Vijf vragen over Mali aan Jasper van Dijk

Malinese soldaten op weg naar het front. Foto: AFP

Wat is er precies aan de hand in Mali? 'Na de val van de Libische dictator Kadaffi zijn verschillende rebellengroepen (waaronder Al Qaida) vanuit Libië naar Mali getrokken. Daar sloten zij zich aan bij de Toearegs in Noord-Mali, die strijden voor onafhankelijkheid. Deze groep (de MNLA) werd echter snel overvleugeld door de goedbewapende internationale jihadisten van Al Qaida die in de hele regio actief zijn. In Noord-Mali voerden ze een strenge vorm van sharia-wetgeving in. Vervolgens begonnen zij aan een opmars naar het zuiden, richting hoofdstad Bamako. Mede door deze ontwikkeling vond vorig jaar een staatsgreep plaats en werd de Malinese regering afgezet. Mali wordt nu met steun van de laatste restanten van het regeringsleger bestuurd door een interim-regering. Binnen enkele maanden zouden verkiezingen moeten plaatsvinden.'

Waarom is Frankrijk plotseling een militaire operatie begonnen in Mali? 'Frankrijk wil de opmars van de rebellen naar het zuiden van Mali stoppen. Daarom zijn zij eerst gestart met luchtaanvallen en deze week ook met grondtroepen. Vooral in Bamako leven duizenden Fransen. Daarnaast spelen de economische belangen in de regio een rol. Frankrijk haalt bijvoorbeeld uranium voor haar kerncentrales uit buurland Niger.'

Je zegt te vrezen dat Nederland een oorlog wordt ingerommeld. Waarom? 'Deze week heeft de Nederlandse regering aan Frankrijk toegezegd om transportvliegtuigen beschikbaar te stellen die “vooralsnog” niet naar Mali vliegen. In het debat van afgelopen woensdag heb ik daarover vragen gesteld; over het aantal vluchten, de lading en de bestemming. Ook vroeg ik wat de gevolgen zijn voor de veiligheid, zoals voor de ruim honderd Nederlanders in Mali, waaronder een gijzelaar.

Er kwam nauwelijks antwoord, waardoor instemming onverantwoord zou zijn. Daarop heeft de SP een motie ingediend, met het verzoek om meer duidelijkheid. De motie werd door alle partijen verworpen, uitgezonderd SP en Partij voor de Dieren.

Daarnaast zijn er meer fundamentele vragen die niet of nauwelijks beantwoord zijn. Wat is het doel van de Franse invasie? Moeten de rebellen alleen gestopt worden of ook verjaagd? Hoe ver reikt de opmerking van president Hollande dat Frankrijk niet vertrekt voordat Mali “veilig” is? Steunt de Nederlandse regering een dergelijke doelstelling, die ertoe kan leiden dat het westen opnieuw in een jarenlange, uitzichtloze strijd belandt? En welke diplomatieke inspanningen zijn verricht voordat Frankrijk overging tot militaire middelen? Ook op deze vragen is tot op heden geen helder antwoord gekomen.

De uitkomst van de strijd is dan ook volstrekt ongewis. Het noorden van Mali is zo groot als Frankrijk. Het is naïef om te stellen dat je dit gebied met een paar duizend militairen kunt veiligstellen. Bovendien zijn er allerlei onvoorziene gevolgen, zoals de gewelddadige gijzeling in Algerije. Nieuwe aanslagen en gijzelingen kunnen elk moment plaatsvinden.'

We kunnen Afrika toch niet aan de jihadisten overlaten? 'Zeker niet en het is duidelijk dat de jihadisten een verwerpelijke ideologie aanhangen. Maar het is de vraag of je dat vraagstuk op deze manier oplost. Het conflict in Mali is een gevolg van de oorlog in Libië waar ook westerse troepen bij betrokken waren. Nu gebeurt iets vergelijkbaars en het is de vraag waar de strijd morgen oplaait. Het heeft iets weg van een waterbed: de strijd verplaatst zich steeds naar een andere plek. Westers militair ingrijpen heeft daar de afgelopen decennia beslist geen eind aan gemaakt. De oorlogen in Irak en Afghanistan bewijzen eerder het tegendeel.

Om het probleem werkelijk op te lossen, zal je de voedingsbodem moeten wegnemen. Die hangt samen met talloze factoren, zoals de mondiale ongelijkheid, het koloniale verleden, de aantrekkingskracht van religieus extremisme en de strijd om grondstoffen. Dat vergt langdurige inspanningen en wordt niet door middel van een korte interventie beslecht. Bovendien bestrijken de jihadisten de hele Sahara, van West tot Oost Afrika. Een gigantisch gebied wat je onmogelijk (militair) kunt controleren, als je dat al zou willen.

Een snel succes van de Franse strijdkrachten zou mooi zijn voor de Malinese bevolking, maar het heeft er alle schijn van dat de invasie het begin is van een slepend conflict. Het Afghanistan-scenario komt dichterbij: jarenlange bezetting door een vreemde mogendheid, zonder zichtbare vorderingen.'

Hoe zou Nederland zich moeten opstellen in dit conflict? 'Nederland zou moeten aandringen op meer informatie over de doelstellingen, voordat de Franse interventie gesteund kan worden. Ook kan Nederland extra ontwikkelingshulp bieden. Binnenkort start een EU-trainingsmissie, bedoeld om het Malinese leger te trainen. Vooralsnog doet Nederland daar niet aan mee. Bovenal moet alles worden gedaan om een diplomatieke oplossing te vinden voor het conflict met behulp van landen in de regio, Algerije voorop.'