hem kunnen vertellen hoe dankbaar ik was voor zijn steun.’
Met de billen bloot
De nieuwbakken schrijver hoopt dat ‘In Holland staat een huis’ een nieuw licht zal werpen op de uitzichtloosheid waarin veel generaal pardonners leefden. ‘Eind 2020 was er een miniserie op tv over het generaal pardon, ‘26.000 gezichten’. Daarin schetsten ze een heel mooi beeld, alsof alles goed voor ons geregeld was. Ik kon me daar toen echt over opvreten, want dit was niet het complete verhaal’, aldus Tekeste-Yemane. Vrienden van Tekeste-Yemane hebben inmiddels zijn boek besteld. ‘Ik heb ze wel gewaarschuwd dat ze passages over mijn leven gaan lezen waar ze nog niks vanaf weten. Sinds ik mijn verhaal in de media ben gaan doen heb ik me kwetsbaar opgesteld. Ik heb dingen verteld waarvan ik dacht dat ik ze nooit zou vertellen. Maar ik kon mezelf niet langer verloochenen. Ik dacht: als ik met de billen bloot moet om dat paspoort te krijgen, dan moet dat maar.’
‘Bovendien: toen ik dit eenmaal ben gaan doen hebben mensen als Jasper fantastische dingen in de Kamer kunnen bereiken. Door te praten over mijn verleden ben ik alleen maar sterker geworden. Het is nu ook makkelijker geworden om mijn verleden een plekje te geven’, vertelt hij.
Van Dijk: ‘Met Yosef heb ik echt een concrete daad gesteld’
Van Dijk noemt de aangenomen motie waarmee de hele groep generaal pardonners toegang krijgt tot naturalisatie en een paspoort zijn grootste politieke prestatie: ‘Sinds 2006 zit ik in de Kamer. Ik ben een dino. Ik gok dat ik inmiddels rond de duizend moties heb ingediend. Daar zaten een aantal hele mooie tussen: over salarissen bij de publieke omroep en schaalverkleining in het onderwijs, et cetera, et cetera… Maar dat zijn toch meer beleidsdingen. Met Yosef heb ik echt een concrete daad gesteld: ik heb het voor circa tienduizend mensen mogelijk gemaakt om hier normaal te kunnen functioneren en geen tweederangsburger meer te zijn.’
Helaas lopen sommige generaal pardonners ook vandaag de dag nog tegen obstakels op. Van Dijk: ‘Ik weet via advocaten dat er minstens een tiental pardonners zijn die bij het aanvragen van een paspoort nog steeds geconfronteerd worden met lastige vragen. Omdat de IND nog steeds twijfelt aan hun afkomst.’
Tekeste-Yemane vult aan: ‘Bij paspoortwaanvragen spit de IND oude dossiers op uit de jaren negentig. In bepaalde gevallen speelden er twijfels over de afkomst van de vluchteling: die zegt dan dat hij uit land A komt, maar de IND denkt op basis van een taalanalyse dat hij uit land B komt. Ik ken iemand die dertig jaar oud is: net zo oud als ik. Zij en haar kind kunnen geen Nederlander worden, vanwege verhoren van haar ouders uit de jaren negentig!’ Uit deze schrijnende voorbeelden blijkt dat de politieke strijd voor de generaal pardonners nog niet geheel gestreden is. Van Dijk diende Kamervragen in over deze signalen.
Goud waard
De schrijver van ‘In Holland staat een huis’ hoopt de komende tijd vooral te kunnen genieten van een welverdiende zomervakantie. In het dagelijks leven werkt Tekeste-Yemane bij een consultancybedrijf. ‘Maar misschien word ik wel politiek actief zodra ik mijn paspoort heb. Ik heb gezien dat je in Den Haag echt wat kunt betekenen voor mensen.’ Ook een loopbaan als belangenbehartiger van vluchtelingen sluit Tekeste-Yemane voor de toekomst niet uit: ‘Mensen helpen is iets waar ik echt voldoening uit haal. Natuurlijk deed ik het ook voor mezelf. Maar als het vervolgens ook lukt, dan is dat echt goud waard.’
