Weeklog: Het is vijf voor twaalf voor de Europese Unie
Het aftellen naar het Brexit-referendum in het VK is begonnen. Opvallend zijn de volstrekt tegengestelde reacties hierop in Brussel. Afgelopen week zei de voorzitter van de Europese Raad, de Pool Tusk, op een bijeenkomst van Europese christendemocraten dat we niet te hard van stapel moeten lopen met Europese integratie. Een paar dagen later beweerde de Belgische Europarlementariër Verhofstadt dat het zonder het VK gemakkelijker zou worden door te stoten naar een werkelijk federaal Europa. Het toont aan hoe verdeeld de Europese Unie is en hoe breekbaar. Als SP hebben we dit al jaren geleden zien aankomen: als wij pleiten voor een lossere vorm van samenwerking tussen lidstaten, krijgen we vaak het verwijt provinciaals te zijn. Maar juist een voorzichtige benadering kan voorkomen dat de boel helemaal uit elkaar spat.
De meeste mensen in de Brusselse bubble proberen zich deze dagen koest te houden. Even geen al te wilde plannen meer. Die zijn er overigens best wel, variërend van versterking van het Europees economisch bestuur en oprichting van een Europees Openbaar Ministerie tot verdere bemoeienis van Brussel met het energiebeleid en zelfs met het nationale veiligheidsbeleid. De plannen liggen even op de plank maar, als op 23 juni het referendum achter de rug is, worden ze er snel vanaf gehaald en gaat de bubble door op de ingeslagen weg.
Dat die weg een doodlopende straat is, weten veel burgers in Europa wel, maar de bubble luistert liever naar de grote bedrijven die natuurlijk blijven hameren op verdere integratie, omdat dit vooral in hun belang is. Daarom was het opmerkelijk dat Tusk op de rem ging staan. Het is niet geheel toevallig dat dit geluid van een Pool komt. De Oost-Europeanen hebben zowel in de vluchtelingencrisis als in reactie op Brusselse kritiek op hun interne mensenrechtenbeleid laten weten dat ze even geen zin hadden in Brusselse bemoeienis. Oost-Europa is een stuk minder eurofiel dan nog maar enkele jaren geleden en kan tegenwoordig gerust eurosceptisch worden genoemd.
Ook in Zuid-Europa zie je verwarrende tendensen. Net als Oost-Europa zijn de Zuid-Europese lidstaten voor een belangrijk deel afhankelijk van Europese fondsen. Tegelijkertijd neemt de weerstand tegen de keiharde afbraakpolitiek van Dijsselbloem en zijn Europese collega’s hand over hand toe. Eind deze maand zijn in Spanje nieuwe verkiezingen. Dikke kans dat Podemos het weer goed gaat doen. Deze beweging vertegenwoordigt het volksprotest en is bepaald geen dikke vriendjes met Brussel.
Het is best begrijpelijk dat Verhofstadt als Belg voor een federaal Europa is. De Belgen hebben hun nationale verdeeldheid altijd al proberen op te lossen via de Europese Unie. Bovendien is Verhofstadt met al zijn belangen in grote bedrijven, door en door neoliberaal en hij ziet dat deze bedrijven de Europese Unie met al hun lobbyactiviteiten beheersen. Dat daarmee de burgers steeds meer het nakijken hebben, interesseert hem niet.
Er zijn kortom, ook los van de mogelijke Brexit, krachten aan het werk die de tegenstellingen in de Europese Unie alleen maar zullen vergroten: toenemende kritiek vanuit Oost- en Zuid-Europa staat tegenover een ‘business as usual’ houding vanuit de traditionele Brusselse bubble. Dat kan niet goed blijven gaan. Dat zeggen we als SP al sinds de invoering van de euro en de aanvaarding van het Verdrag van Lissabon. In die zin heeft Tusk het goed gezien: als we nu niet op de rem trappen, kan het wel eens heel erg mis gaan in Europa. Hoe graag mensen in de bubble het ook anders zouden willen zien: de protesten van burgers in steeds meer Europese lidstaten maken het nodig dat er fundamentele stappen gezet worden in de richting van minder macht voor Brussel en meer macht naar de lidstaten en hun nationale parlementen. In ons Europese verkiezingsprogramma stonden veel goede voorstellen, zoals inperking van de macht van de Europese Commissie. Laten wie liever die van de plank halen dan alle plannetjes van de eurocraten om nog meer macht aan Brussel te geven. Het is wat dat betreft echt vijf voor twaalf.
