Onderwijsbegroting: mooie woorden, maar hard bezuinigen

Bij de behandeling van de onderwijsbegroting deze week had het kabinet veel mooie woorden over hoe het onderwijs verbeterd moet worden. In praktijk wordt per saldo honderd miljoen euro bezuinigd. SP-Kamerlid Manja Smits: ‘De mooie woorden zijn niet meer dan een lippendienst. Van verbeteringen is geen sprake, van bezuinigingen wel.’

De miljoenenbezuiniging op kwetsbare kinderen stuitte Smits het meest tegen de borst. Zij noemde de bezuiniging dom en asociaal. ‘Kinderen die net wat extra zorg nodig hebben zijn hiervan de dupe. Zij komen niet meer mee in de klassen die dankzij het kabinetsbeleid steeds groter worden.’

Smits deed tijdens het debat verschillende voorstellen om de macht van de managers in het onderwijs te breken. Zo wil zij dat er geen belastinggeld meer gaat naar de verenigingen voor managers en bestuurders in het onderwijs, de zogenaamde sectorraden. Ook stelde Smits voor om onderwijsgeld niet langer naar grote besturen, maar naar individuele scholen te laten gaan. Tot slot deed zij een voorstel om de bezuinigingen in het basisonderwijs tegen te houden.

Volgens Smits is het onderwijs slechter af met het nieuwe kabinet: ‘De grote ambities voor het onderwijs staan in schril contrast met de daden. De enige concrete maatregelen zullen zorgen voor een verzwakking van het onderwijs.’ Smits doelt op het bevriezen van de lerarensalarissen en de invoering van prestatiebeloning. ‘De meeste leraren gaan er netto op achteruit, terwijl sommigen een bonus krijgen. Het is een recept voor scheve ogen en willekeur. Vooral omdat staatssecretaris Zijlstra geen idee heeft over hoe je aantoont dat de ene leraar beter is dan de andere.’

De volledige inbreng van Manja Smits in het debat Daar staan we dan met een nieuwe minister. Ze is dolenthousiast. Ze heeft ambitie, en wil goede dingen doen in het onderwijs.

Maar ambities en mooie woorden zijn ons hier niet vreemd. Ik wil de minister en de staatssecretaris vandaag graag voorstellen aan drie mensen. Peter, directeur van een basisschool. Zoe, een meisje van 8 en Ibrahim, leerling in het middelbaar beroepsonderwijs. Wanneer zij tevreden zijn over het onderwijsbeleid van deze regering, krijgt u van mij een pluim.

Want van wie is onderwijs eigenlijk? Volgens de SP is het onderwijs van de mensen die er direct mee te maken hebben: leraren, leerlingen en ouders. Niet van managers en bestuurders. De laatste jaren hoorden we mooie woorden over het onderwijs teruggeven aan de leraar, en het kind centraal stellen. Toch blijven de daden daarbij al tijden achter.

Premier Rutte zei dat de leraar zijn vak terugkrijgt. Heel goed. Wij zijn benieuwd naar de concrete plannen, misschien kan de minister ons vertellen hoe het gaat gebeuren. Krijgen leraren meer te zeggen op school? Gaan we de macht van de schoolbesturen inperken? Gaan we eindelijk stoppen met de vertegenwoordigers van de werkgevers te subsidiëren en dat geld rechtstreeks in de klassen stoppen? De SP ziet reikhalzend naar de voorstellen uit.

Leraren Dit nieuwe kabinet zou een keerpunt in kunnen zijn. We kennen de VVD als een partij met een grote mond over het onderwijs: investeren! We kennen het CDA als een partij die zich uitspreekt voor de school als gemeenschap. Samen! Deze minister lijkt een beetje de Emile Ratelband van de Nederlandse politiek: we horen grote woorden over presteren, excelleren, verbeteren. Ambitie! Tjakka! Dat klinkt natuurlijk geweldig. Maar gratis is het niet.

En wat zegt de minister in het eerste interview dat ze geeft? Leraren moeten niet zo klagen. Peter, schooldirecteur, stuurde mij een email, een paar weken geleden. 'Volgens Mevr. Bijsterveld moet de klaagcultuur eens ophouden binnen het onderwijs en we moeten aan het werk. Ik ben 58 jaar, directeur en voor €2400,- per maand werk ik me een slag in de rondte om de school goed te laten draaien. Dat doe ik graag, maar opmerkingen als ze moeten niet zeuren en ondertussen ons met een kluitje in het riet sturen geeft geen pas. Dit is een reactie van iemand die met hartstocht, naast zijn directietaken nog 3 1/2 dag voor de groep staat zoals zo velen, en dat is in de praktijk veel meer aan de orde dan de klaagcultuur.

Minister, Peter is geen zeur. Peter is een hardwerkende Nederlander, waar uw collega in Vak K zo gek op is. En zoals Peter zijn er tienduizenden in dit land. Mensen in het onderwijs die zich een slag in de rondte werken. Wat heeft u hen te bieden?

Nederlandse leraren werken het hardst van alle leraren in de rijke landen. Ze hebben de grootste klassen en geven de meeste uren les. We weten allemaal dat het lerarentekort een van de grootste bedreigingen voor het onderwijs is, de komende jaren. We weten dat een kwart van de lessen in het voortgezet onderwijs door onbevoegde leraar wordt gegeven. We weten dat het heel moeilijk is om goede mensen in het onderwijs te krijgen en te houden. En wat voor oplossing heeft deze nieuwe, ambitieuze regering: de salarissen worden bevroren. Geen cent erbij voor de leraren, dit jaar.

Geen voorstellen om de klassen kleiner te maken, ondanks het verkiezingsprogramma van de VVD. Geen voorstellen om leraren de tijd te geven hun werk goed te doen. Geen voorstellen om in het voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs de macht van het management in te perken. Geen voorstellen om de leraar te bevrijden van de verstikkende controledift.

Het meest ambitieuze dat deze regering voor leraren wil doen, is het invoeren van het prestatieloon. Das dom. Een prestatieloon dat betaald wordt door de andere leraren in de school, wier salaris dit jaar is bevroren. Ik wil graag van de staatssecretaris weten hoe hij denkt dit te kunnen uitvoeren. Op welke gronden gaat u mensen meer geld geven? Of laat u dit over aan de schoolleiding? Ik ben benieuwd.

Kwaliteit van ons onderwijs De vooruitzichten voor het Nederlandse onderwijs zijn niet rooskleurig. We dalen op de internationale lijstjes. Veel leerlingen verlaten school zonder diploma. Duizenden kinderen krijgen les op een school waar de kwaliteit onder de maat is, volgens de onderwijsinspectie.

Het vorige kabinet heeft verbeteringen voor taal en rekenen ingezet en werk gemaakt van het aanpakken van zwakke scholen. Dat is goed, maar niet genoeg. Onze leraren zijn de belangrijkste sleutel voor het verbeteren van ons onderwijs. De andere sleutel is geld.

En daarvoor hoeven we bij dit kabinet niet aan te komen. Er wordt per saldo 100 miljoen bezuinigd op ons onderwijs. Bezuinigen op onderwijs is dom. Het onderwijs heeft de crisis niet veroorzaakt. Het is dan ook onterecht dat de rekening daar wel neergelegd wordt.

Zorgleerlingen Op één plek komt de rekening van de crisis knetterhard aan: bij de leerlingen die extra zorg en aandacht nodig hebben. Zoe is een meisje van 8. Ze heeft het naar haar zin op school, een school voor speciaal basisonderwijs. Zoe is licht verstandelijk gehandicapt en heeft ADHD. Haar moeder schreef me het volgende: "Nu gaan ze fors bezuinigen op het rugzakje, en is er niet genoeg tijd om haar de aandacht en de begeleiding te geven die zij zo hard nodig heeft om op deze school te kunnen blijven. Wij zijn zeer tevreden over deze school, en het zou ons veel pijn doen als zij weer zou moeten verkassen naar een andere school. Dat zou dan school nummer 4 worden. Wie waarborgt de toekomst van onze kinderen? Ieder kind heeft recht op goed onderwijs, maar we hebben het ook over een eigen plek op school, veiligheid , vertrouwen en vriendschap. Dat wordt ze ook ontnomen."

Zoe, haar klasgenootjes en alle andere kinderen die extra zorg nodig hebben, moeten de komende jaren 300 miljoen euro gaan inleveren. 300 miljoen! Dat zijn zo'n 5000 leraren die deze kinderen nu begeleiden, of zo'n 16000 kinderen in het speciaal onderwijs. Die kinderen houden niet ineens op te bestaan.

En dat terwijl er onder het vorige kabinet al een behoorlijke kaalslag was ingezet. Onder de titel van het zogenaamde passend onderwijs werd al aangestuurd op een stevige bezuiniging op het speciaal onderwijs, de scholen voor kinderen met een handicap. Meer kinderen met een handicap moesten van de vorige regering naar de gewone scholen, zonder dat daar extra geld voor kwam. Op de website www.passendonderwijspastniet.nl hebben inmiddels meer dan 4000 mensen hun handtekening gezet tegen dat onzalige plan.

Legt u maar uit aan Zoe dat het helemaal niet zeker is dat er de komende jaren een goede plek voor haar is. Ik kan dat niet. Voor kinderen als Zoe is het belangrijk dat school een veilige, vertrouwde plek is. Dat het niet elke jaar gissen is, of er nog genoeg geld voor is. Dat het speciaal onderwijs altijd beschikbaar is voor alle kinderen die dat nodig hebben. En dat ze op gewone scholen genoeg hulp en begeleiding krijgen.

Volgens de SP is dit de grootste, grofste en meeste schandalige onderwijsbezuiniging in jaren. De mooie woorden over presteren en ambitie gelden kennelijk alleen als je slim en gezond bent. Minister van Bijsterveldt, zie af van deze domme en asociale bezuiniging.

Bezuinigingen basisonderwijs Op de gewone basisscholen zijn de klassen het afgelopen jaar groter geworden. Dat is een rechtstreeks gevolg van de bezuinigingen die door het vorige kabinet zijn doorgevoerd. Wij hebben onderzoek gedaan onder 150 basisschooldirecteuren. Daaruit blijkt dat de bezuinigingen die bedoeld waren voor het bestuur en management van scholen, rechtstreeks zijn doorgesluisd naar de klassen. Graag overhandig ik de minister het onderzoek. Graag hoor ik haar reactie op de aanbevelingen die erin staan. Nog liever hoor ik van haar dat ze de bezuinigingen ongedaan gaat maken. Als ze daar een steuntje in de rug voor nodig heeft, dien ik graag zelf een voorstel in.

MBO Een ander deel van het onderwijs waar de bezuinigingen hard aan zullen komen is het beroepsonderwijs. Het regeerakkoord heeft het over 170 miljoen euro, de komende jaren. Dat geld wordt bezuinigd doordat mensen die boven de 30 nog een opleiding gaan doen, die zelf moeten gaan betalen.

Het is de zoveelste bezuiniging in de rij voor mensen die op latere leeftijd een diploma willen halen. De inburgering wordt door dit nieuwe kabinet bijna helemaal wegbezuinigd. Op het tweedekansonderwijs is vorig jaar al een grote bezuiniging ingezet, en daar wordt dit jaar mee doorgegaan. Nu ook nog deze maatregel.

Ik zou de minister willen verzoeken hiermee te stoppen. Ook mensen die later in hun leven iets willen leren, moeten daar de mogelijkheden voor krijgen. En als de minister hiermee doorgaat, wil ik van haar de garantie dar ze nooit meer de woorden 'leven lang leren' in de mond neemt.

De derde persoon die ik u wil voorstellen is Ibrahim. Hij stond hier afgelopen voorjaar op het plein voor de Tweede Kamer, samen met tientallen andere leerlingen uit het middelbaar beroepsonderwijs. Ibrahim voerde actie. Voor meer les. Of eigenlijk, voor les. Ook op zijn school was het onderwijs veranderd in lesarm onderwijs, waarbij je zelf maar moest uitzoeken wat je wanneer deed en of er een leraar was. Ook bij hem op school was niemand daarop aan te spreken: zijn leraren wilden dit ook niet en het management gaf niet thuis.

Ibrahim stond hier terecht. Op veel scholen voor beroepsonderwijs is het een bende. Niet omdat de docenten geen les willen geven of omdat de leerlingen geen les willen krijgen. Het is een bende omdat fusies hebben geleid tot megascholen, waarin docent en leerling uit het oog zijn verloren. Het is een bende omdat een veel te groot deel van het geld blijft hangen bij bestuurders die liever een mooi kantoor hebben dan goede klaslokalen, liever een mooie auto dan een goede docent. Ook in het middelbaar beroepsonderwijs zitten zakkenvullende bestuurders die meer verdienen dan deze minister, sterker nog, meer dan de minister president. Gister is een voorstel van collega Van Dijk aangenomen voor een maximumsalaris in het onderwijs. Wanneer komt u met deze wet?

Het was dus ook niet zo gek dat deze bestuurders stonden te springen van enthousiasme toen deze minister, toen staatssecretaris, het competentiegericht onderwijs wilde invoeren. Waar goed bedoelende mensen achter bureaus het zagen als een kans het onderwijs te verbeteren, zagen zij het als een kans het onderwijs voor minder geld te geven. Minder les, minder docenten met een diploma. Leerlingen en docenten zien het niet zitten. Goh. Gaat deze minister de geschiedenis in als de eerste minister na de commissie Dijsselbloem die twee onderwijshervormingen oplegde zonder draagvlak, namelijk het competentiegericht onderwijs en het zogenaamde passend onderwijs? Dat lijkt me geen opbeurend vooruitzicht. Dat moet zelfs voor deze Ratelband-minster moeilijk zijn om met mooie woorden weg te poetsen.

Tot slot, voorzitter, twee dingen. Nog steeds verplichten sommige scholen borg voor hun gratis schoolboeken. Gaat de minister hier een einde aan maken door scholen echt sancties op te leggen als ze dat doen?

Dan, de inhuur van externen. Het ministerie van onderwijs gaat ruimschoot heen over de afspraak dat maximaal 10% van de personeelskosten mag gaan naar externe ingehuurde mensen. Wat gaat u doen om op die 10% te komen?

Ibrahim stond hierbuiten, hij wil les. Zoe ook. Haar moeder hoopt dat ze gewoon op school kan blijven. Voor hen beiden geldt dat een goede school de rest van hun leven makkelijker maakt, en leuker. De essentie van onderwijs is dat wat er tussen leraar en leerling gebeurt in het klaslokaal. Al het andere is daaraan ondergeschikt. Een goede leraar kan Zoe en Ibrahim bijbrengen hoe leuk het is om dingen te weten. Daarom werkt Peter werkt zich in het zweet en baalt hij ervan als 'ie wordt weggezet als een klagende zeur. En daarom moeten we alles op alles zetten om deze mensen te helpen. Ik ben bang dat dit kabinet dat niet gaat doen.