9 vragen over de Wet Werk en Bijstand
Afgelopen week heeft de Tweede Kamer ingestemd met een aanscherping van de Wet Werk en Bijstand. Wat houdt die wet in, en wat gaat er nu veranderen?
Waar komt de Wet Werk en Bijstand vandaan? In het regeerakkoord van Rutte-2 is afgesproken dat de bijstand strenger en activerender moet worden. Zo ontstonden de verplichte tegenprestatie, de huishouduitkeringstoets ('kostendelersnorm') en strenge maatregelen als iemand de sollicitatieplicht niet naleeft.
Wat is er veranderd na de gesprekken met D66, ChristenUnie en de SGP? De coalitiepartijen (VVD en PvdA) en het kabinet hebben een aantal afspraken gemaakt met D66, ChristenUnie en SGP. In ruil hiervoor zullen ze de plannen in de Tweede Kamer en de Eerste Kamer steunen. Dit betekent dat er een meerderheid voor de aanpassingen in de Wet Werk en Bijstand is. Ook het CDA heeft in de Tweede Kamer voor de aangescherpte bijstandswet gestemd.
Hoe ziet de nieuwe wet er nu uit? Met ingang van 1 januari 2015 worden de regels voor de bijstand nog verder aangescherpt. De tegenprestatie die gemeenten mochten vragen wordt verplicht gesteld. Gemeenten mogen deze wel zelf invullen. Voor mensen in de bijstand die hun vader of moeder met AOW in huis nemen gaat de kostendelersnorm – een korting op de uitkering – gelden. Gemeenten kunnen mensen die een jaarcontract elders in het land kunnen krijgen een verhuisplicht opleggen.
De belangrijkste veranderingen: -invoering kostendelersnorm voor mensen die de volgende uitkering(en) ontvangen: WWB, AOW, Anw, IOAW en IOAZ; -gemeenten mogen geen categoriale bijstand meer verstrekken aan ouderen, chronisch zieken en gehandicapten en aan ouders met kinderen voor armoedebestrijding en verruiming individuele bijzondere bijstand; -de langdurigheidstoeslag (voor mensen die lange tijd een laag inkomen hebben) wordt afgeschaft en vervangen door een geïndividualiseerde toeslag; -als arbeids- en reïntegratieverplichtingen niet worden nageleefd kunnen mensen 3 maanden lang voor 100% op hun uitkering gekort worden; -gemeenten worden verplicht om beleid te maken voor het vragen van substantiële tegenprestatie; -bij een sollicitatie moet de bijstandsgerechtigde zich netjes kleden, kleding mag geen reden zijn voor afwijzing.
Wat is de kostendelersnorm? Nu krijgen mensen die samenwonen maar niet gehuwd zijn (of een samenlevingscontract hebben) beide een uitkering volgens de normen voor alleenstaanden. Echtparen krijgen bijvoorbeeld een gezamenlijke bijstandsuitkering of AOW. Het kabinet stelt dat mensen die samenleven goedkoper uit zijn. Daarom wordt de kostendelersnorm ingevoerd voor de volgende uitkeringen: WWB, AOW, Anw, IOAW en IOAZ.
Dat zorgt ervoor dat mensen onder één dak fors minder uitkeringen ontvangen.
De SP heeft voorgesteld om deze norm, ‘de samenwoonboete’ niet op te leggen en uit te gaan van een leefbaar inkomen. Dit voorstel heeft geen steun gekregen van een meerderheid in de Tweede Kamer.
Wat zijn de gevolgen voor AOW'ers? De uitkering van een AOW'er die met een andere volwassene samenwoont wordt vanaf 2015 in vier jaar tijd in stapjes verlaagd. Wanneer een bijstandsgerechtigde één of beide ouders met een AOW-uitkering in huis heeft worden de uitkeringen gekort omdat zij gezamenlijk kosten kunnen delen. Dit kan grote gevolgen hebben voor mantelzorgers. Ook ouderen die bij hun werkende kinderen wonen worden gekort op hun AOW-uitkering.
De SP heeft samen met het CDA, GroenLinks en 50Plus voorgesteld om de AOW uit te zonderen van de kostendelersnorm. Ook mantelzorgers moeten wat de SP betreft uitgezonderd worden van de kostendelersnorm. Ook deze voorstellen hebben geen steun gekregen van een meerderheid in de Tweede Kamer.
Wat is de tegenprestatie? De huidige bevoegdheid voor gemeenten om een tegenprestatie te vragen voor de uitkering wordt een verplichting. Gemeenten moeten een substantiële tegenprestatie vragen maar mogen deze zelf invullen. Kern van de maatregel is dat mensen in ruil voor hun uitkering iets terug doen voor de maatschappij. Het gaat hierbij om onbetaalde werkzaamheden van maatschappelijk nuttige aard.
De SP wil de tegenprestatie schrappen omdat mensen al een sollicitatieplicht hebben. In het kader van hun re-integratietraject worden zij al sociaal geactiveerd. Wanneer zij zich aan hun plichten onttrekken zijn nu al hele strenge maatregelen mogelijk. Het werken zonder loon leidt bovendien in de praktijk tot verdringing van regulier werk.
De SP vindt nieuwe strenge regels voor de bijstand een slecht idee. Maar, zo stelt SP-Kamerlid Sadet Karabulut, als ze ingevoerd worden moeten ze ook gelden voor de politici die ze bedacht hebben. Het is volgens de SP daarom niet meer dan rechtvaardig dat alle strenge regels voor de bijstand eerst moeten gaan gelden voor ex-politici met wachtgeld.
Wat is de verhuisplicht? Wanneer iemand in de bijstand een contract voor minimaal een jaar elders in het land krijgt aangeboden, kan een gemeente een verhuisplicht opleggen. De verhuisplicht wordt door het kabinet gezien als de laatste oplossing. Als er in de regio geen geschikte banen zijn, de reisduur langer dan drie uur per dag is en het netto-inkomen minimaal gelijk is aan de bijstandsnorm kan de gemeente de verhuisplicht opleggen. Bij het maken van deze afweging kunnen gemeenten rekening houden met de gevolgen voor het sociale netwerk van iemand, de kansen voor een vaste baan en de verwachte duur van de werkloosheid.
De SP heeft tijdens de behandeling van de bijstandswet een voorstel ingediend om de verhuisplicht te schrappen en een voorstel ingediend om – als de verhuisplicht dan toch onderdeel uit blijft maken van de wet – een verhuisvergoeding beschikbaar te stellen. Deze voorstellen hebben geen steun gekregen van een meerderheid in de Tweede Kamer.
Welke strafmaatregelen mag de gemeente nemen? Als iemand de verplichtingen niet nakomt of een overtreding begaat kan de gemeente een strafkorting opleggen. De strafmaatregelen kunnen variëren van een eenmalige korting op de uitkering tot een korting van 100% voor de duur van drie maanden. Gemeenten moeten zelf regels opstellen wanneer deze maatregelen worden genomen. Als de gemeente het vermoeden heeft dat een bijstandsgerechtigde zich niet aan de verplichtingen houdt moet de gemeente dat aan kunnen tonen.
Wat gebeurt er met de categoriale bijzondere bijstand en de langdurigheidstoeslag? De bestaande langdurigheidstoeslag en de categoriale regelingen voor bijzondere bijstand aan chronisch zieken en gehandicapten, ouderen en ouders met kinderen, worden met dit wetsvoorstel geschrapt. Alleen op basis van individuele omstandigheden mogen gemeenten nog over gaan tot langdurigheidstoeslag of een extra steuntje in de rug. Hierdoor verdwijnen collectieve rechten en moet alles individueel worden getoetst. De enige vorm van categoriale aanvullende bijstand die gemeenten nog toe mogen passen is het afsluiten van een collectieve aanvullende zorgverzekering.
Omdat de bijstandswet een forse verslechtering is heeft de SP tegen de aanscherping gestemd. VVD, PvdA, D66, CDA, ChristenUnie, SGP en Bontes stemden voor de wet.
