Dagboek Ewout Irrgang in Bolivia

Van 3 tot en met 12 augustus brengt SP-Kamerlid Ewout Irrgang met fractiemedewerkster Riekje Camara een bezoek aan Bolivia. Zij zijn er onder meer waarnemer bij het referendum van 10 augustus over het al dan niet aanblijven van president Morales en een aantal lokale gouverneurs die oppositie tegen hem voeren. Voor SP.nl houdt Irrgang een dagboek bij.

Pas in 2005 koos het Zuid-Amerikaanse land voor het eerst een president van inheemse komaf. Het overgrote deel van de Bolivianen is van inheemse origine. Onder het presidentschap van Evo Morales is Bolivia een van de leidende landen geworden in Latijns-Amerika en de rest van de wereld in de strijd tegen het neoliberalisme. De SP’ers zullen in Bolivia ideeën uitwisselen met de progressieve regering en spreken ook met vertegenwoordigers van de oppositie.

Irrgang voerde in Nederland actie en stelde meerdere malen Kamervragen over buitenlandse investeerders die compensatie probeerden te krijgen voor de nationalisering van het waterbedrijf in Cochabamba (de tweede stad van Bolivia) en het telecombedrijf ETI. Zij deden dat met de hulp van brievenbusmaatschappijen in Nederland en een beroep op het Nederlands-Boliviaans investeringsverdrag.

3 augustus Aankomst in hoofdstad La Paz na een lange vlucht zondagnacht. Het vliegveld is een van de hoogstgelegen van de wereld op ruim 4000 meter. Door de ijle lucht is de landingsbaan de langste ter wereld. Zelfs de Amerikaanse Space Shuttle kan er landen als het moet. Bij aankomst voelt de ijle lucht alsof je loopt op een schommelende boot, zo zweverig word je ervan. Rond de luchthaven ligt El Alto (´de hoogte´), een buitenwijk van La Paz. Hier wonen vooral de arme indianen.

Hoe lager, hoe rijker geldt in La Paz. Omdat we verschillende verontrustende verhalen hebben gehoord over hoogteziekte waar je de eerste dagen doodziek van kan zijn, hebben wij een hotel geboekt in het lage gedeelte van de stad op 3200 meter. Nog steeds hoog, maar beter dan het centrum dat alweer een paar honderd meter hoger ligt. We slapen ondanks het tijdsverschil en de ijle lucht redelijk. De eerste dag hebben we geen afspraken gepland vanwege het tijdsverschil en de hoogte. Maar behalve een lichte hoofdpijn en kortademigheid hebben we eigenlijk geen last.

In de middag besluiten we daarom een taxi te huren voor een bezoek aan het centrum en het Titicaca meer op de hoogvlakte buiten de stad. Wat opvalt is dat we overal leuzen zien zoals ´Evo si´ (Evo Ja), ´Evo si se queda, Bolivia te pide (‘Evo we willen je, Bolivia vraagt het je´) en ´Salud antes para pocos, Ahora para todos´(Gezondheidszorg vroeger voor weinigen, nu voor iedereen´). Politiek leeft hier enorm. Je ziet meer politieke dan commerciële reclame. Morales lijkt hier enorm populair. Dat is ook niet zo gek, want La Paz en de hoogvlakten behoren tot zijn machtsbasis. De oppositie zit meer in de rijkere regio’s buiten La Paz. Daar bevindt zich ook de gasindustrie die Morales genationaliseerd heeft.

Als we terug zijn in het hotel word ik plotseling ziek. Riekje heeft nergens last van en regelt een zuurstof masker dat elk hotel in Bolivia beschikbaar heeft. Na een kwartiertje lucht happen, wat ibuprofen en een paar uur slapen gaat het wat beter. Hopelijk morgen weer beter, want dan begint ons officiële programma.

4 augustus Heel ziek geworden in de nacht, volgens de dokter te danken aan een combinatie van de hoogte en een voedselvergiftiging. Ook Riekje heeft slecht geslapen. Maar het programma begint gewoon. La Paz is in een feeststemming. Over twee dagen is het Onafhankelijkheidsdag. De straten zijn al verstopt door parades van studenten.

Op het ministerie van Buitenlandse Zaken spreken we met de directeur-generaal bilaterale relaties Jean-Paul Gueverra. Hij benadrukt dat in Bolivia sprake is van een democratische revolutie op drie niveau´s.

In de eerste plaats sociaal-economisch. Bolivia is wel arm, het is zelfs het armste land van Zuid-Amerika, maar het is niet zo straatarm als de meeste Afrikaanse landen. Er moet iets gebeuren aan de enorme ongelijkheid in het land. Bijvoorbeeld door landhervorming.

Maar het is in de tweede plaats ook een culturele revolutie. De meeste mensen zijn Indiaans. Maar de blanke afstammelingen van de Spaanse kolonisators hebben hier altijd aan de touwtjes getrokken. Vandaar dat de regering nu bijvoorbeeld probeert tweetalig onderwijs in te voeren: Spaans en Indiaans om de emancipatie van de Indianen te bevorderen.

In de derde plaats is de revolutie institutioneel. De staat moet minder centralistisch worden, vandaar dat de regering een nieuwe grondwet wil invoeren waar eind dit jaar opnieuw een referendum over moet plaatsvinden. De oppositie vind dat die decentralisatie veel verder moet gaan.

Aan het begin van de middag spreken we de Nederlandse ambassadeur in Bolivia en de specialist in democratische ontwikkeling. Wat opvalt is dat de ambassade de regering Morales ziet als een kans om de noodzakelijke aanpak van de ongelijkheid te realiseren. Er wordt zelfs de vergelijking gemaakt met Zuid-Afrika. Mandela was de eerste zwarte president en Morales de eerste Indiaanse. Verzoening met de blanken is daarbij ook een les uit Zuid-Afrika waar Bolivia nog van kan leren. Ook benadrukt de ambassadeur de enorme rol van sociale bewegingen in Bolivia.

We eten in een restaurant om de hoek maar ik krijg geen hap door de keel. De ambassadeur is zo vriendelijk om ons twee bedden in de ambtswoning aan te bieden. Na een paar uur slaap vliegen we samen met een andere medewerker van de ambassade naar Santa Cruz.

Ons programma is gewijzigd. We zouden eerst naar Cochabamba vliegen om daar Leonilda Zurita, de leider van de cocaboeren te spreken, maar zij heeft geen tijd voor ons. Ook de prefect van Santa Cruz zegt af. Hij is in hongerstaking gegaan en wil ons niet zien. (Dat betekent in Bolivia overigens dat je op bed journalisten ontvangt en als ze weg zijn je alsnog gaat eten.) Zo blijft voor morgen alleen het bezoeken van Nederlandse projecten voor ontwikkelingssamenwerking over. Zijn we in de hoofdstad van de oppositie, wil de oppositie ons niet spreken! We besluiten ze morgen toch maar een onaangekondigd bezoek te brengen. Als je in hongerstaking bent, wil je toch uitleggen waarom je dat doet?

5 augustus Santa Cruz is alles wat La Paz niet is. Groen, tropisch, en tegen de regering Morales. Ik voel mij een stuk beter, waarschijnlijk omdat ik in dit lagen gelegen gebied weer lucht krijg.

In de ochtend bezoeken we eerst de FAN, de Stichting Vrienden van de Natuur, die ook door Nederland wordt gesteund. Bolivia kent een enorme biodiversiteit omdat het land zoveel verschillende klimaatzones heeft. Twintig procent van het land is nationaal park. Als je de regionaal beschermde gebieden meetelt kom je zelfs op ruim de helft van het land.

Leuk is dat ze benadrukken geen ‘20ste eeuwse’ kijk op milieubescherming te hebben. Dat is volgens de FAN: zeggen dat je van het bos af moet blijven in plaats van duurzaam bosbeheer te stimuleren. Ontbossing is een beperkt probleem. Het gebeurt vooral door de grote boeren rond Santa Cruz. In heel Bolivia wordt het veroorzaakt door niet meer dan 40 personen.

Marcela Bladivieso vertelt hoe zij met steun van de FAN is begonnen met de productie van wilde cacao uit het oerwoud. De indianen verzamelen de noten waarvan chocola wordt gemaakt. Het helpt het dorp aan meer inkomsten, een vorm van armoedebestrijding. Tegelijkertijd hebben de indianen daardoor een belang om het bos goed te beschermen. Ook brengen Riekje en ik nog een bezoek aan de proefkas voor de orchideeënkweek.

We lunchen met Pedro Nari, vice-president van CIDOB, de belangenorganisatie van de indianen uit het tropische laagland van Bolivia. Zij komen onder andere uit Santa Cruz maar staan achter Morales. Omdat hij van hun bloed is, zoals ze het zelf verwoorden, maar ook omdat zijn regering zich inzet voor landhervorming. Daarbij krijgen de indianen landtitels op land dat historisch al van hen was.

Na de lunch brengen we een verrassingsbezoek aan de oppositie. Als we aankomen zien we overal potige mannen en ranke meisjes, beide in hagelwitte t-shirts met het logo van de lokale werkgeversorganisatie. Dan weet je ook weer welke belangen achter de autonomiebeweging zitten.

We krijgen Blanko Marinkovic te spreken, de president van het comité Civico. Naar verluidt is hij de sterke man achter de prefect van Santa Cruz, Costas, die weer wordt beschouwd als de belangrijkste opponent van Morales.

Branko is een perfect Amerikaans sprekende cowboy die niets moet hebben van Morales. Marginalisering of racisme van de indianen is er volgens hem eigenlijk niet. De ene na de andere beschuldiging volgt. De leider van CIDOB is helemaal geen inheemse indiaan van de laaglanden want hij komt uit La Paz. De verkiezingen worden gefraudeerd want de inkt wis je zo weer van je vinger af. Hij vergelijkt zichzelf zelfs met Tsvangirai.

De Organisatie van Amerikaanse Staten (OAS) zou hebben geconstateerd dat identiteitskaarten voor indianen gemakkelijk meervoudig kunnen worden aangevraagd. Een lokale begeleider zegt achteraf dat minstens de helft niet klopt van wat hij zei.

To, de tweede vrouw van de ambassade, vertelt dat de OAS maar 2 procent fouten constateerde, wat in een groot land als Bolivia niet verontrustend is. Toch geloof ik wel dat de MAS, de Movimiento al Socialismo, een fout heeft gemaakt door niet wat verder te gaan met de decentralisatie in een historisch overgecentraliseerd land. De voorgestelde decentralisatie is nu vooral gunstig voor de indianen. Maar wat meer autonomie voor de regio´s zelf is natuurlijk niet onredelijk. Alleen dat moet niet zoals Santa Cruz het wil, waarbij alle belastinginkomsten vooral in de regio blijven wat gunstig is voor rijke regio´s zoals zij. Dat ook de gaswinning komt uit de opstandige regio's is natuurlijk niet toevallig.

We zijn uitgenodigd voor een nadere kennismaking met CIDOB. Ik vraag hen naar een reactie op Branko’s beschuldiging. Het blijkt dat de persoon waarover de Civico-voorman zich beklaagde helemaal niet de president van de CIDOB is. En dat hij en zijn volk wel degelijk uit het laagland komen, maar uit een gedeelte dat nog onder de regio La Paz valt. Deze leugenachtige wijze van politiek bedrijven heeft de blanke elite in Zuid-Amerika lang aan de macht gehouden. (En niet te vergeten de vaak gewelddadige steun uit de VS.) De tijd van de militaire dictaturen lijkt in Zuid-Amerika nu echt voorbij. Veel linkse regeringen proberen in Zuid-Amerika nu alsnog de enorme ongelijkheid aan te pakken. De elite, ook in Bolivia, heeft echter nog steeds moeite om dat te accepteren.

Een laatste gesprek hebben we bij de SNV, een organisatie die in Santa Cruz en andere provincies werkt aan de versterking van het lokale bestuur. Riekje en ik zijn niet zo enthousiast over dit gesprek. Wij vragen ons af of het terecht is dat hier Nederlands ontwikkelingsgeld naartoe gaat. De SNV´ers zijn in feite verkapte ambtenaren in een departement dat meer dan rijk genoeg is om zelf ambtenaren aan te nemen.

Aan het einde van de avond bezoeken we het centrale plein waar de autonomiebeweging een campagnebijeenkomst heeft. We krijgen excuses van de tweede man naast oppositieleider Costas dat onze afspraak niet door ging. Costas zelf spreekt ook op de bijeenkomst. Ik voel mij een beetje te gast op het verkeerde feestje. Er zijn misschien tweehonderd mensen, echt massaal komt het niet over.

6 augustus Onafhankelijkheidsdag in Bolivia. Ook in Santa Cruz is het feest met kleurrijke parades. De indianen dragen vooral de Boliviaanse kleuren, de blanken het groen wit van Santa Cruz.

We bezoeken de parades op het hoofdplein, waar ook Costas weer spreekt. Er zijn twee doden gevallen bij onlusten rond een blokkade van een cruciale wegverbinding door mijnwerkers. Costas spreekt over ‘slachtoffers van een totalitair bewind’. Je moet maar durven: Morales is gekozen met 54 procent van de stemmen in de eerste ronde. Dat is nog nooit gebeurd in Bolivia.

In de middag vliegen we terug naar La Paz. We zijn gelijk weer duizelig als we op El Alto landen. Leuke stad hoor, La Paz, alleen jammer dat ze niet genoeg lucht hebben. We gaan in het hotel gelijk aan het zuurstof.

7 augustus We beginnen de dag met een gesprek met Rocio Mullor van Bolivia Transparante. Deze jonge club, opgericht in 2005, houdt waarnemingen tijdens verkiezingen.

Dat deden ze voor het eerst tijdens de verkiezing van 2005, waar Morales als winnaar uit de bus kwam en daarna tijdens de verkiezingen van de prefecten en de grondwetgevende vergadering in 2006. Komende zondag tijdens het referendum wordt hun derde ervaring. Rocio legt in detail uit hoe zij bij waarnemingsmissies te werk gaan en nodigt ons uit om aanstaande zondag bij haar langs te komen. We zijn erg onder de indruk van deze organisatie, die compleet met een bataljon aan vrijwilligers, gratis telefoonnummers en een website met voorlopige uitslagen een moderne manier heeft gevonden om op transparante wijze verkiezingen en referenda waar te nemen.

Na deze afspraak hebben we een korte ontmoeting met Laurent Umans, themadeskundige Decentralisatie en Institutionele Ontwikkeling van de Nederlandse ambassade. Hij is momenteel een boek aan het schrijven over ontwikkelingssamenwerking en wil graag van ons horen welke onderwerpen momenteel het Nederlandse ontwikkelingsdebat domineren en wat voor ons als SP belangrijke onderwerpen zijn op het terrein van ontwikkelingssamenwerking en globalisering. Uiteraard verschaffen wij hem direct een exemplaar van ons rapport “Een betere wereld begint nu“.

In de middag hebben we een afspraak op het ministerie dat over de gasnationalisering gaat. Officieel is de naam “Ministerie van koolwaterstoffen en energie”. John Vargas legt ons uit dat Bolivia in 1996 onder de toenmalige neoliberale regering zijn gassector heeft geprivatiseerd. De regering Morales heeft in 2006 de gasproductie genationaliseerd. De privatisering uit 1996 was in feite illegaal omdat die nooit is goedgekeurd door het parlement. Op die manier kon de regering Morales de twaalf verschillende bedrijven onder druk zetten om hun contracten te herzien.

De privatisering uit 1996 betekende dat 82 procent van de winst naar de bedrijven ging en 18 procent naar de overheid. Nu is dat omgekeerd: 80 procent gaat naar de staat, 20 procent is voor de bedrijven. De staat is nu voor minimaal 51 procent eigenaar. Volgens Vargas was dit een snellere methode van nationalisering dan regelrechte onteigening. Ook de contracten voor de gaslevering aan Argentinië en Brazilie zijn door Morales herzien waardoor Bolivia veel meer inkomsten ontvangt. De totale inkomsten stegen in twee jaar tijd van 200 miljoen naar 1,9 miljard dollar. Inmidels zijn ook de raffinaderijen en de transportbedrijven genationaliseerd. Een groot succes van de regering Morales waar zelfs de oppositie geen kritiek op heeft. Wij kunnen nog wat leren van de Bolivianen, want in Nederland is 50 procent van de NAM nog van Shell en Esso. Ons SP-voorstel voor een extra heffing op de winsten van die olie- en gasmaatschappijen is vergeleken bij wat Morales hier doet nog wat magertjes. Waarom zouden wij niet 80 procent van de winst op ons gas kunnen krijgen? Als een arm land als Bolivia dat ook kan? We hadden dus een inspirerend gesprek met Vargas...

Ons laatste gesprek die dag vindt plaats bij de Fundacion Boliviana para la Democracia Multipartidara. We spreken daar met presidente Guido Rivero Franck en parlementslid Carlos Birdt van de oppositie. Birdt heeft een interessante vergelijking gemaakt van de ontwerpgrondwet en de autonomiewensen van de regio’s. De ontwerpgrondwet biedt meer mogelijkheden voor autonomie, maar creëert vooral autonomie voor de inheemse volken. Ook interessant is dat hij opmerkt dat landeigendom een cruciaal twistpunt is. De regio’s willen daarover gaan, maar de ontwerpgrondwet wijst de landpolitiek aan de centrale overheid toe. Niet toevallig want in Santa Cruz hebben 27 families nagenoeg al het land. Zij vrezen de landhervorming en proberen nu via autonomie hun belangen veilig te stellen.

Na onze afspraak met de Fundacion racen we direct door naar het huis van To Tjoelker, de tweede vrouw van de Nederlandse ambassade. Zij heeft ons uitgenodigd voor een informeel diner waarvoor zij ook verschillende mensen uit de politiek, de vrouwenbeweging en ngo´s heeft uitgenodigd. Het wordt een zeer boeiende avond, met levendige debatten en heerlijk eten van To´s man, die chefkok en bovendien SP-lid is. We trakteren hem op alle SP parafernalia die we bij ons hebben waaronder natuurlijk het SP soepschort!

8 augustus Het sneeuwt in La Paz. De Bolivianen zijn er blij mee want dit is een teken dat de winter aan zijn einde komt. Wij hebben het gewoon hartstikke koud als we het “ministerie voor de gerechtelijke verdediging van de terugverkregen onderdelen van de staat” binnenlopen. Het valt ons op dat ook de ambtenaren van dit ministerie in dikke winterjassen achter hun computer zitten. Het is een komisch gezicht.

Dit ministerie verdedigt zich bij de Wereldbank tegen westerse bedrijven die schadevergoedingen eisen, zoals ETI en Shell, en bestaat pas sinds 5 juni dit jaar. Er werken vrijwel alleen maar advocaten en juristen die vooral andere ministeries, zoals het ministerie van Buitenlandse Zaken in het geval van ETI, bijstaan met juridisch advies.

We spreken er met minister Hector Arce, aan wie een belangrijke rol wordt toegeschreven in de regering Morales. Hij legt uit hoe de onderhandelingen met buitenlandse ondernemingen in zijn werk gaan. Volgens hem gaan de onderhandelingen met Shell (Transredes) redelijk, maar dit is bij ETI bepaald niet het geval. Hij betreurt het dat dit bedrijf weinig open staat voor dialoog en direct heeft gekozen voor het aanspannen van een proces, met name omdat Bolivia absoluut niet de indruk wil wekken dat het vijandig zou staan tegenover buitenlandse bedrijven en investeringen. Hij verwelkomt alle investeringen in zijn land, maar dan wel voor een eerlijke prijs, die ook ten goede komt aan de (arme) mensen in Bolivia. Hij benadrukt ook nogmaals dat het referendum vrij en eerlijk is en de dag hopelijk rustig zal verlopen.

Omdat hij graag een keer naar Den Haag wil komen nodigen we hem namens de SP uit. We spreken lange tijd over de noodzaak om in Bolivia de ongelijkheid aan te pakken, landhervormingen door te voeren, en over het verzet van de vroegere heersende klasse. Het streven naar autonomie van Santa Cruz wordt door hem vooral gezien als een poging van deze elite om op een alternatieve manier haar belangen te beschermen. Volgens hem zouden ze geen autonomie meer eisen als ze weer de macht in La Paz hadden. De belangen van een paar grootgrondbezitters mogen volgens Arce de vooruitgang niet stoppen. Ik merk op dat de regering er goed aan zou doen de gewone bevolking van regio´s als Santa Cruz duidelijk te maken dat de regering niet tegen autonomie is. Dat autonomie ook niet alleen voor de inheemse bevolking mogelijk zou moeten zijn. Arce onderschrijft dat. Ik hoop dat na het referendum een politieke dialoog kan ontstaan met gematigde delen van de oppositie.

Daarna halen we onze officiële waarnemerskaarten voor zondag op bij de Nederlandse ambassade. Onze afspraak met Morales gaat tot onze grote teleurstelling niet door. We kunnen er helemaal niets aan doen. Alle MAS-poltici zijn druk aan het campagne voeren. Zelfs een alternatieve afspraak maken lukt niet. Aan de andere kant heb ik nog steeds last van een voedselvergiftiging en ook Riekje is door slecht slapen nogal moe, dus een beetje rust kunnen we eigenlijk wel gebruiken. We krijgen het nog druk genoeg de komende dagen, en zeker op zondag.

9 augustus Bolivia bereidt zich voor op het referendum van morgen. Ons hotel meldt in een brief aan alle gasten dat 48 uur voor het referendum op last van de regering geen alcohol mag worden verkocht. Morgen mogen alleen auto’s met speciale toestemming de weg op. De Bolivianen vinden het ontzettend spannend en wij ook. Alle peilingen en verwachtingen duiden erop dat Morales het referendum zal winnen. Maar peilingen hebben er vaker naast gezeten dus we weten het op z’n vroegst morgenavond pas.

We krijgen vandaag een uitgebreide briefing van de Corte Nacional Electoral, de nationale kiesraad van Bolivia. De Bolivianen moeten morgen twee vragen beantwoorden: “Mogen de president en zijn vice-president blijven en mogen de regionale prefecten blijven?” In Nederland zou de oppositie, en zeker de SP, dolblij zijn met een referendum waarin je Balkenende naar huis mag sturen. In Bolivia is dat anders. De oppositie is eigenlijk tegen het referendum en de regering juist voor. Het weerspiegelt de verwachtingen dat Morales zal winnen en mogelijk ook een aantal prefecten van de oppositie het veld moet ruimen. Hoewel dat laatste zeker niet zal gelden voor het opstandige Santa Cruz. Volgens de ietwat merkwaardige referendumwet moet Morales aftreden als meer dan 54 procent van de mensen tegen hem stemt. Dat is het percentage dat bij de laatste verkiezingen vóór hem stemde. Voor de prefecten geldt op last van het hooggerechtshof dat als meer dan 50 procent tegen hen stemt, Morales een nieuwe prefect mag aanwijzen.

We krijgen vandaag onder andere uitleg over hoe de stembureaus moeten worden geopend, hoe lang ze open moeten zijn, hoe aan het einde van de dag geteld moet worden en op welke vier manieren Bolivianen zich mogen identificeren.

We krijgen volledige bewegingsvrijheid om overal te gaan kijken. Het komt redelijk professioneel over. Maar dit is dan ook een land dat al weer een paar decennia ervaring heeft met democratie. Fraude is hier moeilijk. Het enige waar we serieus rekening mee houden zijn rellen waardoor het stemmen kan worden bemoeilijkt. Riekje en ik zijn nummer 72 en 73 van naar schatting een kleine honderd internationale waarnemers. We spreken onder andere een lid van het Chileense hooggerechtshof die hier nu is als international waarnemer. Na afloop van de briefing praten we ook met een bestuurslid van de Kiesraad. Hij vind het maar niks dat er veel linkse parlementariërs uit andere landen zijn. Zijn eigen politieke voorkeur wordt duidelijk als hij ons afraadt om naar Santa Cruz en Tariija te gaan omdat daar ‘pre-civil war’-omstandigheden zouden heersen.

Afhankelijk van hun politieke voorkeur hebben Bolivianen een negatieve of optimistische kijk op het land en hoe het referendum morgen zal verlopen. De pessimisten zouden zich goed moeten realiseren dat Bolivia al langere tijd een democratie is en dat het leger heeft aangegeven niet te zullen ingrijpen. Dat ondanks allen stakingen, blokkades, en bezettingen die Bolivia kent er tot nu toe opvallend weinig fysiek geweld wordt gebruikt. Ik hoop dat dit ook morgen zo zal zijn. Morgen wordt voor ons een drukke dag. We beginnen om zeven uur ‘s ochtends met de openingsceremonie in La Paz. Waarschijnlijk is ook Morales daar dus hebben we misschien toch nog een mogelijkheid om hem kort te spreken. We twijfelen nog of we daarna in La Paz blijven zoals nagenoeg alle internationale waarnemers of dat we juist daarom een paar uurtjes het platteland op zullen gaan. Het is stralend weer, hopelijk morgen ook.

10 augustus Om zeven uur ´s ochtends melden we ons bij de Corte Nacional Electoral, de nationale kiesraad, alwaar de dag officieel geopend zal worden. Tot onze onaangename verrassing vindt dit spektakel niet plaats in één of andere zaal maar in de tuin van de kiesraad, waar het op dat moment zo´n 3ºC is. Het staat er vol met pers uit alle landen, vooral Latijns-Amerikaanse, en tal van functionarissen en waarnemers. Voor de tweede keer deze week krijgen we het Boliviaanse volkslied mee, hoewel deze keer gelukkig niet alle zes coupletten.

Na de inauguratie gaan we op zoek naar de voorzitter van de nationale kiesraad om ons ervan te verzekeren dat wij inderdaad La Paz uit kunnen vandaag. Na enige doortastendheid onzerzijds regelt hij een speciale plaat voor onze auto. Blijkbaar vond hij het de geloofwaardigheid van de internationale waarnemingsmissie toch ook geen goed doen als alle waarnemers in La Paz moeten blijven.

Na enkele stembureaus in La Paz te hebben bezocht, besluiten we naar Coroico te gaan, een stadje op zo´n twee uur rijden van La Paz. De weg er naar toe is prachtig, dwars door de Andes, we rijden tot bijna 5000 meter hoog in de eeuwige sneeuw. Halverwege moeten we kiezen tussen de nieuw aangelegde, maar langere weg naar Coroico of de zogenaamde Camino del Muerte, de route des doods. Omdat ik nog een interview moet geven voor de Wereldomroep kiezen we voor de eerste. Lange tijd hebben we geen bereik met onze telefoons dus zodra we een signaal ontvangen stoppen we aan de kant van de weg zodat ik de Wereldomroep te woord kan staan. Ze vragen me naar de laatste stand van zaken en mijn indrukken tot dusverre. Ik vertel dat alles een hele gemoedelijke indruk maakt, rustig verloopt en het wel iets weg heeft van een feestje. De enige opwinding die we tot nu toe hebben meegemaakt was in een stemlokaal in La Paz waar nog niet alle benodigde juryleden aanwezig waren en dat dus nog niet geopend kon worden.

Na het interview vervolgen we onze weg naar Coroico waar we rond het middaguur aankomen. Ook hier heerst weer

een hele gemoedelijke sfeer en bij de stembureaus staan lange wachtrijen. Het is duidelijk dat men hier minder gewend is aan internationale (blonde) waarnemers, want we worden behoorlijk aangestaard. Desalniettemin zijn we overal van harte welkom om te kijken. Mensen krijgen duidelijke instructies dat het stemmen anoniem moet gebeuren en ook alle vingers worden diep in de potten inkt gedoopt. Van fraude of intimidatie lijkt allerminst sprake.

Op aandringen van Riekje rijden we terug via de Camino del Muerte. Het is een smalle weg langs de rand van de afgrond zonder vangrails. Bij mist of als er tegenliggers komen, gaat het heel vaak fout. Overal langs de weg zie je kruizen staan als gedenkteken aan de vele doden. Het uitzicht is spectaculair en we snijden zo ook 20 kilometer af.

Terug in La Paz zijn de straten nog drukker dan in de ochtend. Het referendum lijkt één groot feest. We rijden eerst naar het Ritz-Hotel waar Bolivia Transparente huist. We spreken een woordvoerder die ons meldt dat er eigenlijk alleen in Yacumo (provincie Beni) problemen zijn gemeld. Dat is een heel goed beeld dat past bij onze eigen waarnemingen. We bezoeken ook nog het call centre van Bolivia Transparante in een ander gebouw. In het call centre horen we dat er intussen meer incidenten gemeld zijn: in Cochabamba, SantaCruz, en zelfs in La Paz. Maar de woordvoerdster benadrukt dat het geïsoleerde meldingen betreft en geen algemeen beeld.

We bezoeken daarom tot slot El Alto. Ook hier is de sfeer gemoedelijk. De stemmen worden al geteld, in het openbaar. We kijken toe in verschillende lokalen. Morales krijgt hier tot 90 procent van de stemmen. Als we weer La Paz in rijden, horen we op de radio de exitpolls. Zestig procent voor Morales. Veel meer dan de 53,7% die hij bij de laatste verkiezingen kreeg. Volgens een andere peiling krijgt Morales 56 procent. Nog steeds duidelijk meer dan de 53,7% van de verkiezingen. De prefecten van Cochabamba en La Paz moeten opstappen. Maar de prefecten van Santa Cruz, Beni en Tarija behalen mooie percentages en kunnen aanblijven.

Zo kan ook de oppositie de overwinning claimen. Morales zou er verstandig aan doen vanuit zijn nieuwe positie van kracht een gebaar te maken naar de bevolking uit die regio´s. Maar dat is voor de toekomst. Het referendum vandaag lijkt vreedzaam verlopen. Ik ben best wel een beetje trots op de Bolivianen. Ze hebben er een feestje van gemaakt. Morgen maken we de balans op voordat we naar Nederland terugkeren. Voor nu gaan we met een goed gevoel terug naar het hotel.

11 augustus De overwinning van Morales dreunt nog door in Bolivia. De officiële uitslag wordt waarschijnlijk pas begin volgende week vastgesteld. Maar de krant in ons hotel houdt het op 63,5% procent voor Morales. Andere schattingen wijzen op een paar procent meer of minder.

Bolivia wil duidelijk dat de ‘cambio’, de verandering doorgaat. Zelfs in Santa Cruz zou Morales volgens de schattingen tussen de 36 en de 40 procent van de stemmen hebben gekregen. In het opstandige Beni zelfs bijna 50 procent. Zelfs in de opstandige regio’s steunt dus een grote minderheid de regering. Morales wint ook daar fors meer stemmen dan bij de laatste verkiezingen. Een percentage van 36-40 procent in Santa Cruz is een uitslag waar de grootste partij van Nederland, het CDA, alleen maar van kan dromen. Morales haalt het hier in een opstandige regio.

De president lijkt overigens dit blog goed te lezen. Gisteren heeft hij een verzoenende toespraak gehouden waarin hij voorstelde om aan de onderhandelingstafel te gaan kijken hoe de statuten van de opstandige regio’s in de nieuwe grondwet kunnen worden geïncorporeerd. Het is een hoopvol teken.

Voorman Costas van de regio Santa Cruz heeft een hele harde toespraak gehouden, maar de prefect van Tarija juist niet. Waarom niet meer autonomie geven aan Tarija om aan Santa Cruz te laten zien dat onderhandelen tot meer autonomie leidt en hongerstakingen niet?

We spreken vandaag nog Antonio Peredo Leigue, een belangrijke senator van de regerende MAS-beweging. Zijn broer heeft nog samen met Che Guevara gevochten. Ook hij pleit nu voor een dialoog met de oppositie en is in zijn nopjes met de uitslag van het referendum van zondag.

Aan het einde van de middag geven we op verzoek van de ambassade een overzicht van onze bevindingen. We voegen nog twee dingen toe die op dit blog nog niet genoemd zijn. Dat is allereerst ontwikkelingssamenwerking. Wij zijn het eens met Morales dat dit land eigenlijk geen ontwikkelingssamenwerking meer nodig heeft. Morales wil over tien jaar ermee stoppen.

De SP vindt dat ontwikkelingshulp gericht moet zijn op de allerarmste landen. Bolivia is wel het armste land van Zuid-Amerika, maar behoort zeker niet tot de allerarmste landen van de wereld. Dit land heeft vooral een verdelingsprobleem en niet zozeer een ontwikkelingsprobleem.

Nederland moet er wel voor zorgen dat haar handel- en investeringsverdragen de ontwikkeling van Bolivia niet tegengaan. De internationale onderhandelingen over een vrijhandels- en associatieakkoord zijn een bedreiging voor de arme boeren en de mogelijkheden voor Bolivia om eigen industrieën op te bouwen. Het bilaterale investeringsverdrag met Bolivia leidt er toe dat slinkse multinationals als het van oorsprong Italiaanse ETI proberen via brievenbusmaatschappijen in Nederland de Boliviaanse regering geld afhandig te maken.

Maar we brengen ook het onderwerp coca ter sprake. Wij zijn behoorlijk enthousiast over onze mate di coca (cocathee). Het verbaast ons dat we deze eenvoudige kruidenthee niet mee kunnen nemen naar Nederland. We zijn het roerend eens met Morales dat er verschil moet worden gemaakt tussen coca en cocaine. Je kunt de Fransen ook niet verbieden druiven te verbouwen. Het is ook ontzettend jammer dat vanwege de rigide internationale afspraken Bolivia exportmogelijkheden verliest. Legalisatie van coca zou ook een mooi alternatief kunnen zijn voor de cocateelt die wel wordt gebruikt om cocaïne te produceren. Nederland zou zich in VN-verband voor aanpassing van deze regels moeten inzetten.

‘s Avonds hebben we nog een diner bij de Nederlandse ambassadeur met alle EU-ambassadeurs. Dinsdag vertrekken we weer terug naar Nederland. We verlaten Bolivia met en weemoedig gevoel. Het is onmogelijk geen sympathie te voelen voor de regering Morales. Voor de overweldigende steun van de bevolking voor het veranderingsproces waarin de restanten van ruim twintig jaar neoliberalisme worden opgeruimd. Bolivia al sociaal zijn of het zal niet zijn. Gelukkig zijn we na deze week optimistisch dat dit veranderingsproces uiteindelijk zal slagen. Terug in Nederland zullen we werken aan dezelfde idealen.

Hasta luego.