Het grote graaien: nog een lange weg te gaan

Ik hoef denk ik niemand te vertellen hoe lang er al gesproken wordt over het graaien van de top van het Nederlands bedrijfsleven. Al langer dan tien jaar. Ieder jaar weer stijgen de topsalarissen naar nog grotere hoogten. Ieder jaar weer wordt er moreel geappelleerd door premiers en vice-premiers. Ieder jaar weer zonder resultaat. Een moreel appèl werkt dus niet.

Het afgelopen jaar ben ik keer op keer het debat aangegaan over het belang van en de noodzaak om wettelijk in te grijpen. Keer op keer kreeg ik dezelfde redenen te horen waarom het graaien aan de top niet gestopt kan worden:

• er zullen geen goede managers meer aangetrokken worden
• ingrijpen is schadelijk voor onze economie, bedrijven zullen Nederland massaal verlaten
• de overheid moet zich niet moeten bemoeien met dit soort ‘privé-kwesties’

Ook Wouter Bos heeft net zoals zijn voorgangers diverse malen een moreel appèl gedaan aan het ‘old boys network’. Ik hoor het hem al zeggen: “Jongens, mag het ietsjes minder, niemand snapt het meer, dit kunnen we niet meer verkopen, mensen worden boos.” Ook zijn appèl werkt niet.

Realiteit is dat de ‘old boys’ elkaar, de hoge salarissen en de mythe dat ingrijpen het vertrek van bedrijven tot gevolg zal hebben, in stand houden. Topmannen hebben een riante positie. Zij worden gesteund door aandeelhouders, voor de buitenwereld vaak onbekende mensen. Hun gemeenschappelijk belang vormen de aandelenkoersen. Hoe hoger de waarde van de aandelen, hoe hoger het rendement. Dat is ook waarom naast een riant vast salaris, deze mensen aan de top, in tegenstelling tot de werknemers aan de basis, een ‘variabel’ salaris krijgen, een extra prestatieloon. Dat loon bestaat uit bonussen en de waarde van opties en aandelen. Het is een perverse prikkel: hoe hoger de aandelenkoersen, hoe hoger het loon. Hier is niet meer de natuurlijke drang van de mens om goed werk te leveren de drijfveer, maar het opstuwen van de aandelenkoers. En de duurzame ontwikkeling van een bedrijf wordt ingeruild voor kortetermijnbelangen.

Volgens Bos en de zijnen moet er een relatie bestaan tussen prestatie en beloning. Maar wie kan mij vertellen welk rationeel verband bestaat tussen goede bedrijfsprestaties en miljoenensalarissen? Waarom mogen de topmannen in het Nederlands bedrijfsleven bedragen incasseren die in geen enkele verhouding staan tot het salaris van de werknemers onder hen? De werknemers die de winsten mogelijk maken.

Bedrijven zijn belangrijk voor de werkgelegenheid, voor het inkomen van vele duizenden mensen, voor consumenten die producten afnemen. Ook bedrijven dienen te democratiseren waarbij de langetermijnbelangen, goed ondernemingsbestuur, economische- en werknemersbelangen centraal komen te staan. De perverse prikkel, het extra prestatieloon, moet worden afgeschaft en er moet een morele koppeling komen tussen de salarissen van de top en de basis. Breng deze salarissen onder de CAO en geef de werknemers instemmingsrecht.

Wouter Bos heeft vorige week eindelijk een heel voorzichtige, kleine eerste stap gezet om het grote graaien in de top van het bedrijfsleven aan te pakken. Hoewel ik grote vraagtekens heb bij de effectiviteit van de door hem voorgestelde maatregelen ben ik blij dat ook hij inziet dat ingrijpen moet en kan. We hebben nog een lange weg te gaan.