Paulus Jansen: Weblog Bali

Alle conferentiegangers waren de afgelopen twee weken al in de stemming gebracht met het dagelijkse evenement Fossiel van de Dag. 400 vertegenwoordigers kiezen iedere middag op basis van de standpunten van die dag welke landen in de prijzen vallen op het gebied van extreme emissies en/of botte onderhandeltaktiek. Na enkele dagen tekende zich een kopgroep af gevormd door de VS, Canada en Japan. Samen vormen deze landen de “harde kern” van de umbrellagroep, die de afgelopen weken het grootste obstakel gevormd hebben tegen het bereiken van een akkoord dat écht iets voorstelt.

Tegen zes uur liep de spanning dan ook hoog op en verzamelden zich maar liefst 15 cameraploegen en een groot aantal nieuwsgierigen op de plek waar de prijzen uitgereikt zouden worden. Maar dat gebeurde niet dan nadat het lieftallige huiskoortje een aantal toepasselijke liederen ten gehore had gebracht, waarbij het nummer Hot een echte meezinger bleek. Intussen waren de hoofdprijzen -drie zakken kolen van verschillende afmetingen- in gereedheid gebracht. Tot mijn verrassing ontving allereerst Australië een “oneervolle vermelding”. Hun onderhandelingsdelegatie heeft volgens AVAAZ op niets gedaan om de ratificatie van het Kyotoverdrag te laten volgen door een actieve lobby voor een andere opstelling van de umbrallagroep. Australië maakt nog steeds deel uit van deze groep die voor de rest bestaat uit de meest morbide dwarsliggers tegen een gemeenschappelijk broeikasgasbeleid. Volgens de kenners is het grote verschil tussen de opstelling van de Australische premier Rupp en zijn onderhandelingsdelegatie te verklaren doordat deze grotendeels nog bestond uit “holdovers” benoemd door de vorige regering. Tijd voor nieuwe gezichten dus.

En toen was er het moment waar iedereen (die zich verveelde) voor gekomen was. De hoofdprijs gaat dit jaar ex aquo naar de Verenigde Staten en Canada. Hierna zetten jury, koor en orkest de polonaise in om de succesvolle verkiezing van de Colossal Fossil feestelijk af te sluiten.

Vrijdagmiddag 14 december (lokale tijd) Anderhalf uur geleden zijn we door minister Cramer en haar ambtelijke staf bijgepraat over de stand van zaken bij het formuleren van het concept-besluit, waar de 190 deelnemende landen mee akkoord moeten gaan. Of niet dus. In vergelijking met de tekst die er afgelopen dinsdag lag bij onze aankomst lijkt het grote demonteren begonnen, onder invloed van enerzijds de VS en anderzijds de ontwikkelingslanden (G77).

Het besluit zou betrekking moeten hebben op de vier bouwstenen voor het toekomstige verdrag van Kopenhagen (2009): mitigatie (het terugdringen van de emissies), adaptatie (het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering), technologie overdracht (van de rijke naar de arme landen) en financiering (via wereldwijde fondsen, met name het adaptatiefonds). Daarnaast is er in de concept-tekst een inleiding opgenomen, die de hele week al van twee kanten onder vuur genomen is. Dat is tamelijk cruciaal, omdat vooraf gekozen was om cruciale elementen uit de tekst in de inleiding en niet in de besluiten op te nemen, om daarmee de kans te vergroten om de VS aan boord te halen.

Vanaf het begin was duidelijk dat de ontwikkelingslanden, gesteund door de Europese Unie, harde en verregaande doelstellingen opgenomen willen zien voor de reducties van broeikasgassen door de rijke landen. In eerdere conceptteksten was dat verwoord door te verwijzen naar het 4e rapport van het IPCC en verder als uitgangspunten te hanteren: - de nu nog toenemende emissies van broeikasgassen moeten op een termijn van 10-15 jaar stabiliseren en daarna gaan dalen; - in 2050 moeten de emissies meer dan gehalveerd worden ten opzichte van het niveau in 2000; - de rijke landen zullen hun emissies tot 2020 terugbrengen met 25-40% ten opzichte van 1990. Prima uitgangspunten, in lijn met de inzet van Nederland en de EU.

Van de Amerikanen was al bekend dat ze tégen het opnemen van concrete doelstellingen waren en dat zijn ze nog steeds. De toespraak van Al Gore heeft daar geen enkele zichtbare verandering in gebracht. Sterker nog: de VS willen dat het onderscheid in doelstellingen tussen rijke en arme landen in het concept-besluit kleiner wordt. Dat is volstrekt onacceptabel voor de G77.

Op dit moment wordt er achter gesloten deuren onderhandeld met 40 ministers (waaronder vijf EU-ministers) die de verschillende landenblokken op de conferentie vertegenwoordigen. De opeenvolgende concept-besluiten laten zien dat de trend is: verwijderen van alle onderdelen waarover discussie bestaat. Zo is de 25-40% reductie in 2020 voor de rijke landen inmiddels verdwenen uit de preambule, net als de verwijzing naar het 4e IPPC-rapport. Daarmee begint de Bali-roadmap te lijken op een kaart die getekend wordt zonder dat bekend is wat de plaats van bestemming is.

Kortom: het ziet er op dit moment niet best uit. De ervaren onderhandelaars in het team weten dat de koers nog niet gelopen is: het is nu twee uur in de middag en er zijn conferenties geweest waar pas ’s ochtends om zeven uur de definitieve tekst werd vastgesteld. Maar het wordt spannend.

Vrijdagochtend 14 december (lokale tijd)

Tussen het vergadercircus door hebben we donderdagavond en vrijdagochtend twee projecten in de omgeving bezocht waar een begin gemaakt wordt met het herstel van de Mangrove bossen, die in het verleden een groot deel van de kustlijn van Indonesië bepaalden.

Mangrove bossen groeien in de zoute wetlands van kustgebieden. Ze vormen een zeer rijke biotoop met tientallen soorten krabben en zijn een broedplaats voor veel vissoorten uit het kustgebied. Het getij zorgt voor een constante aanvoer van voedsel. Ook zijn de mangrove bossen goed voor het opslaan van 500 ton CO2 per hectare per jaar. Een gemiddeld Nederlands bos haalt zo’n 350 ton.

Helaas liggen de mangrovebossen in de kuststrook die meestal zeer dicht bevolkt is. Gevolg is dat de afgelopen 25 jaar in Indonesië een groot deel van de wetlands zijn ingepolderd, voor stadsontwikkeling. Maar ook de luchthaven van Bali is aangelegd in een ingepolderd voormalig mangrovebos, net als het resort waar de conferentie gehouden wordt. Inmiddels begint duidelijk te worden dat de inpoldering rampzalige gevolgen heeft voor de natuurwaarden. Dat is aardig vergelijkbaar met de effecten die zouden optreden als we de Waddenzee zouden inpolderen (wat ooit serieus is overwogen..)

Op initiatief van Vogelbescherming Nederland en hun zusterorganisatie Burung Indonesia gingen we gisteravond kijken in het Bali Mangrove Information Centre in de buurt van Denpasar. Daar is met hulp van Japan in vijftien jaar tijd een gebied van ruim honderd hectare herontwikkeld als mangrovebos. Het ziet er inmiddels al weer aardig florissant uit, al gaat het maar om een bescheiden lapje, met voornamelijk educatieve waarde.

Vanmorgen hebben we samen met een lokale schoolklas in een ander wetland bomen aangeplant. Een zeer modderige ervaring.

Ook CDA-kamerlid Liesbeth Spies deed vrolijk mee

Donderdagavond 13 december Voor sommige conferentiegangers, zoals mijn collega’s Diederik Samsom en Boris van der Ham, ging zijn komst gepaard met een schier hemels gevoel: Al Gore zorgde voor een zindering van verwachtingen. Te hoge verwachtingen, maar hij hield wel een goede, reële toespraak. “This is a WE problem”.

Al geruime tijd voor half acht was de plenaire zaal 2 tot de nok toe gevuld en elders in het conferentiecentrum verzamelden zich groepjes bij de monitoren. Gore begon met het prijzen van alle veteranen onder de congresgangers, degenen die er vijftien jaar geleden al bij waren bij de eerste conferentie en het al die jaren -in voor en tegenspoed- hebben volgehouden. Daarmee leek hij impliciet te willen waarschuwen voor een te hoog verwachtingspatroon.

Vervolgens ging hij uitgebreid in op de noodzakelijke koppeling tussen klimaatbeleid en ontwikkelingsbeleid, en op het taboe van de bevolkingsgroei in veel ontwikkelingslanden. Het beste voorbehoedsmiddel is onderwijs, economische ontwikkeling en een goed sociaal beleid, zo heeft volgens hem de ontwikkeling in andere landen laten zien. Ontwikkelingsbeleid moet onlosmakelijk worden verbonden met klimaatbeleid, want “injustice anywhere is a threat to justice everywhere”. De rijke landen moeten bereid zijn om te investeren in de hulp aan arme landen om hun economie te verduurzamen. Gore trok daarbij de vergelijking met het Marshallplan: een grootscheeps Amerikaans hulpprogramma aan Europa na de Tweede Wereldoorlog.

Daarmee kwam hij op de rol van de Verenigde Staten. Hij begon met de erkenning dat de VS de grootste veroorzaker van het klimaatprobleem zijn. De huidige regering wil daar niet naar handelen, maar de democratische en twee republikeinse kandidaten voor de komende presidentsverkiezingen hebben al aangekondigd op dit punt de koers te zullen wijzigen. Tot die tijd was zijn advies aan de conferentie: ga door met het verdrag en “… houdt een hoekje vrij voor de VS om straks aan te sluiten.

Kortom: al zit het er op dit moment niet in dat de Amerikanen zich aansluiten bij het groeiende blok van onder meer de EU en Australië, ga toch door met de kopgroep om de ontwikkeling niet stil te laten vallen. Hopelijk zullen de ontwikkelingslanden (G77) die boodschap ook oppikken, maar het lijkt erop dat die een “boter bij de vis” strategie volgen: wij zetten pas onze handtekening als ook de VS zich binden aan harde doelen en financiering van de klimaatfondsen.

Donderdagochtend 13 december

Na de dag van de statements, de openingszet van de aanwezige regeringsleiders en milieuministers voor de finale van de milieuconferentie, is het vandaag de dag van de achterkamertjes. Gaat het lukken om toch een substantiële stap vooruit te zetten met een concrete invulling van de Bali-Roadmap? Ik ben na gisteren iets optimistischer.

De toon van de meer dan honderd toespraken was positiever dan ik vooraf had ingeschat. In het ochtenddeel stal de nieuwe Australische premier Rupp de show met de overhandiging van het ratificatiedocument van het Kyotoverdrag aan de voorzitter van de conferentie. Hij verwees daarbij naar een citaat van Abraham Lincoln: "We kunnen onze verantwoordelijkheid voor morgen niet ontlopen door vandaag laf te zijn." Australië is daarmee de eerste "Kyoto-weigeraar" die zich alsnog aansluit bij het verdrag. Rupp kondigde aan dat Australië inzet op een reductie van de broeikasgassen met 60% in 2050 en binnenkort ook komt met harde, robuuste reductiedoelstellingen voor de korte termijn en zal in 2010 starten met een emissiehandelssysteem, zoals dat binnen de Europese Unie al enige tijd bestaat. Rupp wees -als eerste in een lange rij- ook op het belang van een koppeling van klimaatbeleid en ontwikkelingsbeleid. De armoede in veel ontwikkelingslanden is zó groot dat klimaatbeleid alleen te financieren is als er sprake is van een behoorlijke economische groei. Hij sloot af met de constatering: "There is no plan B."

Een van de andere sprekers in het ochtendprogramma die indruk maakte was de president van het kleine Palau, die sprak namens de kleine eilandstaatjes die door de zeespiegelstijging letterlijk kopje onder dreigen te gaan. Hij was niet gekomen om met de vinger te wijzen naar de rijke landen, die de oorzaak waren van het klimaatprobleem. Ook niet naar China, waar het energieverbruik op dit moment pijlsnel stijgt of naar de olie-exportererende landen die het probleem alleen maar groter maken. En ook niet naar de kleine landen, die veel te traag de afspraken uit het Kyotoprotocol uitvoeren. "I'm here to put the finger to all of us."

Er waren meer sterke onliners te beluisteren. De Duitse minister van milieu begon zijn toespraak met de constatering dat voor politici " ... niets gemakkelijker is dan het doen van beloften die hun kleinkinderen moeten waarmaken." Vervolgens kwam hij met een opmerkelijk concrete opsomming van maatregelen die de Duitse overheid genomen heeft of binnenkort gaat nemen om de broeikasgasemissies terug te dringen. Duitsland heeft van alle rijke landen op dit moment het meest radicale beleid, dat moet leiden tot een reductie van de emissies met 40% in 2020 (Nederlandse doelstelling: 30%). Er zijn inmiddels 15 wetten aangepast om de lange termijn doelstelling te concretiseren. Hij sloot af met de stelling: "Wij zijn geen idealisten, maar realisten. Reductie van het gebruik van fossiele energie betekent een enorme impuls voor onze economische structuur in de toekomst."

Ook de bijdragen van India en China waren positief van toonzetting, ook al leggen zij sterk de nadruk op het behoud van voldoende ruimte voor economische groei bij ontwikkelingslanden. Maar de Chinese vice-president Zhenhua meldde een aantal concrete maatregelen voor energiebesparing, zoals een efficiencyprogramma dat een energiebesparing van 20% van 2005-2010 moet opleveren. Ter vergelijking: in het Nederlandse regeerakkoord is een jaarlijkse energiebesparing van 2% opgenomen.

Aan het eind van de middag kwam onze eigen minister Jacqueline Cramer aan het woord. Ze deed het prima, zij het dat ik de uitspraak dat "...Nederland het voortouw wil nemen bij het aanpakken van de klimaatproblemen" een íets te grote broek vind voor een landje van nog geen 17 miljoen inwoners.

Maar al met al gaf de optocht van de onliners een beter gevoel over de mogelijkheden voor een verdergaand akkoord dan de slappe tekst van dinsdagavond. Er zijn nog twee dagen om de mooie voornemens om te zetten in een harde tekst!

Woensdagochtend 12 december Als nieuweling in een internationaal onderhandelingscircus waar alles met alles te maken heeft is het niet eenvoudig om snel een beeld te krijgen hoe de hazen lopen. Na een dag reizen zijn we gistermiddag direct na aankomst bijgepraat door de Nederlandse ambtelijke delegatie, vervolgens door de niet-gouvernementele organisaties. Daarna heb ik tijdens het diner met een aantal medewerkers van de ambassade gesproken over de situatie in Indonesië en de regio. Vanmorgen zijn we om half acht gestart met het bijwonen van de briefing van de ministers Cramer en Koenders, die om tien uur aanwezig zijn bij de start van de finale onderhandelingen.

De onderhandelingen lopen niet bepaald subtiel. De EU-onderhandelingsdelegatie, waar ook Nederland deel van uitmaakt, stuurt erop aan dat de de rijke westerse (”Annex-I”) landen zich gaan binden aan een verdergaand emissieplafond, terwijl de ontwikkelingslanden (met inbegrip van snelgoeiende economieën als als China en India) zich zouden moeten vastleggen op “meetbare en rapporteerbare” acties op het gebied van emissiebeperking. Maar gisteravond gingen de partijen op deze twee toch niet onredelijke uitgangspunten vol in de clinch. De Amerikanen, met in hun kielzog onder meer de Canadezen en de Japanners, willen kost-wat-kost voorkomen dat er concrete doelstellingen worden opgenomen voor de Annex-I landen, al zou het maar gaan om een bandbreedte van 25-40% in 2020. De ontwikkelingslanden willen zich in dit stadium zelfs niet vastleggen op een inspanningsverplichting voor emissiebeperking als de rijke economieën niet over de brug komen met véél geld voor een adapatatiefonds én hun emissiebeperking nu al kwantificeren. Al met al maakt het op mij de indruk van een ramkoers van beide kampen, met de EU als kop van jut.

Hopelijk is dit allemaal slechts onderhandelingstactiek en wordt er vandaag, nu de ministers aanschuiven, wat meer water in de wijn gedaan. De meeste mensen die ik spreek vinden het belangrijker dat zoveel mogelijk partijen zich committeren aan het slotdocument, dat de opmaat moet zijn voor de definitieve uitwerking van de post-Kyoto confererentie in Kopenhagen 2009. Op het moment dat ik dit opschrijf realiseer ik me al wat voor risico of je hier loopt om binnen de kortste keren vast te lopen in onderhandelingsjargon, waar geen buitenstaander chocola van kan maken.