Na communisme nu ook kapitalisme aan vervanging toe
Twintig jaar na de val van de Berlijnse Muur en het Oost-Europese communisme lijkt ook het neoliberale kapitalisme zijn aantrekkingskracht goeddeels te hebben verloren. Volgens een mondiale opiniepeiling van de BBC in 27 landen heeft slechts 11 procent van de ondervraagden nog vertrouwen in het nu bestaande kapitalisme. De rest is van mening dat ingrijpende hervormingen nodig zijn, een kwart van hen noemt het huidige kapitalisme zelfs onherstelbaar gebrekkig en wil een nieuw sociaaleconomisch stelsel. “Hoogste tijd dat de politiek echt naar de mensen gaat luisteren”, zegt SP-senator Tiny Kox.
Vandaag wordt op veel plaatsen stilgestaan bij de opening van de Berlijnse Muur op 9 november 1989. Na die gebeurtenis viel het Oost-Europese communisme als een kaartenhuis ineen. De jarenlang onderdrukte bevolking dwong de autoritaire Oost-Europese regimes met vreedzame protesten één voor één tot aftreden. “Een grandioze gebeurtenis”, aldus Kox, die zelf meeliep in de vreedzame protestdemonstraties in de DDR en het veranderingsproces vol verwondering en enthousiasme bekeek. “Daar werd geschiedenis geschreven, door gewone mensen die tegen de autoriteiten zeiden: nu is het basta, nu gaan we het hier anders doen.”
Na de val van de Muur kwam er een einde aan de Duitse deling en aan de Koude Oorlog, die de wereld sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog had gekend. Kox: “Je mag het gerust een revolutie noemen, vind ik. Na veertig jaar scheiding kwamen Oost- en West-Europa eindelijk weer nader tot elkaar. Alle landen zijn inmiddels lid van de Raad van Europa en hebben het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens geratificeerd. Alleen de Europese Unie blijft nog achter, maar ik hoop dat na inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon die toetreding tot het EVRM nu prioriteit krijgt, zodat overal in Europa voor iedereen dezelfde rechten gelden. De parlementaire assemblee van de Raad van Europa heeft zich daar, mede op mijn initiatief, nadrukkelijk voor uitgesproken.”
Alle landen hebben zich na de val van het communisme opengesteld voor het kapitalisme. Twintig jaar later verlangen slechts weinigen terug naar de wereld van vóór 1989. Maar de magie van het moderne kapitalisme lijkt ook uitgewerkt, zo laat een BBC-onderzoek zien. Kox: “In 26 van de 27 onderzochte landen vindt een tweederde meerderheid van de ondervraagden dat regeringen meer moeten doen aan een betere spreiding van de welvaart in het land en de helft vindt dat de overheid meer zeggenschap over belangrijke economische sectoren zou moeten nemen en het bedrijfsleven meer aan regels zou moeten binden. Opmerkelijke cijfers, die laten zien dat we echt aan iets nieuws toe zijn. In Nederland en de rest van de wereld.”
De SP-senator vindt dat de politiek er wijs aan doet gevolgen te verbinden aan de opstelling van de bevolking: “Bijvoorbeeld door de Europese Unie te veranderen van promotor van het vrije en ongebreidelde kapitalisme tot promotor van Europese samenwerking op het gebied van mensenrechten, democratie en betere sociale verhoudingen. Dat kan door niet langer de vrije markt en de belangen van het kapitaal centraal te stellen in de EU, maar de rechten en kansen van de mensen in de lidstaten. We moeten weg van de heilloze Europese dwang tot uitverkoop van publieke diensten en privatisering van overheidsbedrijven. We moeten nadenken welke activiteiten je aan de markt kunt overlaten maar ook welke zeker niet, zoals onderwijs, zorg en veiligheid. En we moeten naar wegen zoeken om de economie te democratiseren, bijvoorbeeld door macht weg te nemen van aandeelhouders en toe te delen aan werknemers. Het losgeslagen aandeelhouders- en bankierskapitalisme is moreel en economisch failliet. En dat beginnen steeds meer mensen in te zien. Hoewel Nederland niet in het onderzoek van de BBC betrokken is, wijzen onderzoeken hier van onder andere het Sociaal en Cultureel Planbureau in dezelfde richting: het moet socialer in plaats van liberaler, we moeten naar een samenleving op menselijke maat en een economie waar de democratie het laatste woord heeft.”
Het BBC-onderzoek werd uitgevoerd in o.a. de Verenigde Staten, Rusland, Frankrijk, Duitsland, Brazilië, Turkije en India.
