Van Bommel is waarnemer in de Oekraïne: dag 1
Harry van Bommel is als verkiezings-waarnemer in de Oekraïne. Voor de website van de SP houdt hij een dagboek bij.
"In Kiev ligt flink wat sneeuw en ook hier lijkt het zout op. Gelukkig heb ik schoenen met noppen gekocht om mij veilig te kunnen bewegen. Die les heb ik wel geleerd bij mijn vorige verkiezingswaarneming in Moskou."
Aankomst op het vliegveld van Kiev
Direct na aankomst is er een briefing over het technische proces van de waarneming. Dit keer betreft het niet allen het stemmen maar ook het openen van de stemlokalen, het tellen en ten slotte het overbrengen van de uitgebrachte stemmen naar het centrale stembureau. Voor elke fase is er een apart formulier. Bij de eerste ronde was er in elke fase een score van meer dan 90% die gold als ‘goed verlopen’. In die ronde gingen er 357 waarnemingsteams op pad, nu zijn dat er maar 271.
We worden geacht in 10 stemlokalen het stemmen waar te nemen en dan voor minimaal een half uur. De prognose is dat we vanaf de opening van de lokalen om 7.15 uur tot de sluiting om 20.00 uur met het stemmen zelf bezig zijn. Dan volgt het tellen en het overbrengen van de stemmen. De klus zal rond middernacht zijn geklaard. De procedure is uitgebreider dan enkele jaren terug in Rusland en dat is goed. Oekraïne werkt ook beter mee dan Rusland deed. Ik verwacht dat de waarneming geen problemen gaat opleveren.
De technische briefing wordt verzorgd door mensen van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, de OVSE. Het feit dat ik hier ben als lid van de parlementaire assemblee van de NAVO doet niet ter zake. Er zijn ook waarnemers van het Europees Parlement en de Raad van Europa. De procedures is voor alle waarnemers hetzelfde. Na het technische deel worden we bijgepraat door een panel van leden van NGO’s en de media. Zij leggen uit hoe de exit polls zijn georganiseerd en wijzen ons op mogelijke problemen. Eén van de verwachte problemen is dat kandidaten dicht bij elkaar zullen eindigen en dat het daarom riskant is om te vroeg met een exit poll te komen. Zo loop je het risico dat de verliezer wordt gefeliciteerd als winnaar. Sommige exit polls verschillen minder dan 2,5% van de uiteindelijke uitslag. Het verschil tussen beide kandidaten zou in deze beslissende ronde nog wel eens kleiner kunnen zijn, zo luidt de verwachting.
Ons wordt op het hart gedrukt erg precies te zijn met het doorgeven van het aantal kiezers dat gedurende de waarneming een stem uitbrengt. Die aantallen worden in grafieken ondergebracht en geëxtrapoleerd tot de verwachte opkomst van die dag. De presidentskandidaten zelf komen, anders dan aangekondigd, niet naar de briefing. Ze hebben natuurlijk wel iets beters te doen. Wel komen hun vertegenwoordigers in de centrale kiescommissie. De vertegenwoordiger van Timosjenko wijst ons op een wet die juist deze week van kracht is geworden en die invloed kan hebben op het verloop van de verkiezingen.
Een pro-Timosjenko bijeenkomst in Kiev Voorheen moest er bij de lokale kiescommissies een quorum worden gehaald om de verkiezingen rechtsgeldig te maken. Waren er onvoldoende leden voor de kiescommissie aanwezig dan konden in dat stemlokaal geen verkiezingen worden gehouden. In het verleden had dat nog wel eens problemen gegeven. Als een partij zijn leden van de kiescommissie niet liet opdagen in een regio waar men toch weinig stemmen verwachtte, dan kon zo het stemmen worden gefrustreerd. Met een nieuwe wet is het quorum afgeschaft. Dat levert weer het probleem op dat er in lokale kiescommissies mogelijk maar één partij is vertegenwoordigd. In het oosten wonen bijvoorbeeld overwegend etnische Russen en is de partij van Janoekovitsj oververtegenwoordigd. Kiescommissies die slechts uit leden van één partij bestaan, kunnen natuurlijk makkelijker frauderen. Timosjenko heeft dan ook moeite met de nieuwe wet en al aangekondigd dat ze geen genoegen zal nemen met een fotofinish.
Na de briefing loop ik terug naar mijn hotel en val ik met mijn neus in de boter. Op een plein vlakbij zal Timosjenko even later spreken. Daar wil ik wel wat langer voor in de kou blijven. Voor ze spreekt, voert een patriarch het woord en wordt er gezongen. Ik schat dat er zo’n 1500 mensen zijn, heel erg druk vind ik dat niet. Wel zijn er veel vlaggen en borden met een rood hart erop; het logo van Timosjenko.
Aanhangers van Timosjenko
Opvallend is dat geen van de sprekers applaus krijgt. Kennelijk is dat hier niet de gewoonte. Timosjenko is zoals altijd volledig in het wit en oogt met haar opvallende kapsel als een bijzondere verschijning. Hier op het plein tref ik ook NOS-verslaggeefster Kysia Hekster. Ze is een dag eerder aangekomen en komt net van de bijeenkomst van Janoekovitsj. ‘Daar was het veel drukker en veel leuker’ zegt ze. Ik had daar ook nog wel even willen kijken maar ik heb geen tijd meer.
Timosjenko spreekt de mensen toe
In de avond heb ik een afspraak met de Nederlandse ambassadeur Wolthers en zijn eerste secretaris Pieter van Vliet voor een briefing en een maaltijd. Ambassadeur Wolthers was voorheen Chef de Poste in onder meer Polen en Roemenië. Hij kent de verhoudingen en cultuur in de landen van Oost Europa dus goed. Bij de briefing is ook professor Hans Schmeets uit Limburg. Hij doet zo’n vier waarnemingen per jaar en kan daar gedetailleerd over vertellen. Naast het deeltijdhoogleraarschap in Maastricht is hij tevens werkzaam bij CBS in Heerlen en auteur van het boekje ‘vertrouwen in onderzoek naar verkiezingen.’ Hij weet te vertellen dat de OVSE eens met grote ogen stond te kijken bij een verkiezingswaarneming in Nederland omdat er bij ons met volmacht kan worden gestemd. Dat is niet helemaal betrouwbaar omdat je natuurlijk nooit kunt controleren of de gevolmachtigde kiezer ook daadwerkelijk de stem uitbrengt op de kandidaat of partij van keuze van de eigenlijke kiezer. Moeten we dat nu gaan wijzigen? Ik weet het niet.
Voor we aan tafel gaan, bel ik nog snel even naar huis. Maurits (5) neemt tegenwoordig de telefoon heel keurig met voor- en achternaam op en hij is blij me te horen. Hij weet dat ik drie dagen weg ben en als ik zeg dat er hier veel sneeuw ligt, wil hij maar één ding weten: kun je er een sneeuwpop maken? "Ja" zeg ik "dat kan, maar ik heb er helaas geen tijd voor". Ik beloof hem wat foto’s te maken zodat hij een vleugje Oekraïne kan opsnuiven. Enkele jaren terug was ik voor de OVSE-zomervergadering in Kazachstan met ons Eerste Kamerlid Eric Smaling en daar kregen we een promotie-DVD over het land. Die hebben Maurits en ik samen bekeken en hij wilde meteen op vakantie naar het land. Wellicht gaat het met Oekraïne ook wel zo. Zeker als ik morgen in Odessa ook wat plaatjes schiet.