Superkapitalisme
“Het superkapitalisme triomfeerde naarmate consumenten en beleggers meer macht kregen. Zij hebben meer keus dan ooit en kunnen steeds gemakkelijker overstappen op een gunstiger aanbod. Bedrijven moeten steeds feller concurreren om consumenten te lokken en vast te houden. [...] De negatieve gevolgen tekenen zich echter steeds dreigender af: de ongelijkheid neemt toe omdat het profijt van de economische groei grotendeels naar de top gaat, banen worden minder zeker en gemeenschappen instabieler, het milieu gaat achteruit, in het buitenland worden mensenrechten geschonden, en allerlei producten en diensten worden aangeboden om onze laagste verlangens te bevredigen.”
Dat schrijft Robert Reich in zijn boek Superkapitalisme (Business Contact, 2007). Reich was minister van sociale zaken in de regering van Bill Clinton. Het boek geeft een heldere beschrijving van de ontwikkeling van het kapitalisme in de Verenigde Staten. Centraal staat het idee dat tot circa 1970 nog sprake was van een democratisch kapitalisme in de VS. Enkele grote bedrijven en vakbonden zorgden met elkaar voor een redelijk overzichtelijke samenleving. Werknemers hadden vaste contracten, bedrijven hadden een band met de Amerikaanse samenleving. Vanaf de jaren zeventig kwam echter de neoliberale globalisering op gang. Bedrijven raakten los van hun herkomst, de concurrentie nam toe, vaste arbeidsplaatsen werden onzeker. Dit alles werd vooral gestimuleerd door de liberalisering van de financiële sector en daarmee het aandeelhouderskapitalisme. Bedrijven, en dus het lot van werknemers, werden verhandelbaar op de beurs, aandeelhouders eisten uitsluitend hogere winsten. Het superkapitalisme was geboren.
Hoe heeft het zover kunnen komen? Volgens Reich komt dit omdat de burger in onszelf het verloren heeft van de consument en de belegger. Burgers strijden voor sociale doelen, zoals maatschappelijke verantwoordelijkheid en democratie. Consumenten en beleggers willen daar niets van weten. Voor hen gaat het slechts om het goedkoopste product en de hoogste winst. In het superkapitalisme is de stem van de burger steeds minder hoorbaar. Consumenten en beleggers krijgen daarentegen alle ruimte. De enige manier om deze ontwikkeling te keren is heldere regelgeving vanuit de overheid. Dat is niet gemakkelijk, betoogt Reich, want het bedrijfsleven is inmiddels ver doorgedrongen in het Amerikaanse politieke systeem. Presidenten zijn vergaand afhankelijk van sponsors en talloze lobbyisten oefenen druk uit om sociale regelgeving tegen te houden, als dat nadelig uitpakt voor bedrijven. Kijk bijvoorbeeld naar de film Sicko van Michael Moore om te zien hoe de farmaceutische industrie in de VS een nationaal zorgstelsel tegenhield.
Hoe kan het superkapitalisme gekeerd worden? Een eerste stap is dat kapitalisme gescheiden dient te worden van democratie. Het einde is zoek als bedrijven bepalen wat de politiek moet doen. Een tweede stap is de introductie van duidelijke regels en wetten die het ongebreidelde kapitalisme een halt toeroepen. Publieke voorzieningen zoals zorg, onderwijs en openbaar vervoer dienen gevrijwaard te worden van marktwerking. Een derde stap is de democratisering van de economie. Dat vereist samenwerking op lokaal, landelijk en internationaal niveau. Daar wordt stapje voor stapje aan gewerkt, want steeds meer betrokkenen zien in dat het neoliberale beleid van de jaren negentig grote nadelen heeft. Kijk bijvoorbeeld naar het verzet tegen privatiseringen, schaalvergroting, topinkomens en het uitkleden van sociale rechten. Zeker, er is nog een lange weg te gaan, maar dat groeiende verzet biedt beslist perspectieven.
