Dagboek: Ewout Irrgang in Congo en Rwanda (Slot)

Van 3 tot en met 10 januari neemt SP Kamerlid Ewout Irrgang met een Kamerdelegatie deel aan een reis naar Congo en Rwanda. Irrgang zal in deze landen onder meer spreken met regeringsleiders, parlementariërs en vertegenwoordigers van diverse ontwikkelingsorganisaties. Daarnaast zal hij een bezoek afleggen aan de VN-macht in Congo (MONUC) en vluchtelingenkampen. In dit dagboek doet hij verslag van zijn reis.

Laatste toevoeging: 9 januari 12:00 uur

Zondag 3 januari

Aankomst in Kinshasha, de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo. We zijn te laat en daarom gaan we gelijk door naar een diner op de Nederlandse ambassade. We krijgen gelukkig politiebegeleiding en daardoor kunnen we goed doorrijden! Ontelbaar veel mensen op straat. Vaak lopend, of met met handeltjes op straat bij kleine vuurtjes.

Bij het diner lijkt de schrijnende armoede van Congo opeens weer ver weg. We spreken met parlementariërs van regering en oppositie. Congo is altijd arm geweest. Maar na de onafhankelijkheid van België werd het land nog verder uitgewoond door dictator Mobutu. Daarna volgde een vreselijke oorlog met onder andere buurland Rwanda.

Het land krabbelt nu weer een beetje omhoog. Maar in het oosten zitten nog steeds veel rebellen. Tot voor kort steunde Rwanda de rebellen van Nkunda (CNDP) en Congo de FDLR rebellen in het oosten van het eigen immense land. De FDLR heeft het op Rwanda voorzien. In de jaren negentig pleegden zij de genocide op de Tutsis maar werden verdreven door de huidige regering van Rwanda. Vorig jaar zijn Rwanda en Congo plotseling samen gaan vechten tegen de FDLR. De rebellen van Nkunda zijn officieel opgenomen in het Congolese regeringsleger.

Er valt wel iets op bij het diner. Volgens de Congolezen is Rwanda onder andere gaan samenwerken met Congo doordat Nederland de ontwikkelingshulp via een bijdrage aan de begroting van Rwanda stopte. Minister Koenders wilde dat aanvankelijk niet toen SP, VVD en CDA daarvoor pleiten. Maar Koenders ging om onder druk van de Kamer en een VN rapport waarin stond dat Rwanda Nkunda steunde. Ik ben benieuwd hoe ze hier in Rwanda tegenaan kijken.

Maandag 4 januari Om zeven uur in de ochtend vertrekken we naar het vliegveld van de VN voor de reis naar Bukavu. Bukavu licht in Zuid Kivu in het oosten van Congo. Het enorme Kivu meer is een plaatje naast al het overweldigende groen. Steek hier een stok in de grond en hij groeit.

In de middag gaan we kijken bij een wegherstel project van Nederland. Het is maar een kilometer of twintig er naar toe maar die is nog niet herstelt. De ene na de andere diepe kuil. Je haalt misschien twintig kilometer per uur. Soms spoelt de weg gewoon weg door de regen. Goede wegen betekent meer kans voor boeren om hun producten te verkopen en minder hongersnood. Er komt hier geen asfalt maar straks ruim 50 km per uur rijden is al twee tot drie keer zo snel als nu.

Op de terugweg bezoeken we ook een mooi project van ICCO om boeren betere landbouwzaden te geven. Ook geven zij hulp aan vrouwen die verkracht zijn. We rijden ook over een nieuwe Chinese weg. In het nieuwe Afrika timmert China flink aan de weg. Dat heeft duidelijk ook goede kanten.

In Bukavu bezoeken we de VN vredesmacht Monuc. Er is veel kritiek gekomen op de logistieke steun die Monuc gaf aan de acties tegen de FDLR. NGO's (ontwikkelingsorganisaties) wezen terecht op het grote aantal burgerslachtoffers en de vele mensenrechtenschendingen. In Bukavu spreken we een Pakistaanse VN generaal. Hij vind dat het ook veel heeft opgeleverd omdat de FDLR veel verliezen heeft geleden. Ik heb daar mijn twijfels bij.

Dinsdag 5 januari Bij het ontbijt krijgen we een briefing van Congolese medewerkers van de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Cordaid. Ze vertellen ons enthousiast over hun werk in het district Shabunda. In ruil voor subsidies worden daar de slechte wegen, scholen en klinieken van de staat verbeterd. De lokale gemeenschap helpt hen bij het controleren of de leraar bijvoorbeeld ook op school verschijnt. De Congolezen zijn zeer bevlogen, wat ik in Nederland nog wel eens mis bij NGO's. Het leven verbeteren van gewone mensen, daar gaat het uiteindelijk om.

Daarna vertrekken we over een door de Chinezen opgeknapte weg waar we desondanks niet meer dan een kilometer of dertig per uur halen. In het dorpje Mugogo bezoeken we door Nederland gefinancierde opslagplaatsen voor een lokale markt, een veemarkt, en een project om boeren te helpen slimmer te produceren. Overal staan zingende dorpelingen ons op te wachten en lijken oprecht dankbaar.

In de middag bezoeken we Walungu waar Nederland een rechtbank, politiebureau en dorpshuis financiert. Ook hier een zeer warme ontvangst.

Na Walungu nemen we een helikopter naar Goma waar we aan het einde van de middag aankomen. Goma is een paar jaar geleden bijna begraven onder de lava. Hier is alles grauw van de lava. Een heel verschil met Bukavu.

Woensdag 6 januari Goma bruist van de mensen als we vroeg in de ochtend naar onze afspraak met de vice-gouverneur van Noord-Kivu vertrekken. Tussen de schrijnende armoede van Goma staat de paradijselijke residentie aan het Kivu-meer. De gouverneur wil duidelijk geen diplomatieke rel veroorzaken als ik hem vraag naar de vermeende betrokkenheid van Burundi bij wapenleveranties aan de FDLR. Hij stel zelfs dat als het waar is, dat hij niet gelooft dat dit de officiële politiek is van Burundi.

Mij lijkt het onwaarschijnlijk dat als zelfs het hoofd van de veiligheidsdient hierbij betrokken is, dit niet bekend is bij de Burundese regering. De beschuldigingen komen van VN-experts. Ik heb er al Kamervragen over gesteld. De SP vind dat je in dit soort landen geen hulp door middel van een bijdrage aan de begroting moet geven. Veel te riskant, het kan ook op een andere manier. Minister Koenders moet de Kamervragen nog beantwoorden, maar weigert tot nu toe de begrotingssteun stop te zetten.

Aan het einde van de ochtend bezoeken we het Congolese leger. Dit zijn soldaten van de marine (Congo heeft nog geen marine schepen!). De NGO 'Search for Common Ground' geeft een training aan de soldaten die we bezoeken. Ze proberen de soldaten te overtuigen dat ze vrouwen niet moeten verkrachten. Alleen al in Noord-Kivu werden in de eerste helft van 2009 volgens de officiele registratie bijna 13.000 vrouwen verkracht. De soldaten geven hier alleen maar sociaal wenselijke antwoorden. Na afloop vraag ik aan de NGO of ze aanwijzingen hebben dat het werkt. Volgens hen zeggen de vissers waar ze vlakbij gelegerd zijn dat het sexueel geweld en lastig vallen is afgenomen.

We lunchen met een Nederlander die boeren met een NGO helpt om kunstmest te gebruiken. Kivu is zeer vruchtbaar, maar de grond raakt zonder kunstmest uitgeput. De opbrengst is zo laag dat je beter rebel kan worden. Zo leidt armoede tot oorlog. Vandaar dat hij graag spreekt over kunstmest voor vrede. De opbrengst kan met kunstmest vervijfvoudigen. Een mooi initiatief.

In de middag bezoeken we een comptoir (handelshuis) in grondstoffen. De mijnen worden gebruikt door rebellen om hun oorlog te financieren. Ze zijn boos, want volgens hen hebben de VN en de NGO 'Global Witness' die hierover schrijven het mis. Hoewel dit zeker niet voor alle mijnen zal gelden. voeden sommige mijnen ongetwijfeld de oorlog.

Aan het einde van de middag spreken we een aantal mensenrechtenactvisten van Synergie des Femmes. Ze zijn vernietigend over de acties tegen de FDLR. Volgens hen leidt het alleen maar tot verspreiding van de FDLR en meer wraakacties door middel van het platbranden van huizen en verkrachtingen. Het is zo'n mooi land en tegelijkertijd zoveel verschrikkingen.

Vanavond hebben we nog een informeel diner met een aantal mensen die we ontmoet hebben. Morgenochtend rijden we naar Rwanda.

Donderdag 7 januari Vanaf ons hotel in Goma is het maar een paar honderd meter naar de grens met Rwanda. We moeten lopend de grens over. Je merkt het meteen dat je in Rwanda bent. In plaats van de puinhoop van Congo is alles hier picobello geregeld. In plaats van de smerige plastic zakken is Rwanda brandschoon. Plastic zakken zijn zelfs verboden. Een goed idee voor heel Afrika dat bijna stikt in rondzwervende plastic zakken?

De Nederlandse ambassade in Rwanda brieft ons eerst over hun analyse van de politieke situatie. Naar mijn gevoel hebben de ambassade en de Nederlandse regering de neiging teveel te kijken naar de hoge economische groei. Rwanda doet het in die zin inderdaad heel goed. Maar Rwanda is ook een eenpartijstaat waar steeds minder ruimte lijkt te zijn voor kritiek.

De regering wordt geleidt door de voormalige Tutsi rebellen van Kagame. Zij verjoegen in 1994/ 95 de regering van Hutu extremisten die de genocide pleegde. Een kleine miljoen mensen, vooral Tutsis, werden als beesten volgens een vooropgesteld plan afgeslacht. Die pikzwarte geschiedenis hangt nog steeds als een donkere wolk boven het land. Verzoening is officiële politiek. Maar dat betekent wel dat slachtoffers wiens hele familie is afgeslacht voor hun ogen nu soms letterlijk naast de moordenaars moeten wonen.

In de middag bezoeken we een demobilisatie en re-integratie kamp voor ex-FDLR strijders. Rwanda probeert ze terug te lokken uit het Congolese oerwoud en terug te brengen in de Rwandese samenleving. We spreken de oud-strijders maar hun antwoorden lijken ingestudeerd.

Aan het einde van de middag bezoeken we Virunga National Park waar de gorilla's leven. In plaats van dat we gorilla's zelf zien praten we op het hoofdkwartier over hoe de bevolking te betrekken bij de bescherming van de gorilla's. Want grond is schaars in Rwanda en het park groot. Doordat de omliggende dorpen nu vijf procent van de kaartopbrengst krijgen (500 dollar per kaartje) zien zij bescherming nu ook als hun belang. Een lokale gemeenschap is zelfs eigenaar geworden van een luxueuze eco-lodge. Pas op met boeken, want een overnachting kost 1500 dollar. Als SP'er vind ik het wel mooi dat de allerarmsten van de wereld zo allerrijksten uit persen! Met de gorilla's gaat het nu goed, hun aantal is flink gestegen.

De reis naar Kigali door het prachtige Rwandeze landschap van duizend-en-een heuvels duurt langer dan verwacht. We schuiven laat aan bij het diner op de Nederlandse residentie. We moeten morgen nog vroeger op omdat president Kagame de afspraak vervroegd heeft. Ik ben heel erg benieuwd.

Vrijdag 8 januari Vroeg op. We beginnen de dag met een gesprek met de ministers van Justitie, Buitenlandse Zaken, en Financiën. De minister van Financiën wil graag dat Nederland de begrotingsteun hervat. Ik vraag de ministers naar de nieuwe genocide en media wetten. De genocidewet verbiedt de genocidale ideologie die tot de verschrikkingen van 1994 leidde. Maar de wet is volgens critici zo breed gedefinieerd dat hij kan worden misbruikt. De ministers stellen dat de wet in de praktijk niet tot problemen leidt. Dat is niet helemaal waar, omdat de wet nu al wordt misbruikt om critici van de regering te intimideren. De nieuwe mediawet eist dat journalisten voortaan een diploma of certificaat moeten hebben, iets wat veel journalisten niet hebben. Ook dat leidt tot minder ruimte voor kritiek.

Kort daarna vertrekken we naar de president. Geen groot protserig paleis maar een relatief bescheiden gebouw. Kagame is een lange magere man met een sympathieke uitstraling. Hij moet eerst een beetje wakker worden maar komt gaande het gesprek goed op dreef. Ik vraag hem naar de genocidewet, maar daar is hij niet van gediend. Wie zijn wij om te vertellen wat een goede wet is? Jullie hebben toch ook wetten tegen racisme? Een onderhoudende man, maar ik krijg niet echt het gevoel dat hij veel ruimte voor kritiek laat.

In de middag spreken we een aantal experts over de gacaca rechtbanken (volksrechtbanken). De gewone rechtbanken konden het grote aantal zaken vanwege de genocide in de verste verten niet aan. De gacaca hebben in een paar jaar meer dan een miljoen zaken behandeld tot en met die van de buurman of oom die de hele familie met een machete afslachtte. Zo probeert Rwanda een streep te zetten onder de geschiedenis.

Aaan het einde de midag bezoeken we het parlement. Er onstaat veel discussie over hulp en de begrotingssteun. Volgens mij vinden ze die vier miljoen euro aan gestopte steun niet eens zo erg. Ze zijn vooral in hun trots aangetast.

In de avond zijn we te gast op de Nieuwjaarsborrel van de Nederlandse gemeenschap in Kigali. Ik vraag iedereen die ik spreek: Is Rwanda nou een democratie die als een dictatuur wordt gezien of een dictatuur die zichzelf als een democratie presenteert. Het overgrote deel denkt het laatste. Het is ook mijn indruk. Rwanda is zo ver gekomen sinds 1994. Dat verdient ons respect. Maar het is ook een dictatuur. Daardoor is huidige de steun voor het denken langs ethnische scheidslijnen ('kakkerlakken') slecht zichtbaar. Uit een onderzoek op 32 scholen bleek dat op 27 scholen dit denken onder kinderen nog springlevend is. Waarschijnlijk is er onder de oppervlakte in Rwanda nog heel veel dat we liever niet willen zien.

Zaterdag 9 januari De laatste dag in Rwanda. We beginnen de dag met een bezoek aan het museum en de massagraven van de genocide. De fotos, de beelden, schedels, het is heel heftig. Te heftig om het helemaal droog te houden. Ik ben blij om weer buiten te staan. Buiten liggen de massagraven van 258.000 slachtoffers uit Kigali. Er worden nog steeds nieuwe slachtoffers gevonden naarmate Kigali uitbreidt. We bezoeken ook de plek waar 10 Belgische VN-soldaten werden geëxecuteerd. De kogelgaten zitten nog in de muur. Ook rijden we langs Hotel Mille Collines ('hotel Rwanda').

Rond het middaguur spreken we nog een aantal NGO's en de Groene Partij. Die partij ondervind enorme tegenwerking om geregistreerd te worden. Maar deze partij heeft ook contacten met de genocidaires van de FDLR. De NGO's ondervinden soms tegenwerking maar het lukt hen wel om te werken met de overheid. Wordt er een doos van Pandorra geopend als je hier meerpartijen democratie introduceert? Ik weet het niet, maar ik geloof er ook niet in om alles zo te willen onderdrukken.

We vertrekken zo richting Nederland. Morgen zijn weer terug. Teminste, als de sneeuw ons niet belemmerd om te landen.