Milieudefensie-directeur Donald Pols is strijdbaar: ‘We moeten onze vrijheid terugpakken’
De weersextremen bewijzen wat wetenschappers in steeds alarmerender bewoordingen vertellen: we dreigen de klimaatstrijd te verliezen. ‘Het is één voor twaalf’, concludeert Donald Pols, directeur van Milieudefensie die ondanks alles toch reden voor optimisme ziet.
Iedere zeven jaar presenteert het IPCC – het klimaatpanel van de Verenigde Naties – de nieuwste wetenschappelijke inzichten rond klimaatverandering. Uit de laatste editie van dit IPCC-rapport, die in april verscheen, blijkt dat de komende jaren cruciaal zijn, willen we de opwarming van de aarde beperken. Pols: ‘Uit de wetenschappelijke rapporten blijkt dat het geen vijf voor twaalf meer is, maar één voor twaalf. En dat zou je heel pessimistisch kunnen maken, maar ik geloof fundamenteel in de mogelijkheid van de mens om de regisseur van z’n eigen leven te zijn, op individueel én collectief niveau. En dat zie je terug in het laatste IPCC-rapport, omdat zij ook heel duidelijk aangegeven dat de situatie inderdaad zorgwekkend is maar dat we daar nog verandering in kunnen aanbrengen. We kunnen nog bijsturen. Ik zie het IPCC-rapport als alarmbel, niet als doodsklok.’
Om een klimaatramp te vermijden, moeten we dus de regie op ons leven terugpakken?
‘Ja, ik geloof fundamenteel dat het in de klimaatstrijd gaat om het recht op zelfbeschikking. Wat er nu gebeurt is dat vervuilende multinationals en nalatige overheden onze vrijheid van ons afpakken. Niet jij en ik beslissen over onze toekomst, maar zíj pakken onze toekomst van ons af door ons op te zadelen met rampzalige klimaatverandering. Daarom moeten we terug naar de basis en die basis is dat wij, het volk, beslissen over onze toekomst – niet de bazen van de bedrijven, niet de banken, maar wijzelf, the people. En ik zeg het nu in het Engels, ‘the people’, maar eigenlijk moeten we gewoon weer het lef hebben om dit in het Nederlands te zeggen, het volk. Ik snap dat dat lastig is, want rechts heeft van ‘het volk’ iets nationalistisch gemaakt. Maar wij moeten dat woord terugpakken, dat is de enige manier waarop we duidelijk kunnen maken dat het in klimaatverandering draait om collectieve zelfbeschikking.
Hetzelfde geldt voor het begrip vrijheid, ook dat is gekaapt door de rechtse partijen. Denk maar aan de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, Partij voor de Vrijheid en Forum voor Democratie, wat een variatie is op hetzelfde thema. Alsof linkse partijen niet voor vrijheid zouden zijn! Integendeel, juist in de klimaatstrijd draait het om vrijheid, om de zelfbeschikking van het volk. Het zijn juist de rechtse partijen, die ruim baan willen geven aan vervuilende multinationals, die onze vrijheid van ons afpakken.’
Maar hoe krijgen we het volk mee in het klimaatbeleid? Voor veel mensen betekent klimaatbeleid toch vooral een hogere energierekening.
‘Dat komt doordat het huidige klimaatbeleid van het kabinet totaal onlogisch is en niet in het voordeel van gewone mensen werkt. We hebben nu de keus tussen twee soorten klimaatbeleid, enerzijds het neoliberale beleid waarbij de overheid de grote bedrijven helpt om de groene transitie uit te voeren, en anderzijds een sociaal klimaatbeleid waar vooral de gewone mensen op straat beter van worden. Bij het huidige neoliberale beleid is het zo dat de arme huishoudens relatief gezien drie tot vier keer meer energiebelasting betalen dan rijke huishoudens.
Van dat belastinggeld gaat 80 procent naar het financieren van de groene transitie bij de grote bedrijven. Van de 20 procent die overblijft gaat ook nog eens 80 procent naar de hogere inkomens, voor subsidies op zonnepanelen, elektrische auto’s en dergelijke. Die subsidies krijg je alleen als je er zelf voor kiest om zonnepanelen te nemen of je huis te isoleren. Maar dan moet je wel al een eigen huis hebben en genoeg geld hebben om zo’n beslissing te kunnen nemen. Voor de lagere inkomens is dat gewoon niet te doen. Dus zij betalen relatief wel meer energiebelasting, maar krijgen daar veel minder voor terug. Dat is oneerlijk en inefficiënt beleid.
Kijk, – en dit is natuurlijk ook een SP-thema – op dit moment groeit een half miljoen kinderen op in slecht geïsoleerde schimmel-huizen die schadelijk zijn voor de gezondheid. Als de overheid nu actief naar die mensen toe zou gaan en zou zeggen ‘Wij gaan jullie huis isoleren’, dan zouden ze twee vliegen in één klap slaan: er groeien geen kinderen meer op in ongezonde schimmelhuizen én er wordt een flinke stap voorwaarts gezet in het klimaatbeleid. Dát soort beleid hebben we nodig.’
Om draagvlak voor klimaatbeleid te krijgen, moet je laten zien dat het ook in het voordeel van gewone mensen werkt.
‘Precies! Progressieve organisaties en partijen moeten klimaatbeleid ontwikkelen waar gewone mensen beter van worden. Vervoer, wonen, werken, energievoorziening, landbouw – op al die terreinen moeten we laten zien hoe de groene transitie in ieders voordeel kan werken. Bijvoorbeeld de subsidie voor elektrische auto’s, nu profiteren daar vooral de hogere inkomens van. Wij zeggen: zorg dat iedereen daarvan profiteert, bijvoorbeeld met elektrische deelauto’s in elke wijk van Nederland. Je moet laten zien dat het openbaar vervoer beter en goedkoper wordt, dat de energierekening omlaaggaat, dat huizen geïsoleerd worden, of dat boeren beter hun boterham kunnen verdienen als ze overschakelen op duurzame landbouw. Alleen zo krijg je draagvlak voor klimaatbeleid. Met het huidige klimaatbeleid zegt de overheid eigenlijk tegen de kiezers: ‘We werken aan een betere wereld voor de toekomst, alleen niet voor jou hier en nu.’ Ja, dat werkt natuurlijk niet. Wat je moet zeggen is: we werken met het klimaatbeleid aan een betere wereld voor onze kinderen en kleinkinderen, maar ook voor jou!’
Een ander probleem is het gebrek aan personeel: er zijn simpelweg niet genoeg vakmensen om de stap te zetten naar een groene economie. Hoe lossen we dat op?
‘Inderdaad, wie moeten al die huizen gaan isoleren? Wie moeten al die zonnepanelen gaan installeren? Wie moeten al die windmolens neer gaan zetten? Wij missen op dit moment minimaal zo’n 60 duizend mensen om al dat werk te doen, zoals wij hebben uitgerekend samen met FNV en de Nederlandse Vereniging voor Duurzame Energie. Dit is zo’n urgent probleem, dat kun je niet aan de markt overlaten. Hier moet de overheid actief ingrijpen. Maar hoe? Nou, wij zeggen: we moeten toch sowieso af van de fossiele industrie, dus dan is het een vrij simpele rekensom. We gaan de mensen die nu nog in de fossiele sector werken actief omscholen, zodat zij al dat werk kunnen gaan doen. En ook hieruit blijkt de domheid van het huidige klimaatbeleid van het kabinet. Want juist de fossiele sector krijgt de meeste klimaatsubsidie, precies de sector waar we eigenlijk vanaf moeten en die in de toekomst niet meer levensvatbaar zal zijn. Wij hebben vijf olieraffinaderijen in Nederland. De kans dat die er over 30 jaar nog zijn, is minimaal, want de hele economie zal overschakelen naar elektrisch en groene waterstof. Dus waarom zullen we de fossiele sector dan nog subsidiëren?
Een goed voorbeeld van dit domme beleid is dat het meeste geld van de klimaatsubsidies gereserveerd is voor het opslaan en onder de grond opslaan van CO2. Dat is natuurlijk absurd. De enigen die daarvan profiteren zijn de fossiele bedrijven, die op deze manier hun oude bedrijfsmodel in stand kunnen houden. Zo worden ze niet geprikkeld om over te schakelen op duurzame energie. Natuurlijk roepen die fossiele bedrijven het hardst dat ze subsidie nodig hebben, omdat ze anders niet overleven: ‘Als de overheid ons niet helpt, dan weigeren wij om over te schakelen op groene energie!’ Ik zeg dan: prima, ga maar failliet! Het is niet de taak van de overheid om met schaars belastinggeld, terwijl er mensen in armoede leven, bedrijven draaiende te houden die toch geen toekomstperspectief hebben.’
Milieudefensie heeft bij de rechter voor elkaar gekregen dat Shell vóór 2030 z’n CO2-uitstoot bijna gehalveerd moet hebben. Een prachtig resultaat! Maar er klinkt ook kritiek op de juridische aanpak: een rechtszaak duurt al snel vijf jaar en zoveel tijd hebben we niet om het klimaatprobleem aan te pakken.
‘Ik begrijp de kritiek, maar ik ben het er niet mee eens. Laat mij enig ander resultaat zien van een maatschappelijke organisatie – waar ook ter wereld – die zóveel CO2 heeft weten te reduceren. De uitstoot van Shell is negen keer die van Nederland en zij moeten die uitstoot nu van de rechter halveren. Dus ons kleine clubje heeft een CO2-reductie bereikt van bijna vijf keer de Nederlandse uitstoot. Dat is enorm! Dus ja, een rechtszaak duurt lang, maar het levert ook heel veel op. Bovendien, zo’n eerste rechterlijke uitspraak is ook een soort breekijzer waarmee je de boel openbreekt. Het werkt als voorbeeld voor andere rechtszaken, ook in andere landen. Op grond van onze rechtszaak tegen Shell wordt bijvoorbeeld nu in Frankrijk ook Total aangesproken. In Duitsland worden rechtszaken aangespannen tegen Volkswagen, Daimler Benz en een energiebedrijf. In Australië gebeurt hetzelfde met een groot kolenbedrijf, Santos. Allemaal mogelijk gemaakt door de uitspraak in ónze zaak.’
Je hoort het tegenovergestelde: dat we juist vol moeten inzetten op rechtszaken en dat we andere vormen van klimaatactivisme achterwege kunnen laten.
‘Daar ben ik het ook niet mee eens. Ik denk dat juist het samenspel van verschillende strategieën het meeste resultaat boekt. Milieudefensie heeft als strategie dat echte verandering draait om het creëren van draagvlak, het bewerken van de publieke opinie. Dat klinkt een beetje gek, omdat wij rechtszaken voeren. Maar wij voeren die rechtszaken ook om het publieke debat op gang te brengen. Jaren geleden zeiden wij als Milieudefensie al dat grote bedrijven ook grote verantwoordelijkheden moeten krijgen in het bestrijden van klimaatverandering, maar toen was dat helemaal nog geen thema in het publieke debat. Nu blijkt uit ons eigen onderzoek dat 90 procent van de bevolking het met ons eens is. En natuurlijk komt dat niet alleen door Milieudefensie, maar onze rechtszaken hebben daar zeker een rol in gespeeld.
En ook andere vormen van activisme vanuit de bevolking, maatschappelijke organisaties en politieke partijen dragen daaraan bij. Formeel moeten rechters alleen maar strikt de wet in de praktijk brengen, maar rechters zijn ook mensen, ze lezen de krant, ze spreken hun partner, hun kinderen, hun kleinkinderen. Rechters moeten ook recht doen aan het rechtsgevoel in de samenleving. Dus als de publieke opinie verandert, dan heeft dat zeker z’n weerslag op hoe rechters oordelen. Daarom is het belangrijk om ook niet-juridische acties voor een effectiever en eerlijker klimaatbeleid te blijven voeren. Het gaat echt om het samenspel van maatschappelijke actie en juridische strijd.’
Donald Pols en Milieudefensie
De geboren Zuid-Afrikaan gaf voor zijn baan als directeur van Milieudefensie leiding aan het World Wide Fund for Nature en daarvoor werkte hij voor het Energieonderzoek Centrum Nederland. Met Milieudefensie wist Pols de strijd voor het klimaat volop in het nieuws te krijgen. Daarbij behaalde hij met zijn vereniging grote successen.
De meest spraakmakende zaken waren die tegen Shell. In januari 2021 besloot de rechter dat Shell schade door olielekkages aan boeren moet compenseren en toekomstige schade moet voorkomen. In 2020 begon Milieudefensie samen met 17379 mede-eisers en 6 organisaties een rechtszaak om Shell te dwingen de uitstoot van broeikasgassen in lijn te brengen met het klimaatakkoord van Parijs. Op 26 mei 2021 werd ook deze historische zaak gewonnen
Geen euro naar vervuilers!
De rijkste 1 procent van de wereldbevolking stoot twee keer zoveel CO2 uit als de armste helft. Daarmee wordt gelijk duidelijk dat het aanpakken van klimaatverandering ook een klassenstrijd is. Op dit moment wordt de superrijken en grote vervuilers een hand boven het hoofd gehouden. Dat moet anders!
Wereldwijd sponsoren overheden de fossiele industrie nog met 5900 miljard dollar per jaar. In Nederland is dit ruim 17 miljard euro. Nederlandse banken, verzekeraars en pensioenfondsen staken tussen 2018 en 2020 ruim 34 miljard euro aan leningen en garanties in kolen, olie en gas. Dat is bizar en daar moeten we mee stoppen.
Een beter klimaat begint dus niet bij jezelf, maar bij de Shells van deze wereld. Nog steeds gaan ze door met het in gevaar brengen van het leven op onze planeet. Het is tijd voor klimaatrechtvaardigheid!
Doe je mee in onze strijd voor klimaatrechtvaardigheid? Steun dan de SP-actie en eis dat ons geld niet langer wordt uitgegeven aan de financiering van deze vervuilers van onze planeet.
Geen euro naar vervuilers! Ga naar doemee.sp.nl/klimaatactie