Maidenspeech Merkies: 'Sociale uitweg uit crisis is mogelijk'

SP-Kamerlid Arnold Merkies hield woensdag zijn maidenspeech tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen. Merkies maakte hiermee officieel zijn debuut in de Tweede Kamer.

In aanwezigheid van collega-Kamerleden en medewerkers, vrienden en familie sprak Merkies in zijn eerste termijn over een sociale uitweg uit de crisis. 'De rekening hoeft niet neergelegd te worden bij ziek, arm of oud. Dat zijn politieke keuzes.' Het nieuwe Kamerlid vroeg daarnaast aandacht voor duurzame mogelijkheden om de crisis te lijf te gaan. 'Want iets dat je afbreekt krijg je niet snel meer terug.'

Na afloop werd Merkies door Emile Roemer en veel andere collega's gefeliciteerd.

Lees hier de bijdrage van Arnold Merkies:

De afgelopen zes jaar dat ik hier in een andere rol werkte heb ik vanuit de bankjes achter in deze zaal al heel wat maidenspeeches en financiële beschouwingen voorbij zien komen. Vaak heb ik daar achter de schermen mijn bijdrage aan mogen leveren. Nu sta ik hier en ik vind het een enorme eer mijn partij, de SP, te mogen vertegenwoordigen. Er is in die zes jaar ontzettend veel gebeurd: De kredietcrisis, de eurocrisis. Maar tegelijkertijd kun je zeggen: Er is in die periode ontzettend veel níet gebeurd. Ik hoef maar naar het afgelopen week uitgekomen Global Financial Stability Report te verwijzen van het IMF, waarin staat dat vijf jaar na het begin van de financiële crisis de wereldwijde financiële sector nog weinig is veranderd. Het systeem, zeggen ze, is nog altijd veel te complex en banken kunnen makkelijk nieuwe regels ontduiken. Mijn eerste vraag aan de minister is of hij deze constatering onderschrijft?

 

Bij het aanbieden van de miljoenennota zei de minister: “De crisis wilde in de afgelopen jaren maar niet wijken. Steeds stuwde de gure economische tegenwind het water weer hoog tegen de dijken op, maar” zo zei hij, “de dijken hebben het gehouden.” Toch weer die verwijzing naar een natuurramp. In de miljoenennota zelf staat het ook: “Het aanhoudend hoge water dat de dijken aantast.” Het is de makkelijkste manier om de verantwoordelijkheid af te schuiven. Laat ik het nog maar eens voor de zoveelste maal herhalen: Dit is geen natuurramp. Het financiële stelsel en de manier waarop wij onze economie organiseren is door ons zelf bedacht. Je kunt die dijken dus zo veel versterken en verhogen als je wilt, het helpt niet wanneer je niets aan het systeem zelf verandert

Je kunt jezelf, wanneer de uitkomsten van het beleid niet zo mooi zijn als je je had voorgesteld, voordoen als slachtoffer van externe factoren. Je kunt je ook afvragen hoe afhankelijk wil je zijn van die externe factoren? Natuurlijk, wij zijn een open economie, maar inzetten op het alsmaar groter maken van onze bankensector, omdat ons financiële centrum moet concurreren met London en Dubai? We hebben een bankensector die 4,5 maal zo groot is als onze economie. Niet alleen de banken zelf zijn too big too fail, de sector als geheel ook. In de miljoenennota erkent het kabinet dat die afhankelijkheid van de financiële markten Nederland kwetsbaar maakt. “Financiële markten nemen overheden steeds meer de maat” staat er ook. Is de minister daar eigenlijk verbaasd over of had hij dat wel zien aankomen?

Vindt de minister net als wij dat speculatie aan banden moet worden gelegd om nieuwe zeepbellen te voorkomen? Welke plannen heeft hij daarvoor in petto? Vindt de minister bovendien net als wij dat het aangaan van schulden moet worden ontmoedigd? We zijn immers al veel te lang een economie die gebouwd is op schulden.

Vandaag bespreken we eigenlijk de plannen van de Kunduz-coalitie en sinds afgelopen maandag, de toevoeging daarop, Kunduz 2. Ik heb me in de media al positief uitgelaten over het laten vallen van de forenzentaks, waar wij ons al vanaf het begin tegen hebben verzet en ook over het schrappen van het liggeld in ziekenhuizen en de eigen bijdrage voor de GGZ. Maar de dekking van deze laatste twee zaken wordt gevonden door premies en eigen bijdragen. Ik maak me vooral zorgen over die toevoeging “en eigen bijdragen”. Wat betekent dit? Welke eigen bijdragen gaan omhoog? Hoe zit het met de premies? Ik kan me er nog iets bij voorstellen wanneer er een inkomensafhankelijke premie komt. Komt die er?

Een andere dekking waar ik mijn vraagtekens bij zet, heeft betrekking op oudere werknemers. Het was gisteren 8 jaar geleden dat het Museumplein vol stond om te protesteren tegen het kabinetsbeleid. Vooral oudere werknemers voelde zich in hun zekerheden aangetast. Toch werden in 2006 de fiscale faciliteiten voor VUT en prepensioen afgeschaft. En vervolgens kregen we een hele reeks van regelingen die werden ingevoerd om niet veel later weer te worden afgeschaft. Hoe kun je het dan hebben over een efficiënte en betrouwbare overheid? Zo werd de levensloopregeling ingevoerd om eind vorig jaar weer roemloos ten onder te gaan, onder gelijktijdige afschaffing van de arbeidskorting voor ouderen, de doorwerkbonus en de spaarloonregeling.

Ter compensatie kregen we vitaliteitssparen, zodat mensen zelf konden sparen om eerder te stoppen en een werkbonus om 62-plussers te stimuleren te blijven werken. In het Kunduz-akkoord werd die werkbonus alweer afgeschaft, maar kwam bovendien ook de werkbonus voor werkgevers te vervallen en de mobiliteitsbonus voor 55-plussers. Nu wordt dit in het Kunduz 2 akkoord van deze week weer gerepareerd voor 150 miljoen, maar het gat dat Kunduz 1 had geslagen in de werk- en mobiliteitsbonussen was meer dan 800 miljoen. En dan komt nu ook nog eens het vitaliteitssparen te vervallen nog voor het het eerste levenslicht ziet. De mensen worden hier horendol van. Als niemand hier meer een touw aan vast kan knopen dan begrijp ik dat heel goed. Dat is namelijk ook mijn kritiek. Om de bezuinigingen beter te kunnen verkopen worden er steeds weer nieuwe regelingen bedacht die maar een heel kort leven beschoren zijn. Nu al die maatregelen afgeschaft zijn is de vraag: Wat heeft deze coalitie in wording ouderen die willen werken eigenlijk nog te bieden? Lopen we niet het risico dat 65 en 66 jarigen hun AOW versneld verliezen, zonder dat hen perspectief wordt geboden op werk?

Maar mijn belangrijkste kritiek op het zojuist gesloten akkoord is wat er níet in staat. Heeft de PvdA hiermee niet gewoon haar akkoord gegeven aan het overgrote deel van de plannen van Kunduz 1? Hoe heeft de PvdA zo snel het verzet tegen de nullijn kunnen opgeven. Wat gaat er gebeuren met de studiefinanciering? Waar is het verzet gebleven tegen het kapot bezuinigen van de economie omwille van de 3-procentsnorm en tegen de BTW verhoging? Hebben we de PvdA nog aan onze zijde in de strijd tegen deze belasting die uiteindelijk leidt tot hogere prijzen in de winkels, die de bestedingen afremt en daarmee de economie. Ook in andere landen, Spanje, Griekenland, Italië, hebben ze er last van wanneer wij de BTW verhogen. Daardoor kunnen zij minder naar ons exporteren. Wij hebben er op ons beurt last van wanneer ze daar de BTW verhogen. Wordt het geen tijd, zo vraag ik de minister, om in Europa afspraken te maken om te stoppen met al deze BTW-verhogingen? Anders remmen we alleen maar elkaars economie af. En ten slotte: De BTW is niet progressief en werkt dus als een soort poll tax, waarbij arm en rijk evenveel betalen. Datzelfde geldt natuurlijk voor de enorme verhoging van de assurantiebelasting. Haalt dit niet de solidariteit uit het belastingsysteem?

Bovenop al die lastenverhogingen komen de bezuinigingen. Het kabinet zegt zelf in de miljoenennota: “In een economische neergang, zoals we nu meemaken, kunnen de effecten van bezuinigingen slechter zijn voor de economie dan in normale tijden” Ook het CPB waarschuwt in de macro economische verkenningen voor de gevolgen van snelle bezuinigingen. Hoe kan het dan toch, vraag ik de minister, dat het kabinet elk jaar opnieuw weer verrast is door de tegenvallende cijfers? Volgend jaar zal het kabinet weer onaangenaam verrast zijn en het jaar daarop ook, wanneer het niet in samenwerking met andere Europese landen afstapt van de harde bezuinigingspolitiek, die ook in de jaren 30 bewezen heeft niet te werken.

Ook de ongekend hoge stijging van het aantal faillissementen, sinds begin dit jaar al 1330 bedrijven, spreekt niet in het voordeel van het gevoerde beleid. Hoe verklaart de minister deze stijging, waarmee Nederland wereldwijd op de derde plaats staat na Portugal en Griekenland?

En dan heb ik het nog niet eens over de sociale consequenties. Gisteren heb ik begrepen dat dit het is voor 2013. Meer komt er niet. We hebben dus alle plannen voor 2013 compleet. Is de minister nu het beeld compleet is bereid de koopkrachtcijfers te laten doorrekenen? De koopkrachtplaatjes van Kunduz 1 laten zien dat in 2013 de verschillen tussen arm en rijk worden vergroot. Kunduz 2 draait dit niet terug. Kunnen we niet gewoon vaststellen dat de inkomensverschillen volgend jaar verder worden vergroot? Deze zijn de laatste jaren namelijk al vergroot of je nu kijkt naar de inkomens of vermogens. Na Polen zijn in Europa de vermogens in Nederland het meest ongelijk verdeeld. Wat vindt de minister van deze twijfelachtige eer? Vindt hij dat wenselijk?

Voorzitter, Drie jaar geleden begon Ewout Irrgang de financiële beschouwingen met lovende woorden over IJsland. Het was een ironische zinspeling op de lovende woorden die de OESO vlak voor de crisis had geuit over het neoliberale beleid van liberalisering en deregulering van de financiële sector. Toch wil ik ook deze keer iets positiefs over IJsland zeggen, maar nu serieus: “'Uit het verrassend snelle economische herstel van IJsland vallen belangrijke lessen te trekken”. Dat zei het IMF recentelijk. In het rapport dat ze over IJsland uitbrachten zeiden ze verder: “'IJslands volharding in de uitvoering van haar programma, de beslissing om de verliezen van de banken op de schuldeisers af te wentelen in plaats van op de belastingbetaler en de bescherming van de sociale welvaartsstaat, heeft het eiland op weg naar de redding gezet”. De werkloosheid is er in de afgelopen drie jaar gedaald van 9,3 procent naar 4,8 procent, terwijl de werkloosheid in andere landen, waaronder Nederland, juist toenam.

Het kan verkeren. Zelfs een land dat zich dankzij haar neoliberale beleid zo in de nesten heeft gewerkt dat iedereen dacht dat ze er nog decennia lang zwaar onder zouden lijden, lukt het om op een sociale manier uit de crisis te komen, onder andere door verliezen te laten neerdalen in de vermogenssfeer en juist niet door de rekening van de crisis neer te leggen bij de mensen die toch al moeilijk de eindjes aan elkaar kunnen knopen.

Een sociale uitweg uit de crisis is dus mogelijk. Daarvoor hoeven de kosten niet te worden neergelegd bij ziek, arm en oud. Dit zijn politieke keuzes. De kosten voor de zorg gaan omhoog, dus we laten mensen die ziek worden meer betalen. Dat is toch bizar. U en ik, mensen die gezond genoeg zijn om te kunnen werken, mensen die het geluk hebben van hun gezondheid te genieten, wij met z’n allen moeten de kosten betalen. Niet de mensen die de pech hebben ziek te worden. Dat is toch een kwestie van beschaving? Natuurlijk zal ik in mijn tweede termijn met een voorstel komen om die enorme verhoging van het eigen risico naar 350 euro van tafel te vegen.

Een sociale uitweg uit de crisis is mogelijk. Daarbij is het niet nodig dat bibliotheken in het hele land hun deuren moeten sluiten en dat culturele instellingen er mee op moeten houden, zoals bijvoorbeeld het metropole orkest of toneelgroep de Appel, hier in Den Haag. Op je culturele erfgoed moet je zuinig zijn. Iets dat je afbreekt, krijg je niet gemakkelijk meer terug.

Een sociale uitweg uit de crisis is mogelijk door mensen bescherming te bieden, juist in deze onzekere tijden, niet door het af te breken, zoals in het Kunduz akkoord is gedaan met de ontslagbescherming. Kan de minister beamen dat dit niet nodig was in het akkoord om Brussel tevreden te stellen? In een coalitieakkoord mag daar toch geen letter van heel blijven?

Ten slotte: Een duurzame uitweg uit de crisis is mogelijk. Ja, dat kost geld. En nee, de voordelen er van zijn niet goed in geld uit te drukken en worden daarom nogal eens door economen en financieel specialisten onderschat. Door het direct al schrappen van groene investeringen maakt het pas verloofde stel dat zometeen een coalitie wil vormen een slechte start. Ik wil daarom juist hier bij de financiële beschouwingen het belang van die duurzaamheid benadrukken. Iets dat je afbreekt, krijg je niet gemakkelijk meer terug. Dat geldt zeker voor onze leefomgeving. Ik zie er naar uit om de komende jaren samen met mijn collega’s hier in de Tweede Kamer keihard voor het behoud daarvan te gaan knokken.