Over de schutting

Om de zoveelste bezuinigingsronde door te voeren wil minister Plasterk van Binnenlandse Zaken cruciale zorgtaken bij de gemeenten over de schutting kieperen. ‘Decentralisatie’ heet dat dan. De lokale overheden zitten met de handen in het haar, want geld krijgen ze niet en de expertise hebben ze niet. De totale bezuiniging loopt op tot 4,5 miljard euro. Een ramp dreigt.

Tekst Rob Janssen Illustratie Marc Kolle

Het is niet eens dat hij zo afkerig is van het woord decentralisatie. Sterker nog: de wens om jeugdzorgtaken dichter bij de burger te plaatsen omarmt SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak. Maar wat als het de uitvoerders, de gemeenten dus, ontbreekt aan geld en expertise om die taken uit te voeren? Wat komt er van terecht, als je weet dat tal van gemeenten nu al in financieel zwaar weer verkeren? Op dat alles lijkt minister Plasterk van Binnenlandse Zaken geen antwoord te hebben en zijn collega’s Van Rijn (verantwoordelijk voor jeugdzorg) en Klijnsma (Participatiewet) al evenmin. ‘Het is gewoon één grote afschuifoperatie’, zegt Ronald van Raak. De nieuwste decentralisatie-opgave van het kabinet komt in grote lijnen neer op het volgende. Allereerst worden de gemeentes verantwoordelijk voor de jeugdzorg. Ten tweede wordt de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) in de toekomst gedeeltelijk onderdeel van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), waarvan de gemeente de uitvoerder is. Tot slot krijgen de lokale overheden ook de uitvoering van de Participatiewet op hun bord, waarmee de Wet Werk en Bijstand, de Sociale Werkvoorziening en de Wajong grotendeels gemeentelijke kost worden.

Op een grote hoop

Wat dat in de praktijk allemaal gaat betekenen is nauwelijks te overzien. Want los van de vraag óf gemeenten überhaupt in staat zijn om al die taken op te pakken, heerst er grote onduidelijkheid over de vraag hoe ze dat moeten gaan doen. Neem de AWBZ. Als die straks voor een deel onder de Wmo gaat vallen, dan staat het de gemeenten op basis van de lokale beleidsvrijheid vrij om die zorg naar eigen inzicht in te vullen. Het gaat namelijk niet langer om voor zorg geoormerkt geld. Van Raak: ‘Feitelijk wordt het geld op een grote hoop gegooid. Gemeenten kunnen dat geld ook voor andere doelen gaan gebruiken.’ Hoe zal bijvoorbeeld de gemeente Amsterdam dat gaan doen? En Venray? En dan te bedenken dat in de uitvoering van de Wmo nú al grote lokale verschillen te zien zijn. Dan de jeugdzorg. Insiders wijzen erop dat 15 procent van het jeugdzorgbudget nu al is weggesneden; 9.000 banen staan al onder druk. Tegelijkertijd wordt op lokaal niveau vaak al flink bezuinigd op preventie, denk aan buurt- en jongerenwerk en buurthuizen. Jannie Visscher, SP-wethouder zorg en welzijn in Groningen: ‘De decentralisatie gaat niet werken op de manier zoals het kabinet dat nu wil. Om te beginnen werd de inhoud van de regels veel te laat bekend. De gigantische bezuinigingen snijden een kwart van het budget in hele korte tijd weg. Dan praat je ook nog eens over bezuinigingen die de zorg voor mensen thuis – 40 procent op het budget huishoudelijke zorg! – extra hard treffen’, aldus Visscher. Wetende dat het – mild uitgedrukt – nogal onwaarschijnlijk is dat alle zorgwethouders in Nederland binnen afzienbare tijd SP’ers zullen zijn, hou je je hart vast bij hoe de uitvoering van zorgtaken er in de toekomst her en der uit gaat zien. Een voorproefje daarvan kregen we wellicht onlangs te zien in Deventer, waar de gemeente vrijwilligers en werklozen wil inzetten voor de persoonlijke verzorging – de hulp bij het wassen en aankleden – van mensen. Onder druk van de publieke opinie en na fel optreden van de SP in Deventer, nuanceerde wethouder Margriet de Jager van de lokale partij Deventer Belang het plan vlug. Zodat ze kon blijven zitten...

Oplossing: herindeling

Voor wat betreft de Participatiewet springt in het oog dat de ondersteuning van jonggehandicapten (Wajong) naar de gemeenten overgeheveld wordt. Tot nu toe zit de expertise op dat vlak bij het UWV en ook hier kun je je afvragen in hoeverre de gemeenten toe- en uitgerust zijn om die taak op zich te nemen. Immers: het blijkt in de praktijk al moeilijk genoeg om mensen zónder arbeidsbeperking naar werk te begeleiden. En wat is de remedie van minister Plasterk als gemeenten door het pakket extra taken in de problemen komen? Hou je vast: gemeentelijke herindeling. De minister is van mening dat gemeenten moeten gaan fuseren om financiële dan wel organisatorische knelpunten op te heffen. Ronald van Raak vindt dat ‘verbazend’: ‘Hoe kan dat nou? Je wil de zorg dichtbij de burgers organiseren en dat doe je door grotere gemeentes te willen? Bizar! Bovendien: herindelingen kósten juist geld, zo blijkt maar al te vaak. Het is mij totaal onduidelijk wat de visie van de minister hierop is. Of nee, ik weet het wel: de visie van Plasterk is tele-visie, want hij is vaak genoeg op tv met z’n herindelingen en z’n super-provincies.’

Zorg wordt gunst

Voor Van Raak staat er iets heel duidelijks onder de streep van deze decentralisatie-ronde. ‘Het recht op zorg verdwijnt. Zorg wordt een gunst. Zoals gezegd bepalen de gemeenten zelf hoe ze het geld uit het gemeentefonds besteden. Als je straks zorg nodig hebt, moet je naar de gemeente stappen en dan kan het zijn dat de betreffende ambtenaar nee moet verkopen, omdat er gewoonweg geen geld is.’

Alsof de onzekerheid over hoe het er allemaal uit zal komen te zien nog niet groot genoeg is; over ruim een half jaar zijn er gemeenteraadsverkiezingen en daarna zullen de gemeenteraden en –coalities er qua samenstelling anders uit zien. Ronald van Raak verwacht dat regeringspartijen PvdA en VVD lokaal afgestraft zullen worden voor hun landelijke decentralisatie-drift. ‘Maar daarmee zullen de problemen niet opgelost zijn. Alle politieke partijen, wethouders, ambtenaren én zorgwerkers zullen zitten met de problemen die dit kabinet nu veroorzaakt. Vanuit diverse gemeenten is al protest te horen, ook van PvdA- en VVD-wethouders. Ik denk dat ook vanuit de gemeenteraden meer verzet zal komen. Want let wel: het gaat niet om een partijbelang, maar om een nationaal belang. Uiteindelijk praten we niet over politiek, maar over fatsoen.’

Van Raak’s fractiegenoot Renske Leijten valt hem bij: ‘Het is de hoogste tijd om deze plannen en bezuinigingen van tafel te vegen, want de gevolgen van dit afbraakbeleid zijn gigantisch.’ Dat is ook een belangrijk signaal voor de SP-afdelingen die zich voorbereiden op de gemeenteraadsverkiezingen van maart volgend jaar. Leijten: ‘Ik hoop dat zij zich daarbij heel goed laten doordringen van de ernst van wat er gaande is.’ De partij bereidt zowel landelijk als lokaal verzet voor en is inmiddels druk doende met de ontwikkeling van alternatieven.

• Het recht op (jeugd) zorg vervalt; de gemeente beslist of en zo ja welke zorg of ondersteuning er nodig is
• Iedere gemeente heeft verschillend (jeugd)zorgbeleid, hetgeen leidt tot rechtsongelijkheid
• Een zwaarder beroep op mantelzorgers en op buren van mensen die begeleiding of ondersteuning nodig hebben.
• Kaalslag op het voorzieningenniveau; de toekomst van dagbestedingscentra of –groepen zal volledig afhankelijk van de gemeente zijn
• Onduidelijkheid over welke mensen bevoegd zullen zijn om welke zorg, begeleiding en/of ondersteuning in huis en het gezin te verlenen. Loondump en ontslagen liggen op de loer.
• De sociale werkplaatsen verdwijnen. Van de 100.000 medewerkers blijven er in het meest gunstige scenario slechts 30.000 over
• Talloze wajongers krijgen een enkeltje bijstand

• Vermoedelijk komt het recht op inkomen, opleiding en begeleiding naar werk voor mensen met een beperking te vervallen
• Voor bijstandsgerechtigden wordt het moeilijker bijstand te krijgen, streng regime wordt nog repressiever, mogelijkheden tot re-integratie komen te vervallen
• Werklozen worden meer dan nu via de constructie ‘werken met behoud van uitkering’ – dus onder het minimumloon – te werk gesteld