Ook rechters zijn maar gewone mensen

Een poosje geleden was ik te gast op een retraite-dag van rechters. Ik was daar om een lezing te geven. Maar dat veranderde toen ik een gesprekje had met de president van de rechtbank. Ik vroeg hem: "Wat gebeurt er met rechters die hun werk slecht doen?" Zijn antwoord: "Die sturen we naar de WAO." Ik was verbijsterd. Zijn toelichting: "Tsja, ze zijn voor het leven benoemd. Wat moeten we dan?"

Mijn lezing werd een toespraak met als centrale vraag: ‘Zijn rechters een beter soort mensen?’ Waarom die vraag?

• Zoals de president zei: rechters worden voor het leven benoemd.
• Meestal opereren ze geheel zelfstandig en dulden geen inmenging van collega’s.
• Daarom is er nauwelijks collegiale toetsing.
• Ook in de vonnissen wordt slecht verantwoording afgelegd. De kritiek op de kwaliteit ervan is vrij algemeen.
• Rechters leggen geen verantwoording af aan de bevolking. De pers staan ze niet te woord.
• De politiek mag zich in verband met het principe van de trias politica niet met de werkzaamheden van de zittende magistratuur bemoeien.

Er is de laatste jaren steeds meer kritiek gekomen op de rechterlijke macht. Zogenaamde dwalingen van de rechters hebben daar sterk aan bijgedragen. Onschuldigen zaten lange tijd gevangen, terwijl schuldigen vrij rond liepen.

Maar rechters worden betaald om hun werk te doen en ook goed te doen. Daarom is het onaanvaardbaar dat rechters zich een beter soort mensen wanen dan alle andere Nederlanders die wél verantwoording over hun functioneren moeten afleggen. Volksvertegenwoordigers aan de kiezer, de regering aan het parlement, de bouwvakker aan zijn baas of zijn opdrachtgever, de onderwijzer aan het hoofd van de school en de ouders, de partijvoorzitter aan het congres, de vrachtwagenchauffeur aan de politie en de directeur van het bedrijf.

Iedereen heeft sterke en zwakke kanten. Die zwakke kanten (in het geval van rechters mogelijk: onzorgvuldigheid, luiheid, vooringenomenheid, gebrek aan kennis van zaken) moeten van tijd tot tijd kunnen worden gecorrigeerd. Maar in het geval van rechters bestaan er geen mechanismen die de kwaliteit waarborgen. Geen toezicht en geen sancties. Dat moet anders.

Het respecteren van de scheiding der machten is een essentieel onderdeel van de rechtstaat, maar de wetgever stelt de kaders waarbinnen de rechterlijke macht functioneert. De politiek hoort zich in principe niet te bemoeien met uitspraken van rechters in individuele zaken. Zeker, maar wanneer er sprake is van blunders (het vrijlaten van iemand die verdacht wordt van ernstige misdrijven en vluchtgevaarlijk is) of dwalingen (de Schiedammer parkmoord) dan kan de politiek niet zwijgen, dan is het rechtsgevoel van de burger tekort gedaan.

Op zo’n moment hoort de politiek zich af te vragen: Hoe kan dit? Hoe voorkomen we dit in de toekomst? Daarom moet er een zelfreinigend mechanisme komen bínnen de gerechtelijke macht. Omdat ook rechters maar gewone mensen zijn..