Tiny Kox in Rusland: Putin wil niet winnen, hij wil zegevieren

De hele wereldpers is afgekomen op de persconferentie die ik vandaag in Moskou gaf met de collega's van de OVSE. We presenteren er onze voorlopige bevindingen over de Russische presidentsverkiezingen. Vladimir Putin is zondag door de Russische kiezers gepromoveerd van premier tot president – hoewel hij ook de afgelopen jaren al zonder twijfel de machtigst man was van het grootste land ter wereld. Zijn verkiezing wordt niet serieus betwist. Wel de manier waarop.

Ik licht toe dat internationale waarnemers niet erg geïnteresseerd zijn in wie wint maar vooral in de wijze waarop dat gebeurd. Vanuit die optiek valt er veel aan te merken op de presidentsverkiezingen hier. De keuze voor de kiezers was beperkt – sommige kandidaten waren uitgesloten –, het speelveld voor de kandidaten ongelijk – Putin kreeg driekwart van de media-aandacht – en een onpartijdige scheidsrechter werd node gemist – de voorzitter van de Kiesraad geldt als grote bondgenoot van Putin. Wil Rusland zich werkelijk committeren aan de verplichtingen die het heeft als lidstaat van de Raad van Europa en de OVSE, dan zal op al die punten structureel hervormd moeten worden. Ik zal in mijn eindrapport concrete voorstellen doen.

Suggesties die ik deed in mijn rapport over de parlementsverkiezingen van december worden in ieder geval nu serieus genomen. Het deelnemen aan parlements- en presidentsverkiezingen wordt een stuk makkelijker in de toekomst.

Ik leg ook uit dat onze rol als waarnemer beperkt is. We hebben 1000 stembureaus gevolgd. Dat is aanzienlijk – maar in dit land zijn 100.000 stembureaus. Veel belangrijker is volgens ons de rol die binnenlandse waarnemers dit keer gespeeld hebben. Veel jonge mensen hebben zich na het gedoe in december en de grote protestdemonstraties aangemeld om waar te nemen. Ik heb er heel wat ontmoet zondag toen ik langsging bij een fiks aantal stembureaus in Moskou en mijn collega's hebben elders in het land ook veel uitermate assertieve nieuwe waarnemers aangetroffen.

Dat heeft eraan bijgedragen dat het op verkiezingsdag vaak erg lang duurde voordat er met het tellen van de stemmen begonnen kon worden. Veel waarnemers waren nu Pietje Precies en wilden alles gecheckt hebben. Zoals Ludmilla Alexeeva, de 82-jarige mensenrechtenactivist die van het Europees Parlement de Sacharovprijs kreeg. Ik tref haar in één van de stembureaus. Ze heeft verdacht veel groepjes kiezers zien stemmen die elders wonen, ver weg. Ze hebben echter de vereiste papieren, dus protesteren kan niet. Na te hebben gestemd verdwijnen ze, naar een kermis in de buurt om daar een glas aangeboden te krijgen. Tja.. Ik wens Ludmilla, die ik al zo vaak in Rusland ben tegengekomen, veel sterkte in de rest van de nacht. Ik moet terug naar onze centrale post om rapporten van onze waarnemers in ontvangst te nemen.

Zij melden dat tellen van de stemmen vooral ook lang duurde omdat stembureaus hun zaken niet op orde hadden. Of dit keer nieuwe voorzitters hadden, nadat 30 procent na de verkiezingen van december werd afgedankt door de voorzitter van de Kiesraad. In 30 procent van de gevallen is volgens ons het voorgeschreven protocol niet gevolgd. Enkele malen lijkt het dat er stembiljetten zijn toegevoegd. Af en toe gaan de deuren dicht voor onze waarnemers. En de webcams die in 100.000 stemlokalen op last van Putin zijn geïnstalleerd, functioneren in ieder geval niet optimaal als de uitslag van de verkiezingen wordt aangekondigd. Bij elkaar teveel klachten en mankementen. Veel te hoog om van fatsoenlijke verkiezingen te kunnen spreken. Zo moeilijk is het in essentie niet, gewoon elke uitgebrachte stem te tellen, toch?

Maar dit land is geen gewoon land. Putin wil niet zomaar winnen maar echt zegevieren. Dat zegt ie ook, als hij na de eerste voorlopige uitslagen bij het Rode Plein zijn overwinning aankondigt. De massaal opgetrommelde aanhang juicht – de oppositie spreekt er schande van. Volgens sommigen heeft Putin met hulp van de voorzitter van de Kiesraad een vracht stemmen gestolen. Anderen hekelen de gang van zaken vóór de verkiezingen. En maandag wordt er al volop gedemonstreerd. Ik kan daar niet bij zijn, het vliegtuig wacht. Maar één ding is zeker: de verkiezingen zijn voorbij, de strijd om eerlijke verkiezingen is pas begonnen. En dat is heel goed.