Vertrouwen in het eigen verhaal

Sinds enige tijd klinkt de roep om een loongolf. Maar of deze daadwerkelijk van de grond gaat komen is allerminst zeker. Want in de strijd om de verdeling van de koek tussen arbeid en kapitaal gaat het vaker om de ideeën dan om de werkelijkheid. Helaas tonen de vakbonden wat dat betreft minder zelfvertrouwen dan de bedrijfseigenaren.

Het oude frame

Loonmatiging is goed voor de economie

In het huis van werkgeversbaas Chris van Veen zou zich in november 1982 een gebeurtenis hebben voorgedaan die later mythische proporties heeft gekregen: het zogeheten Akkoord van Wassenaar werd er gesloten. Om de aanhoudende economische crisis en hoge werkloosheid het hoofd te bieden spraken overheid, bazen- en vakbonden in Wassenaar met elkaar af dat de lonen gematigd zouden worden in ruil voor arbeidstijdverkorting (van dat laatste is later overigens weinig meer vernomen). Loonmatiging was een sterke wens van de bedrijfseigenaren. Al vanaf midden jaren zeventig hadden de bazen van de grote bedrijven en in hun kielzog het invloedrijke CPB gepleit voor verlaging van de lonen. Een te groot deel van de gecreëerde waarde ging in hun ogen naar arbeid. Dat was slecht voor de winstgevendheid van het bedrijfsleven en daarmee voor de investeringen en de werkgelegenheid. Exemplarisch was de uitspraak van CPB-directeur Cees van den Beld uit 1977: ‘De arbeidsinkomensquote (AIQ) is explosief gestegen en bedraagt op dit moment 92 procent: dat is onaanvaardbaar en onverantwoord hoog.’ Het idee was dat als de lonen omlaag gebracht zouden worden, de concurrentiepositie zou verbeteren en daarmee de economie en de werkgelegenheid zouden groeien. Deze opvatting vond brede steun onder economen, vooral bij het Centraal Planbureau. Het CPB, dat vanaf de jaren tachtig een bijna heilige status kreeg, deed er alles aan om de vakbonden te overtuigen van de noodzaak van loonmatiging voor werkgelegenheidsgroei. En met succes, want op termijn gingen de bonden volledig mee in dit verhaal. Zij waren als de dood dat verhoging van de lonen ten koste zou gaan van banen. Vandaar dat critici van loonmatiging, zoals de econoom Alfred Kleinknecht, door de vakbonden werden weggehoond.

Toen halverwege de jaren negentig de economie weer aantrok en de werkgelegenheid toenam, werd dit succes toegeschreven aan het Akkoord van Wassenaar, dat gezien werd als de herstart van het poldermodel. De bewondering voor ‘the Dutch miracle’ was groot, ook over de grens. In 1997 ontving de Stichting van de Arbeid, waarin bazen- en vakbonden verenigd zijn, de prestigieuze Bertelsmann-Award. Buitenlandse leiders als Blair, Schröder en Clinton staken hun bewondering voor het poldermodel niet onder stoelen of banken. In de jaren die volgden werd de politiek van loonmatiging dan ook doorgezet, met als grootste pleitbezorger het CPB. Steeds weer werd het riedeltje verkondigd dat loonmatiging goed is voor de bedrijfswinsten, de investeringen, de export, en dus voor de groei van het bruto binnenlands product en de werkgelegenheid. Pas toen steeds duidelijker werd dat de langdurig volgehouden loonmatigingspolitiek vooral goed was voor de winsten van bedrijven, maar niet voor het besteedbaar inkomen van huishoudens, kwam deze politiek ter discussie te staan en nam de roep om een loongolf toe.